Ivan Grozniy va uning oʻgʻli Ivan

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ivan Grozniy va uning o‘g‘li Ivan 1581-yil 16-noyabr
Ilya Yefimovich Repin, 1983–1985-yillar
kartina
199,5 × 254 sm
Tretyakov Davlat galereyasi

„Ivan Grozniy va uning oʻgʻli Ivan“ (ruscha: Иван Грозный и сын его Иван; Ivan Grozniy oʻz oʻgʻlini oʻldiradi (ruscha: Иван Грозный убивает своего сына)) rus rassomi Ilya Repinning 1883 — 1885-yillarda chizilgan rasmidir.

Ushbu rasmda Ivanning hayotidagi dahshatli epizod tasvirlangan[1]. U dahshatli gʻazab bilan oʻgʻli Ivan Ivanovichga halokatli zarba bergan.

Moskvadagi Tretyakov Davlat galereyasi kolleksiyasida saqlanadi. Rasmni doimiy koʻrgazma zallariga qaytarishning taxminiy sanasi — 2023-yil boshi[2].

Yaratilish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Davlat Tretyakov galereyasi veb-saytidagi rasmning tavsifida taʼkidlanganidek, Repin oʻz sarlavhasida tasodifiy sanani —1581-yilni koʻrsatmaydi[3]. Muallifning xotiralaridan maʼlumki, gʻoya u bilan 1881-yil mart voqealari munosabati bilan paydo boʻlgan. Keyinchalik, „Ivan Grozniy va uning oʻgʻli Ivan…“ rasmini chizish gʻoyasi N. A. Rimskiy-Korsakovning „Antar“ simfonik syuitasi taassurotlari ostida kontsertdan qaytayotganida paydo boʻldi. Repin oʻz xotiralarida buni shunday tasvirlaydi: "Bir marta 1881-yilda Moskvada Rimskiy-Korsakovning yangi „Qasos“ asarini eshitdim. Bu tovushlar meni egallab oldi va shu musiqa taʼsirida men yaratilgan kayfiyatni tasvirlab gavdalantirsa bo‘ladimi?!, deb o‘yladim. Men Ivanni esladim"[4].

Repin 1883-yilda Evropaga sayohat qilganida, buqalar jangida qatnashgan va oʻz xotiralarida shunday yozgan edi: „Baxtsizliklar, tirik oʻlim, qotilliklar va qon… oʻziga jalb qiluvchi kuchdir… Oʻsha paytda qonli rasmlar Yevropadagi barcha koʻrgazmalarda koʻp miqdorda namoyish etilgan. Qon surati esa katta muvaffaqiyatga erishdi“.

Yaratilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Repin shunday eslaydi: „Men azob chekdim, tashvishlanardim, yozilgan narsalarni qayta-qayta toʻgʻirladim, qobiliyatimdagi alamli umidsizlik bilan yashirdim. Men bir necha daqiqa qoʻrqib ketdim. Men bu rasmdan yuz oʻgirdim, yashirdim. Lekin nimadir meni bu rasmga undadi va men yana uning ustida ishladim“[4].

  • Eskiz, 1882-yil
  • Eskiz versiyasi
  • Eskiz. 1883-yil, 1899-yil
  • Rasmning ikkinchi versiyasi. 1909-yil. (I. N. Kramskoy nomidagi Voronej viloyat san'at muzeyi)

Rasmga boʻlgan munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zamonaviy Rossiyada[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rasm 2011-yilda namoyish etilgan

2013-yilning oktyabr oyida bir guruh tarixchilar va pravoslav faollari Rossiya Federatsiyasi Madaniyat vaziri Vladimir Medinskiyga Tretyakov galereyasidan rasmni olib tashlash iltimosi bilan murojaat qilib, bu asar rus xalqining vatanparvarlik tuygʻularini haqorat qilishini aytdi[5]. Tretyakov galereyasi direktori Irina Lebedeva rasm doimiy koʻrgazmadan olib tashlanmasligini aytdi[6].

Shundan soʻng, „Mitki“ badiiy guruhi ushbu petitsiyani masxara qilib, kerak boʻlsa, Ilya Repinning rasmini oʻrnini bosishi mumkin boʻlgan „Mitki Ivan Grozniyga yangi oʻgʻil beradi“ kartinasi ustida ish boshlaganliklarini eʼlon qildilar.

Vandalizm[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ivan Grozniy va Ivanovich Ivanning kesilgan yuzlari. 1913-yil

1913-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

1913-yil 16-yanvarda rasmga yirik mebel ishlab chiqaruvchisi Abram Balashovning oʻgʻli 29 yoshli ikonachi rassom uch marta pichoq urgan, shundan soʻng rassom deyarli yangi tasvirlangan yuzlarni qayta yaratishga majbur boʻldi[7]. Tretyakov galereyasi qoʻriqchisi E. M. Xruslov rasmga zarar yetkazilganini bilib, oʻzini poezd ostiga tashladi[8]; Muzey vasiysi I. S. Ostrouxov bu voqeadan keyin darhol isteʼfoga chiqdi.

