Çay (Afyonkarahisar)

Çay
Çay; Çay tumani
	Tuman
	Turkiya; Bayroq ; Gerb
	38°35′33.4″N 31°1′38.6″E / 38.592611°N 31.027389°E
Mamlakat	Turkiya
{{{mintaqa_turi}}}	Afyonkarahisar
Rasmiy til(lar)i	turk tili
Vaqt mintaqasi	UTCUTC+03.00
Telefon kodi	+90
Pochta indeks(lar)i	02002
Avtomobil kodi	02

Çay— Afyonkarahisar viloyatiga qarashli tuman. Ichki Egey mintaqasida;Egey,Oʻrta yer dengizi va Markaziy Anadolu mintaqalari kesishgan yoʻnalishda joylashgan.Çay tumani sharqda Sultondagʻi, janubda Yalvach, gʻarbda Shuhut va Afyonkarahisar, shimolda Bolvadin bilan oʻralgan. Shahar markazidan 48 km uzoqlikda joylashgan tumanning maydoni 830 km² ga teng.

Tarixi

Qadimiy tarixi

Çay tumani tarixi qadimgi bronza davriga borib taqaladi. Oʻz tarixida Misr,Suriya,Frakiya qirollarining birlashgan armiyasi va Antigonos sulolasi oʻrtasidagi Ipsos urushini(miloddan avvalgi 301 yil)oʻtkazganligi bilan mashhur boʻlib, sharqiy-gʻarbiy, shimoli-janubiy yoʻnalishdagi qadimiy yoʻllarning chorrahasiga aylandi.

Saljuqiylar va Usmonlilar davri

Anadoluni Saljuqiy turklari bosib olish chogʻida Bekchioʻgʻli Amir Afshin Markaziy Anadoludagi Amerra(Emirdag)oldiga keldi. Salibchilar urushlarida salibchilar tomonidan yoqib yuborilgan va vayron qilingan shaharga 1155-yilda Saljuqiylar davlati tomonidan oʻgʻuz turklari oʻrnashib, nomi „Çay tegirmoni“ deb oʻzgartirilgan. Giyoseddin Keyhusrev vafotidan soʻng hudud avval Eşrefogʻullari va Sahipataoğulları', eyin esa Germiyonoʻgʻullari qoʻliga oʻtdi.

Mustaqillik urushi

Mustaqillik urushida yunon qoʻshini tomonidan qisqa muddat bosib olingan Çay shahri 1921-yil 24-sentabrda bu ishgʻoldan ozod qilindi.1958-yilda tumanga aylantirilgan. Çay tumani 1935-yilda shahar markazidan elektr energiyasini ilgari tashkil etgan elektr stansiyasi bilan olgan.

Joylashuvi

Afyon viloyatining sharqida,Sulton togʻlarining shimoliy etaklarida tashkil etilgan. Sulton togʻlari va Qoraqush togʻlari tumanni katta hududga aylantiradi, ularning koʻp qismi togʻlar va soylar bilan chuqur boʻlingan baland tekisliklardan iborat. Qoraqush togʻlarida 2000 m dan past boʻlsa, Sulton togʻlarida balandroq. Sulton togʻlarining eng baland nuqtasi boʻlgan Topraktepe(2519 m) Isparta chegarasida joylashgan. Eber koʻlining janubi-gʻarbiy qismi tuman chegaralarida. Koʻlni taʼminlaydigan Akarchay daryosi shimolda tabiiy chegarani tashkil qiladi.

Afyon tekisligining bir qismi Çay tumani chegaralarida joylashgan.

Eber va Karamiq koʻllari tumanning tabiiy goʻzalliklaridan boʻlib, bu koʻllarda baliq ovlash (sazan, turna) va turli qush ovlari olib boriladi. Bundan tashqari,Chagʻlayan bogʻi va sharsharasi,Kanlı Yer Kavakligi, Kardelen bogʻi mintaqada rivojlanmagan dam olish maskanlari hisoblanadi.

Madaniyati

Mahalliy ovqatlari

Katmer, koʻknori (koʻknori bilan) turkiy lokum.Çayda bu taomlardan tashqari goʻsht va quruq qalampir rulolari, bamya shoʻrva va pishloqli pirog ajralmas hisoblanadi. Bular ham to‘y va mavlid taomlaridir. Bundan tashqari, bu taomlar bitta idishda taqdim etiladigan „taklifnoma“ deb nomlangan taomlarning umumiy menyusidir.

Aholisi

Tuman; 2 shahar, 20 qishloq va 26 mahalladan iborat.

Manbalar

„Index-Anatolicus: Türkiye yerleşim birimleri envanteri“ (Türkçe). nisanyanmap.com. 27 nisan 2021da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27 nisan 2021.

„Maltepe Köyü“ (Türkçe). YerelNet.org.tr. 2 nisan 2016da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27 nisan 2021.