Kontent qismiga oʻtish

Foydalanuvchi:Asadbek Bekmirzayev1/Shimoliy Koreya-Janubiy Koreya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
{{{1}}} munosabatlari
Fayl:Size=
Andoza:Bayroqikon/ Andoza:Bayroqikon/

KXDR va Koreya Respublikasi oʻrtasidagi munosabatlar 1945-yil Ikkinchi jahon urushida Yaponiya magʻlubiyatga uchragan Koreyaning boʻlinishi bilan boshlangan. Ayni paytda mamlakatlar oʻrtasida sulh bitimi mavjud, biroq ular hali ham urushdan oldingi holatda qolmoqdalar. Har ikki tomon ham yarim orolning butun hududiga daʼvo qiladi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koreyaning KXDR va Koreya Respublikasiga boʻlinishi 1945-yilda, avvalroq Koreyani boshqargan Yaponiya Ikkinchi jahon urushida magʻlubiyatga uchraganidan keyin sodir boʻlgan. AQSH va SSSR oʻrtasida mamlakatni birgalikda boshqarish toʻgʻrisida shartnoma imzolangan. Ikki super kuchning taʼsir zonalari orasidagi boʻlinish chizigʻi 38-parallel boʻylab oʻtgan.

Koreya Respublikasining davlat sifatida tarixi 1945-yilda Koreya yarim orolining boʻlinishi bilan boshlangan. Birinchi respublikadan boshlab 1948-yilda fuqarolik hukumati tashkil etilgan. Singman Rhi birinchi prezident boʻlgan.

KXDRning tashkil topishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1945-yilda Yaponiya hukmronligidan ozod qilingan Koreya yarim oroli AQSH va SSSR taʼsir zonalariga boʻlingan. Yarim orolning shimoliy qismi esa sovetlar nazorati ostida boʻlgan. KXDR 1948-yil 11-sentyabrda eʼlon qilingan. Kim Ir Sen 1946-yil fevralida Shimoliy Koreya Muvaqqat xalq qoʻmitasi rahbari etib eʼlon qilingan. Keyin u bosh vazir etib tayinlangan, Kim Ir Sen prezident boʻlgunga qadar yani 1972-yilgacha bu lavozimda ishlagan.

Koreya urushi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 1950-yil 25-iyun Koreya urushining boshlanishi.
  • 1950-yil iyul BMT kuchlarining tashkil topishi. BMT kuchlari Pusan perimetriga qaytarilgan.
  • 1950-yil sentyabr BMT qoʻshinlari Inchonga tushdi. Tez orada BMT kuchlari Manchjuriya chegarasiga yetib kelgan.
  • 1950-yil noyabr Xitoy qoʻshinlari urushga kirishdi, BMT kuchlari 38-parallelga oʻtdi.
  • 1953-yil 27 -yul BMT kuchlari, KXDR va Koreya Respublikasi oʻrtasida sulh bitimi imzolagan.
  • 1976-yil 18-avgustdagi voqea – demilitarizatsiya qilingan zonadagi harbiy toʻqnashuvlar.
  • Pak Chung Xiga suiqasd (1968) va Rangundagi terakt Shimoliy Koreya maxsus kuchlarining Koreya Respublikasi prezidentlariga suiqasd uyushtirishga urinishi edi.
  • Andaman dengizida Boeing 707 samolyotining portlashi va YS-11 samolyotining qoʻlga olinishi Shimoliy Koreyaning Janubiy Koreya fuqarolik samolyotlariga qarshi sabotaj harakatlaridir.
  • Janubga hujum qilish uchun yer osti tunnellari Shimoliy Koreya tomonidan qurolsizlantirilgan zonada qazilgan tunnellardir.

1991-yildan keyin

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Janubiy va Shimoliy Koreyada umr koʻrish davomiyligini taqqoslash

2013-yilgi voqealar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yil 1-yanvarda Kim Chen In oʻzining yangi yil munosabati bilan xalqqa murojaatida Janubiy Koreya bilan munosabatlarni yaxshilashga chaqirgan[1]. Shimoliy Koreya 2013-yilning 24-yanvarida oʻzining yadroviy raketa dasturi bilan AQShga hujum qilish niyatini eʼlon qilgan. Bayonotda u Qoʻshma Shtatlarni „Koreya xalqining qasamyodli dushmani“ deb eʼlon qilgan[2].

