Gʻisht

Gʻisht — qurilish materiali; toʻgʻri burchakli parallelepiped koʻrinishidagi sunʼiy tosh. Tabiiy va sunʼiy (mineral) materiallardan tayyorlanadi. Xom va pishiq turlarga boʻlinadi. Xom Gʻ. tabiiy sharoitda quritiladi. Pishiq Gʻ.ni tayyorlashning "hoʻl" va "yarim quruq" usullari bor. Oddiy pishiq Gʻ.ni "hoʻl" usulda tayyorlash uchun sogʻtuproqdan loy tayyorlanadi, yaxshilab pishitiladi, qoliplanadi, quritiladi va xumdonda pishiriladi. "Yarim quruq" usulga koʻra, 8—10% namliqdagi tuproq mas-sasi 120–150 kg/sm2bosim ostida poʻlat qoliplarda maxsus presslarda presslanadi, keyin 1000° ga yaqin temperaturada aylanma yoki tunnel xumdonlarda pishiriladi. Bu usul Gʻ.ning oʻlchamlari aniq va shakli toʻgʻri boʻli-shini taʼminlaydi. Siqilishga mus-tahkamlik chegarasi boʻyicha Gʻ.lar 5 markaga boʻlinadi: 150; 125; 100; 75; 50. "Hoʻl" usul boʻyicha tayyorlangan Gʻ.ning hajmiy ogʻirligi oʻrtacha 1700 kg/m\ "yarim quruq" usulda tayyorlangan Gʻ.niki esa 1900 kg/m3ni tashkil etadi. Hajmiy ogʻirligi 1400 kg/m3dan kam boʻlgan yengil Gʻ.lar ham binokorlikda keng ishlatiladi. siqilishga mustahkamlik chegarasi 50– 100 kg/sm2va hajmiy ogʻirligi 1000– 1400 kg/m3boʻlgan Gʻ.lar imoratlarning yuk koʻtaruvchi devorlarini tiklashda qoʻllanadi. Siqilishga mustahkamlik chegarasi 35–50 kg/sm2va hajmiy ogʻirligi 700–1000 kg/m3boʻlgan yengil Gʻ.lar oddiy devorlarda, issiq — sovuqni oʻtkazmaydigan (izolyatsi-on) material sifatida hamda sinchli binolarda sinchlar orasini toʻldirishda ishlatiladi. Hajmiy ogʻirligi 500–700 kg/m3va mustahkamlik chegarasi past (6–15 kg/sm2) boʻlgan Gʻ.lar qozon, quvur va pechlarga qoplash uchun qoʻllanadi.

Gʻ.larning kovakli, koʻp teshikli, kislotaga, oʻtga chidamli maxsus xillari mavjud. Silikat Gʻ.lar ham ishlab chiqariladi. Silikat Gʻ. tayyorlash uchun kvars qumi (92—95%), ohak (5—8%) va suv aralashmasidan iborat massa yuqori bosim va temperatura ostida avtoklavlarda qotiriladi. Silikat Gʻ. sargʻish kulrang koʻrinishda boʻladi. Uning hajmiy ogʻirligi 1700– 1900 kg/m\ Bunday Gʻ.lar fuqaro va sanoat binolarining yuk koʻtaruvchi devorlari va ustunlarini tiklashda ishlatiladi. Silikat Gʻ.lar namga, yuqori temperatura (500° dan ortiq) ga uncha chidamli boʻlmagani uchun pech va moʻrilarda, poydevor va sokollarda ishlatilmaydi.

Qad. oʻzbek milliy meʼmorligida kvadrat shaklidagi (24x24x5 sm) "mu-sulmon" Gʻ.lar keng rasm boʻlgan. Oʻzbekistonda 19-asr 2-yarmidan toʻrtburchak shaklli (28x13x7 sm va 37x23x9 sm oʻlchamli) "nikolay" Gʻ.lari ishlatilgan. Hozir asosan 25x12x6,5 sm oʻlchamli va bir yarimtali (25x12x8,8 sm) pishiq Gʻ. ishlatiladi.