Mehmandarovlar uyi
| Mehmandarovlar uyi ozarb. Mehmandarovların evi | |
|---|---|
| |
| Kompleksga kiritilgan kichik uy qurilishi (markazda) va Katta uy binosining bir qismi (oʻngda) | |
| 39°45′23″N 46°45′12″E / 39.75639°N 46.75333°E | |
| Mamlakat |  Ozarbayjon
|
| Shahar |  Shusha
|
| Joylashgan | Karbalayi Safixon Qorabogʻ |
| Arxitektor | Karbalo Safixon Qorabogʻi |
| Qurilish sanasi | XVIII asr |
| Vaziyat | nomaʼlum |
| UNESCO qoʻriqxonalar roʻyxati | |
| Turi | Madaniy |
| Mezon | i, iv, v, vi |
| Tayinlangan | 2001-yil |
| Maʼlumot raqami | 1574 |
| Davlat | Ozarbayjon |
| Mintaqa - | Yevropa |
| Ozarbayjonda tarixiy yodgorliklarni davlat roʻyxatidan oʻtkazish | |
| Maʼlumotnoma raqami | 347 |
| Muhimlik | Mamlakat muhim |
 | |
| Kichkina uyning birinchi va ikkinchi qavatlarining rejasi | |
Mehmandarovlar uyi – Shusha shahrida joylashgan tarixiy saroy tipidagi turar-joy majmuasi. XVIII asrdagi Ozarbayjon fuqarolik arxitekturasining eng qiziqarli misollaridan biri.[1] Bir vaqtlar Mehmondarovlar oilasiga mansub boʻlgan turar joy majmuasi katta turar joy binosi, kichik turar joy binosi va oilaviy masjidni oʻz ichiga oladi. Kompleks tosh devorlar bilan oʻralgan. Mehmondarovlarning katta turar-joy binosi Sovet davrida Shusha shahar kasalxonasi sifatida faoliyat koʻrsatgan. Bosqinchilikdan soʻng katta bino butunlay vayron boʻldi. Mehmondarovlarning kichik bir xonadonli uyidan bosqinchilar Shusha tarix muzeyi sifatida foydalanishgan. Majmua hududidagi masjid mahalla masjidi vazifasini ham oʻtagan. Shusha bosib olingach, masjid ishgʻolchilar tomonidan geologik muzey sifatida ham foydalanilgan. 2020-yilda Shusha ishgʻoldan ozod etilgach, Mehmondarovlar mulki majmuasida taʼmirlash-tiklash ishlari olib borilmoqda.[2]
Meʼmoriy xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Uy planda kvadrat shaklga ega.[3] Ikkinchi qavatdagi toʻrtta xonadan uchtasi uyning yon tomonidagi ayvonga, mehmonxona sifatida xizmat qiluvchi oynaband katta xona esa asosiy fasadga ochiladi.[3]
Simmetriya yoʻqligi qaramay, uyning asosiy kirish fasadi qismlarda uygʻunlik taassuroti yaratadi, yengil oynaband va kirishning did bilan ishlangan portali fasad qismiga tugallik yaratadi.[3] Binoning yon fasadida joylashgan zinalar va yogʻoch ayvon uning umumiy koʻrinishini ogʻirlashtirmaydi. Binoning arxitekturasida keng derazalar orqali yaxshi yoritilgan va boy bezatilgan mehmonxona alohida oʻrin egallaydi.[3]
Devor rasmlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Katta turar-joy binosi va oilaviy masjidning intererlari Usta Qambar tomonidan yaratilgan va Sheki xonlari saroyining devoriy suratlarini eslatuvchi devoriy suratlar bilan bezatilgan.[4] Sovet davrida majmuasiga kiritilgan kichik turar-joy binosida Shusha tarixi muzeyi joylashgan edi.