Tretyakov galereyasiga bir necha bor tashrif buyurgan va uning xodimlariga tanish boʻlgan Abram Balashov ertalab soat 10:30 da rasmga hujum qildi. Dahlizlardan oʻtib, u birinchi navbatda „Boyar Morozova“ kartinasi oldida toʻxtadi va uning oldida nimadir pichirladi. Repinning ishi joylashgan zalga kiraverishda u birdan uning oldiga yugurdi va sakrab tushdi. „Yetarli oʻlim, etarli qon“ soʻzlari bilan rasmni pichoq bilan uch marta kesib tashladi.

Balashov rasmda har biri sakkizdan sakkiz yarim dyuymgacha va kengligi 1 dyuymgacha boʻlgan uchta boʻylama kesma qildi: qirol va uning oʻgʻlining yuzlari birlashadigan joyga tushib, ikkala figuraning yuzlarini buzdi. Podshohning oʻng koʻzi ostidan keladigan markaziy kesma shahzodaning oʻng koʻzini butunlay yoʻq qildi, burunni chetlab oʻtdi, u faqat ozgina jarohatlangan. Barcha kesmalar vertikal va bir-biriga parallel boʻlib, zigzag koʻrinishiga ega edi. Zarbalar juda kuchli edi.

Muzey xodimi Sheyko Balashovning „Boyarinya Morozova“ kartinasi yonida turganini payqagach, uni bir oz masofada kuzatib, darhol uning orqasidan yugurdi, lekin rasmga uchta zarba berilgandan keyingina uni qurolsizlantirishga muvaffaq boʻldi.

Xibsga olingan shaxs politsiya kelguniga qadar galereyaning ofisiga olib borilgan va u yerda ruhiy tushkun holatda oʻtirgan, yuzini qoʻllari bilan yopgan va „Hazrat, men nima qildim“ deya qayta-qayta takrorlagan.

Soʻroq paytida Balashov rasmni kesishni uzoq vaqtdan beri rejalashtirganligini aytdi.

Rasm joylashgan xona darhol temir eshiklar bilan izolyatsiya qilingan. Tretyakov galereyasining ishonchli vakili I. S. Ostrouxov darhol muzeyga keldi va shikastlangan rasmni koʻzdan kechirib, uni qayta tiklash mumkinligiga amin boʻldi. U darhol Ermitaj restavratori D. F. Bogoslovskiyni Moskvaga kelishini va suratni qayta tiklashda yordam berishini soʻradi.

Repin oʻshanda uning eng yaxshi asarlaridan biri umidsiz ravishda yoʻq qilinganiga amin edi. Moskvaga kelib, Tretyakov galereyasidagi rasmni shaxsan koʻzdan kechirar ekan, u muzeyning ishonchli vakili I. S. Ostrouxovga „Axir, bu tuzatib boʻlmaydigan narsa“ dedi. Oxir-oqibat, tuvalning mexanik shikastlanishi restavrator Bogoslovskiy tomonidan takrorlash yoʻli bilan tuzatilishi va buzilgan rasmni Repinning oʻzi tiklashi toʻgʻrisida qaror qabul qilindi.

Uzoq davom etgan takrorlash jarayoni va bir necha kun quritishdan soʻng, Repin oʻz ishini boshladi.

2018-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

2018-yil 25-maydagi vandalizm oqibatlari

2018-yilning 25-may kuni soat 20:55 da, Tretyakov galereyasi ishi tugashiga 5 daqiqa qolganda, oxirgi tashrif buyuruvchilar orasidan bir kishi allaqachon boʻsh boʻlgan zalga bostirib kirdi. Zallar yopilishidan oldin muntazam ekskursiya oʻtkazayotgan bir guruh muzey xodimlaridan oʻtib, metall panjara ustunini ushlab, rasmga bir nechta zarbalar berdi. Ishni harorat va namlikning oʻzgarishidan himoya qiladigan qalin shisha singan; shahzoda siymosi ustida ishning markaziy qismida uch joyidan tuval sindirilgan; tasvirlangan yuzlar va qoʻllar shikastlanmagan. Shishaning qulashi muallifning badiiy ramkasiga jiddiy zarar yetkazgan[9].

Darhol muzey restavratorlari shoshilinch favqulodda ishlarni amalga oshirdilar: shisha parchalari olib tashlandi, rasm va ramka demontaj qilindi, shundan soʻng ish doimiy koʻrgazmadan olib tashlandi va muzeyning restavratsiya ustaxonasiga topshirildi.

