Jiang Weyping
| Jiang Weiping | |
|---|---|
| Tavalludi | 1955-yil |
| Fuqaroligi | Xitoy |
| Kasbi | jurnalist |
| Mukofotlari | CPJ International Press Freedom Award (2001) |
Jiang Weyping (1955-yilda tugʻilgan)[1] — 2001-yilda Xitoy Kommunistik partiyasi tomonidan hibsga olingani uchun xalqaro miqyosda tanilgan xitoylik faxriy jurnalist.
1999-yilda u Gonkongdagi Frontline jurnalida Kommunistik partiya korrupsiyasi haqida Bo Silay haqidagi hisobotni ham oʻz ichiga oluvchi bir qator maqolalarni nashr eta boshladi[2]. U 2000-yilning dekabrida hibsga olingan va davlat sirlarini oshkor qilganlikda ayblanib, sakkiz yillik qamoq jazosiga hukm qilingan, biroq 2006-yilda muddatidan oldin ozod qilingan. Bir muddat uy qamogʻida boʻlganidan soʻng, u 2009-yilda Kanadaga koʻchib ketgan.
Xitoydagi faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jiang Liaoning universiteti bitiruvchisi boʻlib, u yerda tarix fakultetida tahsil olgan[3]. 1980-yillarda u Sinxua axborot agentligida muxbir boʻlib ishlardi. 1984-yilda u oʻzining birinchi hikoyasini kichik shaharchada oʻsha paytda XKP rasmiy xodimi boʻlgan Bo Silay haqida yozgan. 1990-yillarning boshida Jiang Gonkongdagi Pekinparast Ven Vey Po gazetasining Shimoli-Sharqiy Xitoy byurosi boshligʻi boʻldi[4].
1999-yil oʻrtalarida Jiyang Gonkongdagi "Front Line" jurnalida turli xitoylik amaldorlar tomonidan qilinayotgan korruptsion holatlar haqida sakkizta ocherkni nashr etdi. „Ven Qingtyan“ taxallusi ostida yozgan Jiang, Dalyan meri boʻlgan Bo Silay, xotini Gu Kaylay tomonidan qilingan korruptsion holatlarni yashirganini taʼkidladi. Gu Kaylayning yuridik firmasi bir qator hukumatni rivojlantirish va koʻchmas mulk bitimlari bilan shugʻullangan edi. "Daqinning sobiq meri Tsyan Dixua hibsga olindi: 29 ta xotinini saqlagan hududdagi eng boy odam" sarlavhali boshqa maqolada shahar hokimi davlat pullarini maʼshuqalari uchun mashina va kvartiralar olishga sarflagani aytilgan. Yana bir maqolada Shenyang meri oʻrinbosari Ma Syandong Aominda qimor oʻynab, 3 million dollar davlat pulini yoʻqotgani haqida yozadi[5]. Mani yoʻqotish uchun 2001-yilda qatl etiladi[6].
Hibsga olish va qamoq
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jiang maqolasini taxallus ostida yozganiga qaramay, u tez orada rasmiylar tomonidan topildi. U 2000-yilning dekabrida „davlat sirlarini oshkor qilish“da ayblanib hibsga olindi[7]. Jiangning soʻzlariga koʻra, uning advokati ham uning vakili boʻlishga rozi boʻlganidan bir kun oʻtib hibsga olingan[8]. 2001-yil 5-sentyabrda u yashirin sud jarayonida aybdor deb topilib, sakkiz yilga ozodlikdan mahrum etildi. Keyinchalik Lyaonin viloyati Oliy xalq sudi tomonidan jazo muddati olti yilga qisqartirildi[9].
Hukm butun dunyo boʻylab jurnalistlarni himoya qiluvchi tashkilotlarning noroziligiga sabab boʻldi[10] „Chegara bilmas muxbirlar“ Jiangni „Xitoy Kommunistik partiyasidagi eng yuqori darajadagi korruptsiyani qoralaganida oʻzi olib borayotgan xavflar haqida ikki marta oʻylamagan jasur va namunali jurnalist“ deb taʼrifladi. George Bush maʼmuriyati ham Jiangning hibsga olinishiga norozilik bildirib, uni ozod qilishga chaqirdi[11][12]
Jiang, keyinchalik ayblarini yolgʻondan tan olishi uchun politsiya tomonidan qiynoqqa solinganini, bir necha marta hushini yoʻqotgani va bir marta kasalxonaga yotqizishni talab qilganini yozdi. Insofli qoʻriqchi Tszyanning xotiniga xatlarni yetkazib berishga rozi boʻlganidan uni yetkazib beradi, xatlarni Osiyo haftaligida nashr etganidan soʻng, Jiang uning davolanishi yaxshilanganini aytdi. 2003-yilda Jiang Dalyan shahridagi Vafangdyan qamoqxonasiga koʻchirildi va u yerda majburiy mehnat qildi.