Mehmondarovlar uyining kichik xonasi panellarida Usta Qambar oʻziga xos va hech qayerda takrorlanmagan mavzu ishlab chiqqan[4]. Shpaler rasmlari (takroriy naqsh) tamoyiliga asoslangan ushbu rasmda panellarni ustunlar bilan anʼanaviy tarmoqlarga boʻlish kuzatilmaydi. Bu yerda boy kompozitsiyada oʻsimliklarning novdalarida oʻtirgan turli qushlar tasvirlangan. Kompozitsiya Sheki xonlari saroyining ikkinchi qavatidagi zal oʻyiqlaridagi rasmlarga oʻxshaydi. Bu panel rasmlari yorqin ranglarda yaratilgan boʻlib, devorning pastki qismida joylashgani va zarar koʻrgani bois bizgacha yaxshi holda yetib kelmagan (shu xonadagi boshqa devor rasmlari bilan qiyoslaganda).[4]
Xonalarning toʻrtburchakli oʻyiqlarida Shekixonovlar uyining dekoratsiyasini eslatuvchi syujetli rasmlar mavjud.[5] Frizlar yesa Sheki Xoni saroyidagi kabi kompozitsiya va rang jihatidan stilizatsiyalangan nabotiy naqshlarini oʻz ichiga oladi.[5] Uy devorlaridagi rasmlarni oʻrgangan sanʼat tarixchisi N. M. Miklashevskaya, „Sheki xonlarining saroyida ham, Mehmonov uyida ham frizlar tasvirlari Usta Qambar rahbarligida qilingan boʻlsa-da, Mehmandarovlar uyining tasvirlari yaxshiroq chiqqan. Ular xonaning umumiy tasvirlari bilan yaxshiroq bogʻliqdir“.[5] Sheki xonlari saroyining frizlarida asosiy kumush shoxlar realistik talqinga molik gullar bilan qoplangan; bu yerda katta miqdorda kumush rang ishlatilib, ranglar yanada yorqinroq ifodalangan.[5] Mehmondarov uyida esa naqshlar toʻq rangda berilgan.[5] frizlardagi naqshlar panno timpanlarida ham takrorlanadi.[5]
Mehmandarov uyining asosiy zalida, odatda stalaktitlar joylashgan qismida shift boʻylab choʻzilgan va qiziqarli friz bilan bezatilgan oʻyiq bor. Ushbu friz gul va qush kompozitsiyalaridan hosil boʻlgan yirik madalyonlar koʻrinishidagi maroqli naqshlar bilan bezatilgan.[6]
Mehmandarov uyining plafonlari Sheki xonlari saroyi va Shekixonovlar uyining plafonlariga oʻxshasa-da, uning naqshlari rang va kompozitsiya nuqtai nazaridan gilamoʻzlik motivlariga yaqinroq. Ushbu kompozitsiyaning oʻxshashligini Qorabogʻ gilamchilik maktabiga xos markaziy medalyonli va boy bezatilgan burchak naqshli gilamlarda koʻrish mumkin.[7]
- Uyning ichki qismidagi Qanbar Qarabog'ining devor rasmlari qismlari
-
„Kiyik va anor daraxti“, nish rasmi. -
Burgut va faza, devor rasmidan parcha. -
Stillashtirilgan guldasta shaklidagi panel rasmi.
- Uyning ichki qismidagi Qanbar Qarabog'ining ship rasmlari qismlari
-
-
-
-
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Миклашевская, Н. М.. Стенные росписи Азербайджана XVIII - XIX вв., Архитектура Азербайджана (очерки), Баку, 1952 — 487-bet.
- ↑ „Mehmandarovların malikanə kompleksi ilə bağlı Mədəniyyət Nazirliyinin məlumatı“ (az). mct.gov.az (28-sentabr 2021). 6-oktabr 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-oktabr 2021.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Саламзаде 1964, s. 172
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Миклашевская, Н. М.. Стенные росписи Азербайджана XVIII - XIX вв., Архитектура Азербайджана (очерки), Баку, 1952 — 488-bet.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Миклашевская, Н. М.. Стенные росписи Азербайджана XVIII - XIX вв., Архитектура Азербайджана (очерки), Баку, 1952 — 489-bet.
- ↑ Миклашевская, Н. М.. Стенные росписи Азербайджана XVIII - XIX вв., Архитектура Азербайджана (очерки), Баку, 1952 — 493-bet.
- ↑ Миклашевская, Н. М.. Стенные росписи Азербайджана XVIII - XIX вв., Архитектура Азербайджана (очерки), Баку, 1952 — 494-bet.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Авалов, Э. В.. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: Элм, 1977.
- Фатуллаев, Ш. С.. Памятники Шуши, Баку, 1970.
- Саламзаде, А. В.. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв., Баку, 1964.