Sent Helens togʻi
 | Bu maqola avtomat tarjima qilingan yoki mashina tarjimasi tayinli oʻzgartirishsiz chop etilgani eʼtirof etilmoqda. Tarjimani tekshirib chiqish hamda maqoladagi mazmuniy va uslubiy xatolarini tuzatish kerak. Siz maqolani tuzatishga koʻmaklashishingiz mumkin. (Shuningdek, tarjima boʻyicha tavsiyalar bilan tanishib chiqishingiz mumkin.) DIQQAT! BU OGOHLANTIRISHNI OʻZBOSHIMCHALIK BILAN OLIB TASHLAMANG! Maqolaning originali koʻrsatilinmagan. |
Sent Helens - (Lowi yoki Louwala-Klough togʻi nomi bilan ham tanilgan) – AQShning Pasifik shimoli-gʻarbiy mintaqasida, Vashington shtatining Skamaniya grafigida joylashgan faol vulqon togʻi. U AQSHning shimoli-gʻarbiy tarafidagi Tinch okeani mintaqasida joylashgan. U Portland, Oregon shimoli-sharqidan 52 milya (83 km) va Seattle janubiy tomonidan 98 milya (158 km) uzoqlikda joylashgan[1][2]. St. Helens togʻi oʻzining inglizcha nomini 18-asr oxirida bu hududni oʻrgangan Britanyalik diplomat Alleyne Fitzherbert, birinchi baron St Helens va tadqiqotchi Jorj Vankuverning nomidan olgan.
Helens togʻining 1980-yil 18-may kunidagi katta otilishi AQSH taqrixidagi eng halokatliva iqtisodiy jihatdan eng zararli vulqon hodisasi hisoblanadi[3]. Bu hodisa sababli 57 kishi halok boʻldi, 200 ta uy, 47 ta koʻprik, 24 km temir yoʻlini va 185 mil (298 km) avtomobil yoʻlini yoʻqqa chiqargan[4]. Kuchli 5.1 ballik zilzila natijasida sodir boʻlgan katta koʻchkilar 9677 futli togʻning 8363 futgacha pasayishiga sabab boʻlgan[5][6][7]. 1980-yilgi vulqon portlashi sababli yaqin atrofidagi yerlarda ekosistemaga katta zarar keltirdi. Aksincha, bu hududdagi suv ekosistemalari koʻp miqdorda kulga ega boʻlib, hayot tez koʻpayishiga imkon berdi. Vulqon porttlashidan olti yil oʻtgach, hududdagi koʻllarning aksariyati normal holatga qaytgan[8].
1980-yilda sodir boʻlgan portlashdan soʻng, 2008-yilgacha vulqon faolligi davom etgan. Geologlar kelajakda portlashlar yanada dahshatli boʻlishini bashorat qilishadi[9]. Biroq, bu joy Sent Helens togʻi mashhur sayohat manzili va bu joy yil davomida sayyohlari qabul qilib turadi. 1982-yilda Prezident Ronald Reagan va AQSh Kongress tomonidan Mount St. Helens milliy vulqon yodgorligi tashkil etildi.
Vulqon otilish davri
[tahrir | manbasini tahrirlash]1980-yildan 2001-yilgacha boʻlgan faollik
Sent Helens togʻi Adams togʻidan 55km gʻarbda, Kaskad tizmasining gʻarbida joylashgan. Kaskad tizmasidagi eng baland togʻ Rainer togʻidan taxminan 50 milya (80 km) uzoqlikda joylashgan.
Sent Helens togʻi boshqa yirik Kaskad vulqonlari bilan solishtirganda geologik jihatdan yosh hisoblanadi. U faqat soʻngi 40000 yil ichida shakllangan va 1980-yildagi otilishdan oldin mavjud boʻlgan choʻqqi konusi taxminan 2200 yil oldin koʻtarila boshlagan. Vulqon taxminan 10000 yilni oʻz ichiga olgan Golosen davridagi Kaskad tizamasidagi eng faol hisoblanadi. 1980-yildagi otilishdan oldin Helens togʻi Vashingtondagi beshinchi eng baland choʻqqi edi.
1980-yil 20-mart kuni, Sent Helen togʻida 4.2 ballik zilzila yuz berdi va 27-mart kuni vulqondan bugʻ chiqishni boshladi. Aprel oyi oxirida togʻning shimoliy tomoni boʻrtib chiqib ketdi. 18-may kuni, 5.1 ballik ikkinchi zilzila yuz berdi, bu esa togʻning shimoliy tarafining katta koʻlamda qulashiga sabab boʻldi. Bu voqea tarixdagi eng katta koʻlamli vulqon otilishidan biri edi. Vulqon otilishi sababli 230 kvadrat mil (600 km²) maydondagi oʻsimliklar maydonini yoʻq qildi va 1.5 million tonnadan ortiq oltin gugurt dioksidi atmosferaga chiqib ketdi.
1980 va 1986-yillar orasida, Sent Helens togʻida faollik davom etdi, kraterda yangi lava gumbazi hosil boʻldi. Koʻplab kichik portlashlar doim ravishda sodir boʻlib turdi. 1989-yil 7-dekabrdan 1990-yil 6-yanvargacha va 1990-yil 5-noyabrdan 1991-yil 14-fevralgacha togʻ faollik koʻrsatib, baʼzan ulkan kul bulutlari hosil boʻldi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Distance between Portland and Mount Saint Helens“. distancefromto.net. Qaraldi: 2021-yil 27-mart.
- ↑ „Distance between Seattle and Mount Saint Helens“. distancefromto.net. Qaraldi: 2021-yil 27-mart.
- ↑ „Mount St. Helens National Volcanic Monument“. USDA Forest Service. 2006-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Tilling. „Impact and Aftermath“. Eruptions of Mount St. Helens: Past, Present, and Future. USGS (1990).
- ↑ „Mount St. Helens – From the 1980 eruption to 2000“. United States Geological Survey (2000). Qaraldi: 2006-yil 12-noyabr.
- ↑ „May 18, 1980 eruption of Mount St. Helens“. USDA Forest Service. 2009-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „1980 Cataclysmic Eruption“. Mount St. Helens. USGS. Qaraldi: 2021-yil 27-mart.
- ↑ „Mount St. Helens: A Living Laboratory for Ecological Research | Pacific Northwest Research Station | PNW – US Forest Service“. www.fs.usda.gov. Qaraldi: 2021-yil 1-iyun.
- ↑ Haas. „Mount St. Helens isn't where it should be. Scientists may finally know why.“ (en). National Geographic (2020-yil 18-may). 2021-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 20-iyun.