Koreya Respublikasi va Amerika Qoʻshma Shtatlari oʻrtasida oʻtkazilgan Foal Eagle 2013-yilgi mashgʻulotlari chogʻida Shimoliy Koreya va Janubiy Koreya sulh bitimidan voz kechish bilan tahdid qilib, mashgʻulotlar KXDR xavfsizligiga tahdid solayotganini va Qoʻshma Shtatlar uning oʻrnini bosuvchi tinchlik shartnomasi boʻyicha muzokaralar olib borishni istamasligini daʼvo qildi[3]. JoongAng Ilbo gazetasining xabar berishicha, AQSh harbiy-dengiz kuchlarining yadro quroli bilan jihozlangan kemalari mashgʻulotlarda qatnashgan va Pentagon ochiqchasiga B-52 bombardimonchi samolyotlari Janubiy Koreya ustidan uchib oʻtganini eʼlon qilib, „yadro soyaboni“ borligini tasdiqlagan[4][5][6].

2013-yil 8-martda KXDR hukumati BMTning 2094-sonli rezolyutsiyasiga javoban Koreya Respublikasi bilan tajovuz qilmaslik toʻgʻrisidagi barcha paktlardan chiqishini eʼlon qilgan[7]. 2013-yil 11-martda AQSh va Janubiy Koreya tezlik bilan yuqori sharoitda harbiy mashgʻulotlarni boshladi va Pxenyan ularni keskin qoralagan[8].

2013-yilning 4-aprelida Shimoliy Koreya oʻrta masofali raketalarni sharqiy qirgʻoqqa koʻchirdi, ehtimol mashgʻulotlarga yoki sinovdan oʻqqa tutilishiga tayyorgarlik koʻrishi mumkin boʻlgan koʻpgina davlatlar, xususan, Yaponiya, Koreya Respublikasi va AQSh bu harakatni Shimoliy Koreyaning 2013-yil boshida urush qoʻzgʻashga urinishlarining davomi sifatida baholamoqda edi.

2018-yilgi voqealar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shimoliy Koreya oliy rahbari Kim Chen In (chapda) va Janubiy Koreya prezidenti Mun Chje In (oʻngda)

2018-yil 3 yanvar kuni KXDR chegara phanmunji chegara punkasida maxsus aloqa liniyasini tikladi va Koreya Respublikasi bilan bogʻlandi. Bu haqda Renshap Janubiy Koreya Uyushmasi i vakiliga murojaat qilgani xabar qilingan. KXDRdan qoʻngʻiroq 2018-yil 3-yanvar kuni soat 15:30 da keldi (UTC + 9). Muzokaralar tafsilotlari xabar berilmagan.

2018-yilning 9-yanvar kuni KXDR va Koreya Respublikasi vakillari oʻrtasida Panmunjom qishlogʻidagi qurolsizlantirilgan hududda „Tinchlik uyi“ ramziy nomli binoda muzokaralar boʻlib oʻtgan. Tadbir qoʻshma bayonot qabul qilinishi bilan yakunlandi, undan koʻrinib turibdiki, har ikki tomon Koreya yarim orolidagi harbiy keskinlikni pasaytirish va muloqotni davom ettirish boʻyicha choralar koʻrishga tayyor.

2018-yilning 20-yanvar kuni Lozanna shahridagi Xalqaro olimpiya qoʻmitasi qarorgohida KXDR va Koreya Respublikasi, ikki mamlakat Milliy olimpiya qoʻmitalari (MOK) vakillari, 2018-yilgi Olimpiya oʻyinlari tashkiliy qoʻmitasi vakillari oʻrtasida uchrashuv boʻlib oʻtgan. Oʻyinlar va XOQ, unda Shimoliy Koreya delegatsiyasining Olimpiadadagi ishtiroki toʻgʻrisidagi deklaratsiya imzolangan. Tomonlar Oʻyinlar ochilishida qoʻshma delegatsiyaning oʻtishini, shuningdek, xokkey boʻyicha Koreya birlashgan ayollar terma jamoasining ishtirokini kelishib oldilar.

2018-yilning 6-mart kuni KXDR Oliy rahbari Kim Chen In Koreya Respublikasi rasmiy delegatsiyasi vakillari bilan muzokaralar oʻtkazgan, unda Koreya Respublikasi va KXDR oʻrtasidagi munosabatlarni yaxshilash hamda Koreyadagi keskinlikni pasaytirish masalalari muhokama qilindi.