Qamoqdan keyin
[tahrir | manbasini tahrirlash]2006-yil 3-yanvarda Jiang qamoqdan ozod qilindi va norasmiy uy qamogʻiga olindi. 2009-yilda unga Kanadaga ketishga ruxsat berildi.
U Torontoga joylashdi va Massey kollejida xavf ostida boʻlgan olim boʻlib ishladi. 2012-yil iyun oyida Knopf Canada nashriyot uyi Jiangning Bo Silay tarjimai holini nashr qilishini eʼlon qildi. Bo Silay yaqinda rafiqasi Gu Kaylay britaniyalik biznesmen Neil Haiwoodning oʻldirilishida ayblanib sudlanganidan keyin xalqaro yangiliklarda mashhur boʻlgan edi.
Mukofotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jiang 2001-yilda hujumlar, tahdidlar yoki qamoqqa olishlarga qaramay, matbuot erkinligini himoya qilishda jasorat koʻrsatgan jurnalistlar yoki nashrlarni taqdirlaydigan Jurnalistlarni Himoya qilish Qoʻmitasi tomonidan CPJ Xalqaro Matbuot Erkinligi mukofoti bilan taqdirlandi. Qamoqqa olingani sababli dastlab marosimda qatnasha olmagan Jiang 2009-yilda rasmiy ravishda mukofot oldi[13].
Shuningdek, u 2006-yilda Kanada PEN tashkiloti tomonidan qiymati 5000 Kanada dollari miqdorida boʻlgan „Bir insoniyat mukofoti“ bilan taqdirlangan.
Shaxsiy hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jiang Li Yangling bilan turmush qurgan. Li ham eri qamoqqa olinishiga norozilik bildirgani uchun qisqa muddat hibsga olingan. Jiang va Lining bitta qizi bor[14]. 2004-yilda, Jiyang qamoqdan ozod etilishidan oldin, Kanada PEN tashkiloti Li va uning qiziga Kanadaga koʻchib oʻtishga ruxsat berdi.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ching Cheong
Manbalar:
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Haroon Siddiqui. „Chinese journalist Jiang Weiping helped bring down corrupt Communist party official“. Toronto Star (2012-yil 3-may). 2012-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ „姜维平获颁国际新闻自由奖“ (zh). BBC News (2011-yil 21-noyabr). 2012-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ Jiang Weiping. „My Experience as a Journalist (Part 1)“. Reporters Without Borders (2009-yil 10-avgust). 2015-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ „Anti-Corruption Reporter Jiang Weiping Released from Prison One Year Early“. Congressional-Executive Commission on China. 2012-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ „Jiang Weiping: Awardee 2001“. Committee to Protect Journalists. 2012-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ „China executes corrupt officials“. BBC News (2001-yil 19-dekabr). 2013-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 12-sentyabr.
- ↑ „Book about fallen Chinese official a testament to journalistic courage“. The Globe and Mail (2012-yil 19-iyun). 2012-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ Jiang Weiping. „My Life in Prison (Part 2)“. Reporters Without Borders (2009-yil 17-avgust). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ „Journalist Jiang Weiping released from prison after five years“. Committee to Protect Journalists via IFEX (2006-yil 4-yanvar). 2012-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ „Chinese journalist Jiang Weiping wins inaugural PEN Canada One Humanity Award“. PEN Canada via IFEX (2006-yil 29-sentyabr). 2012-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.
- ↑ David Gollust. „U.S. Welcomes Early Release of Chinese Journalist“. Voice of America news – via HighBeam Research (subscription required) (2007-yil 4-yanvar). 2013-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 12-sentyabr.
- ↑ Joe McDonald. „Activist: China discloses court decisions favoring labor leader, detained journalist“. Associated Press – via HighBeam Research (subscription required) (2003-yil 18-mart). 2013-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 12-sentyabr.
- ↑ „Jiang Weiping, China“. Committee to Protect Journalists. 2012-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-avgust.
- ↑ Nicholas D. Kristof. „China's Donkey Droppings“. The New York Times (2004-yil 1-dekabr). 2022-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 11-sentyabr.