Kontent qismiga oʻtish

ATIS

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

ATIS inglizcha ATIS (automatic terminal information service) soʻzidan keng tarqalgan[1][2] transliteratsiya (avtomatik terminal axborot xizmati - aerodrom hududida maʼlumotlarni avtomatik uzatish xizmati). Xizmat "uchuvchiga qoʻnishga aniq kirish va qoʻnish yoki uchish boʻyicha qaror qabul qilishi uchun zarur boʻlgan aerodrom maʼlumotlarini toʻliq hajmda taqdim etish uchun moʻljallangan"[1]. ATIS xizmati ATIS hisobotlari uchun xalqaro standartlarga muvofiq aerodrom uchun meteorologik, aerodrom va ornitologik maʼlumotlarni qabul qiladi, qayta ishlaydi va uzatadi.

ATIS xizmati parvozlarga oid maʼlumotlarni uzatish xizmatining bir elementi boʻlib, havodagi harakatni boshqarish xizmati soʻzsiz ustuvorlikka ega boʻlgan aeronavigatsiya parvoz xizmatlarida ikkinchi darajali, yordamchi rol oʻynaydi.

ATIS xizmatidan foydalanish transport xizmati dispetcherining yuklanishini kamaytirish imkonini beradi, bu esa har bir yangi ekipajga oʻz mas'uliyati sohasidagi bir xil maʼlumotlarni qayta-qayta uzatishni talab qilmaydi.

Tizimning xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maʼlumotni uzatish har bir aerodrom uchun maʼlum bir chastotada amalga oshiriladi, bu chastotalarni navigatsiya ma'lumotlari toʻplamlaridan topish mumkin. Axborot uzluksiz va siklik ravishda uzatiladi, yaʼni odatda bir daqiqadan koʻp boʻlmagan xabar qayta-qayta takrorlanadi. Xalqaro aeroportlarda ATIS ham rus, ham ingliz tillarida, baʼzan turli chastotalarda eshitiriladi.

ATIS hisobotlari muntazam va maxsusdir. Muntazam hisobotlar har soatning 00 va 30 daqiqalarida tuziladi. Maxsus hisobotlar ob-havo sharoitidagi sezilarli oʻzgarishlar ("muhim" atamasi maʼlum mezonlar boʻyicha oʻzgarishni anglatadi) yoki aerodrom hududida parvoz ishlariga taʼsir qiluvchi navigatsiya maʼlumotlarining oʻzgarishi holatlarida tuziladi. ATIS xabarini yaratishda har bir yangi xabarga harflar indeksi beriladi. Ushbu kod (lotin alifbosining harfi) har bir xabarning boshida va oxirida fonetik alifbodan foydalangan holda uzatiladi (masalan, A - Alpha, B - Bravo, C - Charli va boshqalar). Dispetcherga murojaat qilganda, ekipaj oʻzi tinglagan oxirgi ATIS xabarining kodini aytadi. Shunday qilib, aviadispetcher har doim uchuvchining soʻnggi maʼlumotlarga ega yoki yoʻqligini biladi va agar kerak boʻlsa, undan yangi xabarni tinglashni soʻraydi.

Xabarlar aviatsiya frazeologiyalariga qoʻyiladigan umumiy talablarga (masalan, harflar, raqamlarning maxsus talaffuzi va boshqalar) muvofiq shakllantiriladi.

ATIS xabarining mazmuni

[tahrir | manbasini tahrirlash]

ATIS xabarining mazmuni tegishli meʼyoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi.

