Afgʻonistondagi urush (2001–2021)
Afgʻonistondagi urush 2001-yildan 2021-yilgacha Afgʻonistondagi qurolli toʻqnashuvdir. Bu Qoʻshma Shtatlar boshchiligidagi xalqaro harbiy koalitsiya Afgʻonistonga bostirib kirishi, soʻngra Tolibon boshqaruvidagi Islom Amirligini agʻdarib, uch yildan soʻng xalqaro tan olingan Islom Respublikasini barpo etishi bilan boshlandi. 20 yillik toʻqnashuv oxir-oqibat 2021-yilgi Tolibon hujumi bilan yakun topdi, bu esa Islom Respublikasini agʻdarib tashladi va keyinchalik Islom Amirligini qayta tikladi. Bu AQSh harbiy tarixidagi eng uzoq davom etgan urush boʻlib, Vetnam urushi (1955-1975)dan taxminan besh oyga oshib ketdi.
11-sentabr xurujlaridan so‘ng Amerika prezidenti George Bush Afg‘onistonning aksariyat qismida davlat tashkil etgan Tolibon islomiy guruhidan Usama bin Lodinni zudlik bilan AQShga ekstraditsiya qilishni talab qildi. Bin Laden terrorchilikka oid boshqa ayblar qatori hujumlarni uyushtirganlikda ayblanib qidiruvga berilgan va Afgʻonistonda Tolibon tomonidan boshpana berilgan. Uyerda erkin faoliyat yuritgan; Tolibonning Amerikaning bin Ladenni ekstraditsiya qilish talablarini bajarishdan bosh tortishi Qoʻshma Shtatlarning ilgari eʼlon qilingan terrorizmga qarshi global urushning bir qismi sifatida „Bardosh erkinlik“ operatsiyasini eʼlon qilishga olib keldi. Afgʻonistonga bostirib kirganidan koʻp oʻtmay, Tolibon va ularning ittifoqchilari, yaʼni bin Lodinning al-Qoidasi — asosan magʻlubiyatga uchradi va Amerika boshchiligidagi kuchlar tomonidan mamlakat boʻylab yirik aholi markazlaridan quvib chiqarildi. Biroq, Qoʻshma Shtatlar Tora Bora jangida bin Ladenni oʻldira olmadi yoki qoʻlga olmadi, shundan soʻng u qoʻshni Pokistonga koʻchib oʻtdi. Bin Laden mamlakatni tark etganiga qaramay, Amerika boshchiligidagi 40 dan ortiq davlatdan (shu jumladan NATOning barcha aʼzolaridan) iborat koalitsiya Afgʻonistonda qolib, Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan ruxsat etilgan va rasmiy ravishda Xalqaro Xavfsizlik Kuchlari (ISAF) deb nomlanuvchi xavfsizlik missiyasini tuzdi. [1] Bonn konferentsiyasida Afgʻonistonning yangi muvaqqat organlari Hamid Karzayni Afgʻoniston Muvaqqat maʼmuriyati rahbari etib sayladilar va butun mamlakat boʻylab xalqaro tiklanish ishlari ham boshlandi.
Gumanitar inqiroz
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tolibon hokimiyatni egallab olganidan so‘ng, g‘arb davlatlari gumanitar yordamni to‘xtatdi, Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg‘armasi ham Afg‘onistonga to‘lovlarni to‘xtatdi. [2][3] Bayden maʼmuriyati Afgʻoniston markaziy banklariga tegishli 9 milliard dollarga yaqin aktivlarni muzlatib qoʻydi va Tolibonning AQSh bank hisoblarida saqlanayotgan milliardlab dollarlariga kirishiga toʻsqinlik qildi. [4] 2021-yil oktabr oyida BMT Afg‘onistonning 39 million aholisining yarmidan ko‘pi o‘tkir oziq-ovqat tanqisligiga duch kelganini maʼlum qildi. [5] 2021-yil 11-noyabrda Human Rights Watch tashkiloti Afg‘oniston inqirozga uchragan iqtisod va buzilgan bank tizimi tufayli keng qamrovli ocharchilikka duch kelayotgani haqida xabar berdi. [3] Jahon yetakchilari Afg‘onistonga 1,2 milliard dollar gumanitar yordam ko‘rsatishga vaʼda berishdi. [4] 2021-yil 22-dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi bir ovozdan AQSh taklif qilgan rezolyutsiyani insonparvarlik yordamining umidsiz afg‘onlarga yetib borishiga ko‘maklashdi, shu bilan birga mablag‘larni Tolibon qo‘lidan saqlab qolishga harakat qildi". [6]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Xu, Ruike. Alliance Persistence within the Anglo-American Special Relationship: The Post-Cold War Era, 5 January 2017. ISBN 978-3-319-49619-1.
- ↑ „China urges World Bank, IMF to help Afghanistan“. News24 (2021-yil 28-oktyabr).
- ↑ 3,0 3,1 „Afghanistan Facing Famine: UN, World Bank, US Should Adjust Sanctions, Economic Policies“. Human Rights Watch (2021-yil 11-noyabr).
- ↑ 4,0 4,1 „Taliban blames U.S. as 1 million Afghan kids face death by starvation“. CBS News (2021-yil 20-oktyabr).
- ↑ „'Countdown to catastrophe': half of Afghans face hunger this winter – UN“. The Guardian (2021-yil 25-oktyabr).
- ↑ „Security Council paves way for aid to reach desperate Afghans“. United Nations (2021-yil 22-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 22-dekabr.