PROTOZOA

Protozoa-sodda hayvonlar tipi hisoblanadi. Sodda hayvonlar nihoyatda mayda, mikroskop yordamida arang koʻrinadigan bir hujayrali boʻlib, hozirgi vaqtda ularning 30000 dan ortiq turi maʼlum. Ulaming koʻpchiligi dengiz va chuchuk suvlarda hamda tuproqda erkin yashaydi. Sodda hayvonlar tipi toʻrtta mustaqil sinfga ajratilgan. Ular orasida parazit turlari ham keng tarqalganligini misol keltirishimiz mumkun. Parazit turlarining soni bir necha mingdan iborat boʻlib, ular odam va hayvonlarda ogʻir kasalliklarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun sodda hayvonlarni har tomonlama oʻrganish zoologlardan tashqari, tibbiyot va veterinariya mutaxassislarining ham asosiy obyekti boʻlib hisoblanadi. Parazit sodda hayvonlar morfoanatomik tuzilishlari, rivojlanish sikli, shuningdek, xilma-xil organizmlarda yashashga moslashganligi bilan ham bir-biridan tubdan farqlanadi. Demak, bu parazit sodda hayvonlarning evolutsion taraqqiyoti jarayonida turli geologik davrlarda paydo boʻlganligini bildiradi.

Protozoaning tuzilishi

Sodda hayvonlarning tanasi protoplazma va yadrodan tashkil topgan bitta hujayradan iborat. Shuning uchun ular koʻpincha bir hujayrali hayvonlar deb ataladi. Aynan shu bitta hujayra koʻp hujayrali hayvonlar organizmiga xos boʻlgan barcha funksiyalami bajaradi. Koʻpgina sodda hayvonlarning tanasi tashqi tomondan yupqa elastik qobiq – pellikula bilan qoplangan. Protoplazma tiniq va bir xil tuzilishli ektoplazma hamda yarim quyuq donali endoplazmadan iborat. Hayot faoliyatining asosiy qismi endoplazmada kechadi. Chunki endoplazmada Golji apparati, endoplazmatik toʻr, mitoxondriya, ribosoma, lizosoma va shunga oʻxshash muhim organoidlar joylashgan. Bundan tashqari, endoplazmada ovqat hazm qiluvchi va qisqaruvchi vakuolalar hamda shunga oʻxshash organellalar bor. Sodda hayvonlar bir, ikki va koʻp yadroli boʻladi. Yadro ularning hayot faoliyati jarayonlarini boshqaradi va koʻpayishda hamda irsiy xossalarni nasldan naslga oʻtkazishda muhim rol oʻynaydi. Sodda hayvonlar psevdopodiyalari (soxta oyoqlar), xivchinlari va kiprikchalari yordamida harakat qiladi. Koʻpayishi jinssiz va jinsiy yoʻl bilan sodir boʻladi.

Protozoalarning tarqalishi

Erkin yashovchi protozoa keng tarqalgan boʻlib, koʻpincha chuchuk, shoʻr suvlarda, shuningdek, tuproq va mox kabi boshqa nam muhitda koʻp tarqalgan. Baʼzi turlar issiq buloqlar va gipershoʻr koʻllar va lagunalar kabi ekstremal muhitda oʻsadi. Barcha protozoa nam yashash muhitini talab qiladi; ammo baʼzilari quruq muhitda uzoq vaqt davomida sistalar hosil qilib, sharoit yaxshilanmaguncha yashab qolish imkonini beradi.

Klasssifikatsiyasi

Sodda hayvonlar (protozoa)ni 4 sinfga boʻlinadi

• Xivchinlilar – Hagellata;
• Sarkodalilar – Sarcodina;
• Infuzoriyalar —Infusoria;
• Sporalilar – Sporozoa;