  1. ATIS xabarini uzatayotgan kanalning chaqiruv belgisi (masalan, Tashkent-ATIS).
  2. Joriy maʼlumotlarga biriktirilgan harfli indeks.
  3. UTC boʻyicha uzatilgan meteorologik maʼlumotni kuzatish vaqti - Muvofiqlashtirilgan xalqaro vaqt (UTC)[3].
  4. Qoʻnishga kirishning mavjud tizimlari va ishlashi.
  5. Uchish-qoʻnish yoʻlagining holati, masalan, suv yoki qor borligi va ishqalanish koeffitsienti.
  6. Oʻtish esheloni.
  7. NOTAM xabarlariga kiritilmagan muhim maʼlumotlar.
  8. Ornitologik muhit.
  9. Shamolning yoʻnalishi va tezligi (yerga yaqin, 100 metrgacha balandlikda, aerodrom aylanasi balandligida). Shamol yoʻnalishi meteorologik[4] magnit shamol yoʻnalishi sifatida koʻrsatilgan.
  10. Foydalanilayotgan uchish-qoʻnish yoʻlagi ustidagi koʻrish uzoqligi. CAVOK shartlariga koʻra (Ceiling And Visibility OK - bulutlarning quyi asosi joylashgan balandlik va koʻrinuvchanlik yaxshi jumlasining qisqartirilgan shakli. Bu koʻrinuvchnlik 10 km dan ortiq, 1500 m dan pastda bulutlarning yoʻqligi, sezilarli ob-havo hodisalari va konvektiv bulut kuzatilmayotganini anglatadi) hisobotga CAVOK qisqartmasi qoʻshiladi va koʻrinuvchanlik va bulutlilik xususiyatlari olib tashlanmaydi.
  11. Atmosfera hodisalari (yomgʻir, momaqaldiroq, tuman, siyrak tuman, chang (qum) boʻroni, qor boʻroni va boshqalar)
  12. Bulutlilik.
  13. Harorat va shudring nuqtasi.
  14. Dengizning oʻrtacha sathiga keltirilgan bosim qiymati (QNH),[5][6] mm.sim.ust. da yoki hPa, barometrik altimetrni sozlash uchun. Uchish-qoʻnish yoʻlagining boshidan oʻlchangan bosim (QFE) PIC[5], talablarga koʻra uzatiladi.
  15. Qoʻnishga kirish, qoʻnish, uchish va koʻtarilish zonalari uchun qoʻshimcha meteorologik maʼlumotlar.
  16. Keyingi ikki soatlda kutilayotgan ob-havo prognozi (qoʻnish uchun "TREND" prognozi).
  17. ATIS uchun maxsus koʻrsatmalar (shartlar), masalan, dispetcherga aloqaga chiqqanda, ATIS indeksini aytish zarurligi.

ATIS meteorologik taʼminotining xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

ICAO standartlari va Oʻzbekiston Respublikasi Fuqaro Aviatsiyasini tartibga soluvchi meʼyoriy hujjatlar meteorologik maʼlumotlar mahalliy hisobotlar shaklida ATIS xabarlarini shakllantirish, shuningdek havo harakatini boshqarish xodimlari tomonidan foydalanish uchun taqdim etilishini nazarda tutadi[2]. Mahalliy va aerodromdan tashqari hisobotlar (METAR/SPECI) deyarli bir xil tarzda guruhlangan boʻlsa-da, (shamol, uchish-qoʻnish yoʻlagidagi koʻrish uzoqligi va meteorologik koʻrinuvchanlik masofasi, ob-havo hodisalari, bulut qoplami va boshqalar) ular orasida tub farq bor. Mahalliy hisobotlar zudlik bilan foydalanish uchun yanada dolzarb va aniqroq maʼlumotlarni taqdim etadi, METAR/SPECI hisobotlari esa aerodromdagi ob-havo sharoiti haqida maʼlumot beradi.

