Kubanit
| Kubanit | |
|---|---|
 | |
| Asosiy | |
| Formulasi | CuFe2S3 |
| IMA tizimi boʻyicha | |
| Sinfi | Sulfidli mineral |
| Fizik xususiyatlari | |
| Rangi | Bronzadan guruch-sariqgacha |
| Qirra rangi | Qora |
| Yaltiroqlik | Metallsimon |
| Shaffoflik | shaffof |
| Qattiqlik | 3,5-4 |
| Kubanit | |
Kubanit-mis temir sulfid minerali hisoblanadi. Odatda magmatik sulfid konlarida kichik oʻzgarishlar natijasida hosil boladi. Kubanitbronzadan mis-sariq ranggacha qattiqligi 3,5 dan 4 gacha, singoniyasi rombik. Kubanit kimyoviy jihatdan xalkopiritga oʻxshaydi, ammo kristallanish o'zgacha bo'lganligi tufayli kamroq tarqalgan mis temir sulfid minerali hisoblanadi.
Kubanit yuqori haroratli gidrotermal mineral konlarda pirrotit , pentlandit va xalkopirit bilan birga uchraydi. 200°C dan 210 °C gacha boʻlgan haroratlarda xalkopiritdan ajralib chiqishi natijasida yuzaga keladi . Agar kubanit 210 °C dan yuqori haroratda izokubanitga aylanadi. Ushbu transformatsiyadan soʻng agar u sovib ketsa kubanitga aylanmaydi [1]. Izokubanitga aylantirilgandan soʻng, rombik singoniyasi oʻzgarishi tufayli u oʻzining yuqori magnit xususiyatini yoʻqotadi[2]. Kubanit xondritlarda va chang don namunalarida aniqlangan. Mis izotop tahlilining aniqligini oshirgan.
Etimologiya va tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kubanit ispancha Cubano yoki inglizcha kuban soʻzidan va mineralni nomlashda -ite qoʻshimchasidan kelib chiqqan. Kubanit birinchi marta 1843-yilda Kubaning Holguin viloyati, Mayari-Barakoa kamarida paydo boʻlishi uchun tasvirlangan. Baʼzi adabiyotlarda barrakanit sifatida ham tilga olinishi mumkin.
Assotsiatsiya va oʻzgartirish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kichik oʻzgaruvchan mineral sifatida kubanit faqat magmatik rudalarning gidrotermik oʻzgarishi sodir boʻlganda paydo boʻlishi mumkin. Kubanit bilan bogʻlangan rudalar oʻzgarmagan pirrotit — pentlandit — xalkopirit rudalari boʻlib, ular Bushveld majmuasida uchraydigan kabi millerit — pirit — xalkopirit-kubanit rudalariga oʻzgaradi [3] Xalkopiritdan kubanit hosil boʻlishi uchun oltingugurt va temirga nisbatan misning yoʻqolishi va oltingugurtga nisbatan temirning koʻpayishi kerak. [3] Mineralogiyadagi bu sezilarli oʻzgarish kristal tuzilishining tetragonal xalkopiritdan ortorombik kubanitga oʻzgarishiga olib keladi. Haroratning 210 °C dan oshishi bilan oʻzgarish davom etadi va kubanit izometrik polimorf boʻlgan izokubanitga aylanadi. Izokubanit soviganidan keyin kubanitga hech qanday oʻzgarish boʻlmaydi. [1]
Yerdan tashqaridagi kubanit
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kubanit gidrotermal foydali qazilma konlarida paydo boʻlsa-da, er yuzida paydo boʻlmagan kubanit holatlari mavjud. Kubanit uglerodli xondrit meteoritlarida, xususan CI-xondritlar sinfida, shuningdek, NASA Stardust kosmik kemasining kometa namunalarida topilgan. [4] Xayabusa kosmik kemasi tomonidan toʻplangan Itokava asteroididan olingan maʼlumotlar S tipidagi asteroidda 2 mikrometrli kubanit donasi topilganligini koʻrsatdi. Bu kubanit C sinfiga kirmaydigan boshqa asteroidda birinchi marta topilgan. Biroq, namunani keyingi tekshirish shuni koʻrsatdiki, kubanit Itokava tanasi uchun ekzogen shakllangan. [5]
