Barda maqbarasi
 | Bu maqolaga boshqa birorta sahifadan
ishorat yoʻq. (avgust 2024) |
| Barda maqbarasi | |
|---|---|
| Bərdə türbəsi | |
 | |
| Hudud | Barda tumani, Ozarbayjon |
| Barda maqbarasi | |
Barda maqbarasi (ozarbayjoncha: Bərdə türbəsi) – Ozarbayjonning Barda shahrida joylashgan. Bu hozirgi davrgacha eson-omon yetib kelgan noyob yodgorliklardan biridir. U toʻrtburchak shaklidagi kichik hududda joylashgan boʻlib, atrofi kosasimon shaklda devor bilan oʻralgan.
Arxitekturasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Maqbara diametri 10 m boʻlgan silindrdan iborat boʻlib, balandligi 14 m (gumbazning yuqori qatlamigacha). U shuningdek, yer osti qabri va chiqish joylari boʻlgan ichki dekaedr shaklidagi hujayradan iborat. Maqbaraning pastki qismi silindr shaklida qurilgan[1].
Maqbara kuydirilgan va yashil-koʻk rangdagi sirlangan gʻishtlardan qurilgan boʻlib, 200 martadan ortiqroq „Alloh“ soʻzi yozilgan.
Qorabogʻlar maqbarasidagi kabi bu maqbaraning sirlanmagan qizil qoplamali gʻishtlari gorizontal, yashil-koʻk sirlangan gʻishtlari esa vertikal ravishda joylashtirilgan.
Maqbaraning boy bezatilgan peshtoqlari hamda asosiy meʼmoriy va kompozitsion bezaklarini ham alohida taʼkidlash lozim. Maqbara silindrsimon shakldagi minora boʻlib, balandligi 14 metr. U yer ustidagi va yer ostidan (yoki podvalda) koʻtarilgan boʻlib, ikki qismdan iborat. Qabrning yer osti qismi xoch koʻrinishga ega, qabr shu qismda joylashgan. Qabrning bu qismi bir vaqtlar gumbaz bilan qoplangan, ichki qismi bezaklar bilan bezatilgan. Qabrning yer usti qismi uchta asosiy meʼmoriy inshootdan iborat. Minoraning diametri 10 m. Maqbaraning janubiy peshtoqidagi yozuvlarda uning qurilgan sanasi koʻrsatiladi: „Shavvol (qamariy islom taqvimining oʻninchi oyi) ikkinchi va yigirmanchi sana, yetti yuzinchi yil“ (yaʼni hijriy 722-yil yoki milodiy 1322-yil). Shimoliy peshtoqdagi yozuvda meʼmorning ismi koʻrsatilgan: „Ahmad ibn Ayuub al-Hofiz Naxchivaniy“.
Maqbaraga ikkita (shimol va janubdan) kirish yoʻli bor. Qabrning tashqi tomoni sirlangan gʻishtdan qurilgan boʻlib, ular yashil-koʻk rangda va odatdagidek sifatli qizil gʻishtlardan iborat. Yaltiroq gʻishtlar vertikal va gorizontal ravishda oʻrnatilgan. Minoraning butun yuzasi 45 daraja burchak ostida aylantirilgan takrorlanuvchi „Alloh“ soʻzi bilan qoplangan. „Alloh“ soʻzi 200 martadan ortiqroq takrorlanadi.
Maqbaraning ustki frizi toʻrtta arkadan iborat. Ikkita pastki va bitta ustki ark bezaklar bilan qoplangan va ular orasida joylashgan toʻrtinchi keng arkda bir qancha yozuvlar mavjud. Maqbaraga shimol va janubdan kirish imkonini beruvchi eshiklar minoraning umumiy fonida yaqqol ajralib turadigan peshtoqlar bilan bezatilgan. Peshtoq profillari, stalaktitlar, arxivoltlar va timpanlar naqshlarga muvofiq geometrik va vegetativ bezaklar bilan bezatilgan[2][3][4][5].
Qayta qurilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qabrni tiklash jarayoni 1960-yillarda amalga oshirilgan. Ammo restavratsiya paytidagi eʼtiborsizlik tufayli qabrning asl koʻrinishi oʻzgargan (yozuvlar oʻchirilgan, tomga qoʻyilgan ogʻir beton plita yoriqlarni keltirib chiqargan). 2012-yilda qabrni qayta tiklash boshlangan va 2018-yilgacha davom etgan. Qabrning ustki qismi (birinchi rekonstruksiya davrida dastlab betondan qilingan) toʻliq demontaj qilingan va gʻisht ustiga kafel yotqizilgan holda rekonstruksiya qilingan. Taxminan 427 m² maydonda oddiy va murakkab plitka elementlari qoʻllangan. Qurilish paytida (14-asrda) qabr devorlariga qoʻyilgan Oyatul-Kursiy surasi va kufi alifbosidagi yozuvlar tiklangan. Bundan tashqari, plitkalar orasidagi ohak birikmalari tozalangan va maxsus loy aralashmasi bilan toʻldirilgan. Devordagi yoriqlar yopilgan. Qayta tiklash ishlari Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi huzuridagi Madaniy merosni muhofaza qilish, rivojlantirish va reabilitatsiya qilish davlat xizmati buyurtmasi asosida „Azerbarpa“ ilmiy-tadqiqot loyiha instituti tomonidan amalga oshirilgan. Maqbaraning qayta ochilishi 2018-yil 25-martda boʻlib oʻtgan[6][7].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]XIV asrda Barda shahrida ikkita minora shaklidagi qabr qurilgan boʻlib, ulardan faqat bittasi hozirgi davrgacha saqlanib qolgan. Oʻzining kuchli meʼmorchiligi tufayli maqbara 19-asrdan boshlab Rossiya imperiyasi Janubiy Kavkazni bosib olganidan keyingi davrlarda tadqiqotchilarning eʼtiborini tortgan. 1848-yilda Bardaga tashrif buyurgan mashhur sharqshunos Xanikov yodgorlikdagi yozuvlarni oʻqib chiqqan va bu yozuvlar keyinchalik akademik Dorn tomonidan 1861-yilda Bardada nashr etilgan. Akademik Dorn Barda qabrining koʻrinishi tasvirlangan suratlarni ham nashr etgan.
Barda qabridagi bu bitik Naxchivan meʼmorlik maktabining nihoyatda qimmatli namunasi boʻlib, bu holat XIV asrda Naxchivon meʼmorlari boshqa shaharlarga ham muhim binolar qurish uchun taklif qilinganligini tasdiqlaydi[3][4].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ К.М. Мамед-заде. Строительное Искусство Азербайджана( с древнейших времен до XIX в.). Baku: Элм, 1983.
- ↑ „AḤMAD B. AYYŪB“.
- ↑ 3,0 3,1 „Barda mausoleum“.
- ↑ 4,0 4,1 „Barda Mausoleum“. 2019-yil 28-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-may.
- ↑ Bloom, Jonathan. Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Three-Volume Set. Jonathan Bloom, Sheila S. Blair, Sheila. Page 267., 14 May 2009. ISBN 9780195309911.
- ↑ „Ilham Aliyev reviewed ongoing repair work at Barda Mausoleum.“.
- ↑ „President Ilham Aliyev viewed newly-reconstructed Barda Mausoleum, Torpaggala Complex.“.