Ushbu turdagi hisobotlarning asosiy farqlari quyidagilardan iborat:

  • Shamol
Mahalliy hisobotlar. Asosiy uchish-qoʻnish yoʻlagi koʻrsatilgan va uning chegarasi boʻyicha maʼlumotlar berilgan. Maʼlumotlar oʻrtacha 2 daqiqa davomida aniqlanadi; magnit ogʻish uchun tuzatish hisobga olinadi (qoidalarga muvofiq); yer yuzasidagi shamoldan tashqari, yuqoridagi shamol haqida ham maʼlumot beriladi.
METAR/SPECI. Maʼlumotlar oʻrtacha 10 daqiqadan koʻproq vaqt davomida aniqlanadi; magnit ogʻish hisobga olinmaydi; ekspluatatsiya chizigʻi koʻrsatilmagan, butun aerodromni ifodalovchi shamol xususiyatlari aniqlanadi.
  • koʻrinuvchanlik
Mahalliy hisobotlar. Uchish-qoʻnish yoʻlagi boʻylab koʻrish imkoniyati aniqlanadi. Oʻrtacha 1 daqiqa; asosiy uchish-qoʻnish yoʻlagidagi qoʻnish zonasiga tegishli maʼlumotlardan foydalaniladi.
METAR/SPECI. Mavjud koʻrinish aniqlanadi. Yoʻnalishlardagi sezilarli farq bilan ularning yoʻnalishlari bilan maksimal va minimal koʻrinish aniqlanadi. Oʻrtacha 10 daqiqadan koʻproq. Maʼlumotlar aerodrom ma'lumotlarining bir boʻlagi hisoblanadi.
  • uchish-qoʻnish yoʻlagidagi koʻrinuvchanlik (RVR)
Mahalliy hisobotlar. Oʻrtacha 1 daqiqa. Trend aniqlanmagan. Asosiy uchish-qoʻnish yoʻlagidagi qoʻnish zonasi va kerak boʻlganda uchish-qoʻnish yoʻlagining oʻrtasi va oxiri bilan bogʻliq maʼlumotlardan foydalaniladi.
METAR/SPECI. Oʻrtacha 10 daqiqadan koʻproq.
  • ob-havo hodisalari
Mahalliy hisobotlar. Aeroportdagi ob-havo hodisalari.
METAR/SPECI. Aeroportda va uning yaqin atrofidagi ob-havo hodisalari.
  • Bulutlilik
Mahalliy hisobotlar. bulutlarning quyi asosi va vertikal koʻrinish 10 m oʻlchamlari bilan aniqlanadi (qoidalarga muvofiq).
METAR/SPECI. Qiymatlar 30 m (100 fut) ga karrali.

ATIS xabariga misol

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiya FSFT va Roshidromet buyrugʻi bilan keltirilgan :

  • Rus tilida:

Хабаровск АТИС. Информация Лима. Семнадцать тридцать. Заход ИЛС ВПП двадцать три левая. Влажная, местами покрыта мокрым снегом до семь мм. Сцепление ноль тридцать пять, ноль тридцать два, ноль тридцать четыре. Для взлета ВПП двадцать три правая. Мокрая, сцепление ноль четыре. Эшелон перехода тысяча восемьсот. Огни порога не работают. В районе аэродрома и на предпосадочной прямой возможны стаи птиц. Ветер у земли: пятьдесят градусов шесть, порывы десять. Высота сто. Двадцать градусов шесть. Круг. Тридцать градусов тринадцать. Видимость восемьсот. Дальность видимости на ВПП двадцать три левая тысяча двести. ВПП двадцать три правая тысяча четыреста. Туман, морось. Значительная восемьдесят. Сплошная четыреста. Температура семь. Точка росы шесть. ВПП двадцать три левая давление семь три четыре или девять семь восемь гектопаскалей. ВПП двадцать три правая давление семь три пять или девять восемь ноль гектопаскалей. Предупреждение. В слое от сто до тысяча семьсот умеренное обледенение. Изменение от восемнадцать ноль ноль: видимость тысяча пятьсот. Дымка. Сообщите получение Лима.