Vandal Voronej viloyatida ro‘yxatdan o‘tgan 37 yoshli Igor Podporin[10] ismli shaxs bo‘lib chiqdi. U oʻz harakatlarini rasmning imonlilarning his-tuygʻularini ranjitishi va tarixiy jihatdan ishonchsiz ekanligi bilan izohladi[11].

2018-yildan beri rasm restavratsiya qilinmoqda[12].

Qayta tiklash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rasmni qayta tiklash Sberbank tomonidan homiylik qilingan, uni tugatish muddati doimiy ravishda oʻzgartirilgan, chunki muzey hamma narsani eng yuqori sifat bilan qilishni rejalashtirgan[13]. Muzey veb-saytida „Restavratsiya kundaligi“ nomli sahifa yaratildi[14].

2019-yilning birinchi choragida muzey rasmni restavratsiyadan oldingi tadqiqotlar bosqichini yakunladi[15].

Maxsus restavratsiya stolidagi rasm, magnit bilan tekislangan kanvas (2021-yil)

Qayta tiklangan rasmning navbatdagi namoyishi 2021-yilning mart oyida bo‘lib o‘tdi. Lak qatlami muallifning oʻz boʻyoqlari qatlamidan qalinroq ekanligi aniqlandi va lakni suyultirishga qaror qilindi. Sinov tozalash ishlari olib borildi.

2022-yilning may oyida 4 yillik restavratsiya rasman yakunlandi. 17-may kuni kengaytirilgan tiklash kengashi boʻlib oʻtdi. 23-may kuni rasm jurnalistlarga Lavrushinskiy koʻchasidagi doimiy koʻrgazmaning Repin zallaridan birida boʻlib oʻtgan matbuot anjumanida taqdim etildi.

Ayni paytda Tretyakov galereyasi vandalga qarshi vitrinani yaratish uchun homiylik mablagʻlarini qidirmoqda. Rasmni doimiy koʻrgazma zallariga qaytarishning taxminiy sanasi — 2023-yil boshi[2].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ivan Dahlizning oʻlimi
  • Pyotr I Peterhofda Tsarevich Aleksey Petrovichni soʻroq qilmoqda
  • Muqaddas Buyuk Gertsog Olga

Bibliografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named repin.ru
  2. ↑ 2,0 2,1 „Реставрация шедевра Репина в Третьяковской галерее завершена“ (ru). The Art Newspaper Russia (2022-yil 24-may). 2022-yil 24-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-may.
  3. ↑ „Иван Грозный и сын его Иван 16 ноября 1581 года“. Третьяковская галерея. 2020-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-iyul.
  4. ↑ 4,0 4,1 Ионина Н. A. „Репин И. «Иван Грозный убивает своего сына»“,. Сто великих картин. М.: Вече, 2002. 
  5. ↑ „Эхо Москвы: Православные активисты требовали убрать из Третьяковки картину Репина 'Иван Грозный и сын его Иван 16-го ноября 1581-го года', также известную как 'Иван Грозный убивает своего сына'“. 2013-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 10-oktyabr.
  6. ↑ „Покушение на Репина“ (ru). The Art Newspaper Russia (2013-yil 4-oktyabr). 2020-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 23-yanvar.
  7. ↑ {{{заглавие}}}.
  8. ↑ {{{заглавие}}}.
  9. ↑ „В Третьяковке мужчина повредил картину «Иван Грозный убивает своего сына»“. 2018-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 26-may.
  10. ↑ Евгения СУНДУКЯН | Sayt „Komsomolskoy pravdi“. „Зачем вандал испортил картину «Иван Грозный и его сын Иван»: три главных версии“ (ru). KP.RU — sayt „Komsomolskoy pravdi“ (2018-yil 27-may). 2018-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 13-dekabr.
  11. ↑ Юлия Озчелик. „Бил за царя: изрезавшего картину Репина вандала упекли за решетку“ (ru). «Газета.Ru» (2019-yil 30-aprel). 2019-yil 3-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 14-iyun.
  12. ↑ „В Третьяковке началась реставрация картины Репина“. РБК. 2019-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 30-aprel.
  13. ↑ Татьяна Маркина. „Первые итоги реставрации репинского «Ивана Грозного»“ (ru). The Art Newspaper Russia (2019-yil 20-dekabr). 2021-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 23-yanvar.
  14. ↑ „Проект Спасение шедевра“. Третьяковская галерея. 2021-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 23-yanvar.
  15. ↑ Софья Багдасарова. „Вынесен приговор вандалу, напавшему на картину Репина“ (ru). The Art Newspaper Russia (2019-yil 30-aprel). 2020-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 23-yanvar.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ivan_Grozniy_va_uning_oʻgʻli_Ivan&oldid=3691051" dan olindi