2018-yilning 21-mart kuni Koreya Respublikasi KXDRni 2018-yil 29-mart kuni Panmunjom qishlogʻidagi Shimoliy Koreyaning Tongilgak binosida yuqori darajadagi aulh muzokaralari oʻtkazishni taklif qilgan[9].

2018-yilning 27-aprel kuni KXDR va Koreya Respublikasi vakillari Panmunjomda ikki tomonlama sammit oʻtkazishga kelishib oldilar[10].

2018-yilning 2-may kuni KXDR armiyasi va Koreya Respublikasi armiyasi harbiy xizmatchilari demilitarizatsiya qilingan hududdagi chegaralarda ovoz kuchaytirgichlarni demontaj qilishni boshlagan.

2018-yil 5-may kuni KXDR Koreya Respublikasi bilan umumiy standartga oʻtish uchun soatlarini oʻzgartirgan.

2018-yilning 24-iyul kuni Koreya Respublikasi Milliy mudofaa vazirligi KXDR bilan chegaradagi qurolsizlantirilgan hududlarda qoʻriqlash postlari sonini qisqartirish niyatida ekanligini maʼlum qilgan[11].

2018-yilning 8-avgust kuni Shimoliy Koreyaning „Rodong Sinmun“ gazetasi Koreya Respublikasi qarama-qarshilikni qayta tiklash va ikki davlat oʻrtasida oʻrnatilgan yarashuv kayfiyatini buzishga urinishda aybladi[12].

2018-yilning 13-avgust kuni KXDR va Koreya Respublikasi vakillari 2018-yil sentyabr oyida Pxenyanda uchinchi Koreyalararo sammitni oʻtkazishga kelishib oldilar[13].

2018-yil 20-avgust kuni 1950-1953-yillardagi Koreya urushi natijasida ajralib chiqqan oilalarning uch yildan soʻng birinchi uchrashuvi boshlandi[14].

2021-yil voqealari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021-yil 27-iyulda mamlakatlar Pxenyan va Seul oʻrtasidagi toʻgʻridan-toʻgʻri aloqa liniyasini qayta tiklashga kelishib oldilar. Davlat rahbarlari ham oʻzaro kelishuvni tiklash va diplomatik munosabatlarni tiklashga kelishib oldilar[15].

2021-yil avgust oyida AQSh Koreya Respublikasi bilan birgalikda harbiy mashgʻulotlar oʻtkazgan. 2021-yil 10-avgustdan 13-avgustgacha boʻlgan davrda inqirozli vaziyatlarda kompyuter modellashtirishdan foydalangan holda harakatlarni mashq qilish bosqichi rejalashtirilgan. Qoʻmondonlik-shtab oʻquv mashgʻulotlarining asosiy bosqichi 16-26-avgust kunlariga moʻljallangan. KXDR rahbariyati Janubiy Koreya hukumatiga norozilik bildirib, qoʻshma mashgʻulotlarni tajovuzkorlik harakati deb atadi va Seulning bu qadami yarim oroldagi vaziyatni tinch yoʻl bilan hal etish boʻyicha kelishuvlarga xiyonat ekanligini taʼkidlagan[16].

Qoʻshma deklaratsiyaga rioya qilish qoʻmitasi Koreya Respublikasi hukumatini Seul tomonidan 2010-yilda KXDRga nisbatan joriy etgan sanksiyalarni bekor qilishga, shuningdek, yopiq qoʻshma sanoat majmuasi faoliyatini tiklashga chaqirgan.

2021-yil 4-oktyabr kuni KXDR va Koreya Respublikasi avariya aloqa liniyalarini muvaffaqiyatli tiklagan. Koreya Respublikasi Birlashish vazirligi ushbu voqeani „Koreyalararo munosabatlarni tiklash yoʻlidagi birinchi qadam“ deb atagan.

2021-yil 4-oktyabr kuni AQSh Davlat departamenti matbuot kotibi Ned Prays Vashington KXDR va Koreya Respublikasi oʻrtasidagi aloqa liniyalari tiklanishini toʻliq olqishlashini aytgan. Uning soʻzlariga koʻra, Qoʻshma Shtatlar Koreyalararo hamkorlik va hamkorlikni qoʻllab-quvvatlaydi hamda KXDR va Koreya Respublikasi oʻrtasidagi munosabatlarni barqarorlashtirishga yordam bergan.