  • Ingliz tilida[7]:

Khabarovsk ATIS. Information Lima. One seven three zero. ILS approach runway two three left. Damp. Covered with wet snow patches seven millimetres. Braking action medium. Departure runway two three right. Wet. Braking action good. Transition level one thousand eight hundred metres. Threshold lights unservicable. Flocks of birds in aerodrome area and on final Wind zero five zero degrees six, maximum one zero metres per second. Visibility eight hundred metres. RVR. Runway two three left one thousand two hundred. Runway two three right one thousand four hundred. Fog. Drizzle. Cloud broken eight zero metres. Overcast four hundred. Temperature seven. Dew point six. Runway two three left QFE niner seven eight or seven three four millimetres. Runway two three right QFE niner eight zero or seven three five millimetres. Caution. Moderate icing between one hundred and one thousand seven hundred metres. Becoming from one eight zero zero, visibility one thousand five hundred metres. Mist. Acknowledge information Lima.

Shunga oʻxshash tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ob-havo eshittirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiyaning bir qator aeroportlarida (ayniqsa, mahalliy aviakompaniyalarning aeroportlarida meteorologik maʼlumotlar ("METEO") soddalashtirilgan sxema boʻyicha rus tilida VHF diapazonida uzatiladi:

  1. ATIS xabarini uzatayotgan kanalning chaqiruv belgisi (masalan, Buguruslan-METEO).
  2. Muvofiqlashtirilgan universal vaqt (UTC) boʻyicha uzatilgan meteorologik maʼlumotni kuzatish vaqti.
  3. Shamolning yoʻnalishi va tezligi (yerga yaqin, aylana balandligida).
  4. Foydalanilayotgan uchish-qoʻnish yoʻlagi ustidagi koʻrish uzoqligi. CAVOK shartlariga koʻra (Ceiling And Visibility OK - bulutlarning quyi asosi joylashgan balandlik va koʻrinuvchanlik yaxshi jumlasining qisqartirilgan shakli. Bu koʻrinuvchnlik 10 km dan ortiq, 1500 m dan pastda bulutlarning yoʻqligi, sezilarli ob-havo hodisalari va konvektiv bulut kuzatilmayotganini anglatadi) hisobotga CAVOK qisqartmasi qoʻshiladi va koʻrinuvchanlik va bulutlilik xususiyatlari olib tashlanmaydi.
  5. Atmosfera hodisalari (yomgʻir, momaqaldiroq, tuman, tuman, chang boʻroni, qor boʻroni va boshqalar)
  6. Bulutli.
  7. Havo harorati va shudring nuqtasi.
  8. Uchish-qoʻnish yoʻlagining boshidan oʻlchangan bosim (QFE) mm.sim.ust. yoki hPa da.
  9. Uchish-qoʻnish yoʻlagining holati, masalan, suv yoki qor borligi va ishqalanish koeffitsienti.
  10. Keyingi ikki soatlda kutilayotgan ob-havo prognozi (qoʻnish uchun "TREND" prognozi).

Bundan tashqari, bir qator aeroportlarda VHF chastotalarida bir vaqtning oʻzida bir nechta yaqin aerodromlar ob-havosini uzatuvchi VOLMET tizimi mavjud.

Xuddi shunday tizimlar (meteorologik maʼlumotlarni uzatish tizimlari) HF diapazonida ham mavjud.

Shuningdek

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 [«Руководство по планированию обслуживания воздушного движения» Doc 9426-AN/924, 1984 год]
  2. ↑ 2,0 2,1 [Международные стандарты и Рекомендуемая практика, Приложение 3 к Конвенции о международной гражданской авиации. Метеорологическое обеспечение международной аэронавигации. Изд.17, 2010 год]
  3. ↑ Наставление по метеорологическому обеспечению гражданской авиации России (НМО ГА-95), Москва, 1995
  4. ↑ Направление, с которого дует ветер.
  5. ↑ 5,0 5,1 ФАП 60.
  6. ↑ До вступления в силу новых Федеральных авиационных правил в 2014 году, должно было передаваться давление рабочего порога ВПП.
  7. ↑ Ошибки и другие проблемы с переводом сохранены, как в оригинале

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=ATIS&oldid=5181424" dan olindi