Sintetik kubanit
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sintetik va xondritik kubanit strukturaviy oʻzgarishlarga ega boʻlsa-da, kubanitning sintezi hali ham CI-xondritlarning shakllanishi haqida tushuncha beradi. Gidrotermal qayta kristallanishning laboratoriyaga asoslangan variantidan foydalanib, 150-200 ° C gacha boʻlgan harorat va pH 9, olimlar CI-xondrit mineralogiyasini takrorlash uchun zarur boʻlgan kompozitsiyalarni aniqlashga muvaffaq boʻlishdi. Mis + temir + oltingugurt, kovellit + troilit va mis + oltingugurt + troilit bilan boshlangan tajribalar kubanitni hosil qildi. Temir metall oʻrniga troilitdan boshlash Cl-xondritlardagi sulfidlar troilitning gidrotermik jarayonlar bilan oksidlanishi natijasi ekanligi haqidagi oldingi tadqiqotlarni kuchaytiradi. [4]
Murakkab oʻsish tabiati tufayli kubanit mis izotoplari mikrotahlillarida instrumental afzallik uchun sinov mavzusi boʻldi. Koʻp kollektorli induktiv bogʻlangan ultrabinafsha lazerli ablasyon plazma massa spektrometriyasi (UV-fs-LA-MC-ICP-MS) yaqin infraqizil (NIR-fs-LA) bilan solishtirganda mis izotoplariga nisbatan aniqlikni oshirishi aniqlandi. -MC-ICP-MS) usullari. [6]
Manba
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Chandra, U.; Parthasarathy, G.; Sharma, P. (2010-10-01). "SYNTHETIC CUBANITE CuFe2S3: PRESSURE-INDUCED TRANSFORMATION TO ISOCUBANITE". The Canadian Mineralogist 48 (5): 1137–1147. doi:10.3749/canmin.48.5.1137. ISSN 0008-4476. https://doi.org/10.3749/canmin.48.5.1137.
- ↑ Sawada, M.; Ozima, M.; Fujiki, Y. (1962). "Magnetic Properties of Cubanite (CuFe2S3)". Journal of Geomagnetism and Geoelectricity 14 (2): 107–112. doi:10.5636/jgg.14.107. ISSN 0022-1392.
- ↑ 3,0 3,1 Holwell, David A.; Adeyemi, Zeinab; Ward, Laura A.; Smith, Daniel J.; Graham, Shaun D.; McDonald, Iain; Smith, Jennifer W. (December 2017). "Low temperature alteration of magmatic Ni-Cu-PGE sulfides as a source for hydrothermal Ni and PGE ores: A quantitative approach using automated mineralogy". Ore Geology Reviews 91: 718–740. doi:10.1016/j.oregeorev.2017.08.025. ISSN 0169-1368.
- ↑ 4,0 4,1 Berger, Eve L.; Keller, Lindsay P.; Lauretta, Dante S. (2015). "An experimental study of the formation of cubanite (CuFe2S3) in primitive meteorites" (en). Meteoritics & Planetary Science 50 (1): 1–14. doi:10.1111/maps.12399. ISSN 1945-5100. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/maps.12399.
- ↑ Burgess, Katherine; Stroud, Rhonda (August 2020). "STEM of Three Itokawa Grains: Space Weathering and Presence of Cubanite" (en). Microscopy and Microanalysis 26 (S2): 2602–2604. doi:10.1017/S1431927620022151. ISSN 1431-9276.
- ↑ IKEHATA, Kei; HIRATA, Takafumi (2013). "Evaluation of UV-fs-LA-MC-ICP-MS for Precise in situ Copper Isotopic Microanalysis of Cubanite". Analytical Sciences 29 (12): 1213–1217. doi:10.2116/analsci.29.1213. ISSN 0910-6340. PMID 24334990.