2021-yil 6-oktyabrda KXDRning Birlashgan Demokratik fronti bayonot chiqargan, unda Pxenyan Seulni ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarni yaxshilashga harakat qilmayotganlikda ayblayydi, shuningdek, Koreya Respublikasi va BMT oʻrtasidagi harbiy hamkorlikning provokatsion xususiyatiga ishora qilgan.

2021-yilning 31-oktyabr kuni Rimda boʻlib oʻtgan G20 sammiti doirasida Koreya Respublikasining birlashish vaziri Li In Yon Butunjahon oziq-ovqat dasturi rahbari bilan muzokaralar oʻtkazgan. Uchrashuvda tomonlar KXDR atrofidagi vaziyatni muhokama qilib, Shimoliy Koreya aholisiga gumanitar yordam yetkazib berish zarurligi haqida kelishib oldilar.

2021-yil 30-oktyabrda Shimoliy Koreyaning bir nechta ommaviy axborot vositalari Koreya Respublikasida boʻlib oʻtayotgan „Seul ADEX 2021“ aerokosmik koʻrgazmasiga salbiy munosabat bildirgan materiallarni eʼlon qildi. Shuningdek, ommaviy axborot vositalarida AQSh va Koreya Respublikasi qurolli kuchlarining „KXDR milliy xavfsizligiga tahdid soluvchi“ qoʻshma mashgʻulotlarni qayd etilgan.

2022-yil voqealari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2022-yilning 22-martida Koreya Respublikasining saylangan prezidenti Yun Sek Yol KXDR qurolli kuchlari tomonidan bir nechta raketa tizimlaridan raketalar uchirilishi 2018-yil sentyabrida imzolangan Koreyalararo keng qamrovli harbiy kelishuvni buzish deb atagan.

2022-yil 27-iyul kuni Koreya Respublikasi Prezidenti maʼmuriyati Shimoliy Koreya yetakchisi Kim Chen In Koreya urushi tugaganining yilligi munosabati bilan qilgan chiqishida Seulga nisbatan „tahdidli bayonotlar“ qilganidan afsusda ekanligini bildirdi. Koreya Respublikasi hukumati, shuningdek, Pxenyanning har qanday provokatsiyasiga qatʼiy va samarali javob berishga tayyorligini taʼkidladi.

2022-yil 13-oktyabrda Koreya harbiylari chegarada Shimoliy Koreyaning oʻnlab qiruvchi samolyotlarini koʻrdi.

2022-yil 19-oktyabrda KXDR qurolsizlantirilgan hududida Yapon dengizi tomon 250 ga yaqin artilleriya oʻqlarini otgan.

2022-yil noyabr oyida AQSh, Yaponiya va Koreya Respublikasi hukumatlari KXDRga qarshi sanksiyalarni kuchaytirish niyatida ekani haqida bayonot berishgan. Bunga Pxenyan tomonidan mintaqaviy xavfsizlikka tahdid sifatida qabul qilingan faol raketa uchirilishi sabab boʻlgan.

2022-yilning 26-dekabr kuni soat 10:25 atrofida KXDR dronlari Koreya Respublikasi havo hududini buzgan. Janubiy Koreya harbiylari UAVni tutib olishga shoshilgan. Maʼlum boʻlishicha, uchuvchisiz uchuvchi samolyotlar Kyongi provinsiyasidagi Gimpo, Paju va Gangva orollari hududiga uchib ketgan. Janubiy Koreya samolyotlari dushman nishonlari aylanib, orqaga uchib ketishi uchun ogohlantiruvchi oʻqlar ochgan. Janubiy Koreya Mudofaa vazirligi signalni koʻtargan KA-1 qiruvchi samolyotlaridan biri dronlarni ovlash chogʻida halokatga uchragani haqida xabar bergan. Ikki uchuvchi havodan chiqarib yuborishga muvaffaq boʻlgan va kasalxonaga yotqizilgan[17][18].

2024-yil voqealari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koreya Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining rasmiy vakili Lim Su So Koreya Respublikasi hukumati KXDR tomonidan ishlab chiqarilgan qurollarning xorijga uzatilishidan jiddiy xavotirda ekanligini, chunki bu BMT Xavfsizlik Kengashi tomonidan taqiqlanganini aytdi.

