Xantal

Xantal
Sinapis arvensis
Ilmiy tasniflash
Olam:	Oʻsimliklar
Turkum:	Brassicales
Oila:	Brassicaceae
Urugʻ:	Sinapis
Binar nomi
(L.)

Xantal yoki gorchitsa – karamdoshlar oilasining Sinapis va Brassica turkumiga mansub bir va koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar turkumi; moyli ekin. Vatani – Oʻrta dengiz boʻylari. Yevropa, Shimoliy Afrika va Osiyoda tarqalgan. Sinapis turkumi 7-10 turni oʻz ichiga oladi. Oq xantal turi (S.alba) Oʻrta dengiz mamlakatlarida oʻstiriladi, asosan, Gʻarbiy Yevropada ekiladi. Boʻyi 25-100 sm, poyasi tik oʻsadi. Toʻpguli koʻp gulli, ikki jinsli, oʻzidan hamda chetdan changlanadi. Mevasi qoʻzoqcha. Urugʻi och sariq yoki och jigarrang, taʼmi achchiq, efir hidi keladi. Yovvoyi xantal yoki dala xantali (S.arvensis) bir yillik (bahorgi ekinlar dalalarida oʻsadigan) begona oʻt. Yevropa, Shimoliy Afrika va Osiyoda tarqalgan. Qora xantal (S.nigra) qoʻzoqlari poyaga yopishgan. Kichik Osiyo, Yevropa va Amerikada ekiladi. Habashiston xantali (B.carinata) Efiopiyada ekiladi. Xantal namsevar, sovuqqa chidamli, uzun kun oʻsimligi. Oʻsuv davri 95-120 kun. Xantal urugʻidan non, qandolatchilik, konserva, parfyumeriya sanoatida ishlatiladigan sifatli moy olinadi (35-40 %). Xantal kunjarasidan olinadigan kukundan tibbiyotda ishlatiladigan xantalli qogʻoz va isteʼmol qilinadigan ziravor boʻtqa tayyorlanadi. Xantalning ildizmevali va bargli navlari sabzavot oʻsimligi hisoblanadi. Hamma xantallar asal beruvchi ekin.

Turlari

• Sinapis alba L. – oq xantal, eski nomi Brassica alba
• Sinapis allionii Jacq.
• Sinapis arvensis L.
• Sinapis circinata Desf.
• Sinapis flexuosa Poir.
• Sinapis pubescens L.