2024-yil 8-yanvarda Koreya Respublikasi Qurolli Kuchlari shtab boshliqlari qoʻmitasi KXDR yetakchisining singlisi Kim Yo Chenning 6-yanvar kuni harbiy xizmatchilarning 2024-yilning 8-yanvarida „Oʻzbekistondagi harbiy xizmatchilarning 2024-yilda harbiy xizmatchilar tomonidan qoʻporuvchilik harakati sodir boʻlganligi toʻgʻrisida“gi bayonotini psixologik urush elementi deb atadi. Koreya Respublikasi portlovchi moddalarning portlatishini Shimoliy Koreya qirgʻoq artilleriyasidan oʻq otish deb adashtirdi.

2024-yil 9-fevralda Kim Chen In Janubiy Koreyani yoʻq qilishga qonuniy huquqi borligini eʼlon qildi[19].

Koreya Respublikasi Shimoliy Koreyadan 720 ga yaqin chiqindi sharlarining joʻnatilishiga „chidab boʻlmas javob“ sifatida chegarada ovoz kuchaytirgichlarning ishlashini tiklashi mumkin deb hulosa berildi. Maʼmuriyatning tegishli boʻlimi boshligʻi Chang Xo-jin raisligida Koreya Respublikasi Milliy xavfsizlik kengashining rejalashtirilgan yigʻilishida ovoz kuchaytirgichlar ishini qayta tiklash ehtimoli qisman muhokama qilindi.

Manbalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Lucy Williamson. „North Korea's Kim Jong-un makes rare new year speech“. // BBC (2013-yil 1-yanvar). 2013-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 5-aprel.
  2. ↑ David Sanger. „North Korea Issues Blunt New Threat to United States“. // The New York Times (2013-yil 24-yanvar). 2013-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-yanvar.
  3. ↑ „Korean Armistice Agreement Will No Longer Exist: Rodong Sinmun“. // KCNA (2013-yil 7-mart). 2013-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-mart.
  4. ↑ Choe Sang-Hun. „North Korea Threatens U.S. Military Bases in the Pacific“. // New York Times (2013-yil 21-mart). 2013-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-mart.
  5. ↑ „U.S. nukes to remain in South“. // JoongAng Ilbo (2013-yil 12-mart). 2013-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-mart.
  6. ↑ Choe Sang-Hun. „North Korea Threatens U.S. Military Bases in the Pacific“. // New York Times (2013-yil 21-mart). 2013-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-mart.
  7. ↑ „North Korea ends peace pacts with South“. // BBC. 2013-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 8-mart.
  8. ↑ Lucy Williamson. „US-South Korea drills begin amid North Korea tensions“. // BBC (2013-yil 11-mart). 2013-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 5-aprel.
  9. ↑ „РК предложила КНДР провести переговоры на высоком уровне 29 марта_Russian.news.cn“. russian.news.cn. 2018-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  10. ↑ „КНДР и Южная Корея договорились провести саммит 27 апреля“ (2018-yil 29-mart). 2018-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-mart.
  11. ↑ Editorial, Reuters. „South Korean defense ministry to reduce guard posts along North...“ (en). U.S.. 2018-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 25-iyul.
  12. ↑ „СМИ: КНДР обвинила Южную Корею в попытках возобновить конфронтацию“ (ru). ТАСС. 2018-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 9-avgust.
  13. ↑ „РК и КНДР договорились провести саммит лидеров в сентябре_Russian.news.cn“. russian.news.cn. 2018-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-avgust.
  14. ↑ „СМИ: РК и КНДР начали первую за три года встречу разделенных войной семей“ (ru). ТАСС. 2018-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 22-avgust.
  15. ↑ „В Южной Корее сообщили о восстановлении связи с КНДР“ (ru). РБК. 2021-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 20-avgust.
  16. ↑ „Стартовали виртуальные военные учения Южной Кореи и США“. lenta.ru. 2021-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 20-avgust.
  17. ↑ 송상호. „(3rd LD) Suspected N. Korean drones trespass across border with S. Korea: Seoul officials“ (en). Yonhap News Agency (2022-yil 26-dekabr). 2023-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-yanvar.
  18. ↑ 송상호. „(News Focus) N. Korean drone incursions pose complex security challenge to S. Korea“ (en). Yonhap News Agency (2022-yil 27-dekabr). 2023-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-yanvar.
  19. ↑ Kim Chen In zayavil o zakonnosti unichtojeniya Yujnoy Korei

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

[[Turkum:Pages with unreviewed translations]] 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:Asadbek_Bekmirzayev1/Shimoliy_Koreya-Janubiy_Koreya_munosabatlari&oldid=4661418" dan olindi