Kipr ayollari
Kiprlik ayollarga Ikkinchi Jahon urushidan keyingi oʻzgarishlar katta taʼsir koʻrsatdi, chunki ular taʼlim olish imkoniyatini kengaytirdilar va milliy ishchi kuchida ishtirok etdilar. Kipr ayollari oʻz jamiyatlarida nafaqat taʼlim va ish joyida katta yutuqlarga erishdilar, balki koʻproq ayollar siyosiy lavozimlarni egallashni boshladilar.
Aholi
[tahrir | manbasini tahrirlash]World Population Review maʼlumotlariga koʻra, 2014-yilda Kipr aholisi 1 153 058 kishini tashkil qilgan. Kiprda ayollar umumiy aholining 48,9 foizini tashkil qiladi.[1]
Kipr ayollari tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hatto 1990-yillarning boshlarida ham Kipr ayollari oila shaʼnini himoya qilish umidi bilan yashar edi.[2] Anʼanaga koʻra, ayolning burchi oʻzini shahvoniy nopoklikning barcha tanqidlaridan himoya qilish edi.[2]
1970-yillarning oʻrtalarida fermerlar jamoasida oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, ayollar hali ham erkaklar bilan jinsiy aloqada boʻlishi mumkin boʻlgan har qanday ijtimoiy aloqadan qochishlari kerak edi.[2] Erkaklar bilan muloqot qilish istagi ayolning shaʼniga yomon taʼsir koʻrsatdi va bokiralikni koʻplab qishloq aholisi, ham erkaklar, ham ayollar nikohning asosiy sharti deb bilishgan.[2] Oilaning or-nomusi, yaʼni erkak aʼzolarining qadr-qimmatini his etishi ayollarning shahvoniy hayo va fazilatiga bogʻliq edi.[2] Ushbu anʼanaviy munosabatlar soʻnggi oʻn yilliklarda, ayniqsa shaharlarda biroz susaygan, ammo 1990-yillarning boshlarida hamon keng tarqalgan edi.[2] 1990-yillarning boshlarida Kipr yunon jamiyatining konservativ tabiatining yana bir belgisi shundaki, Kiprdagi feministik harakat koʻpincha har ikki jins vakillarining masxara obyekti boʻlgan.[2] Shunga qaramay, ayollarning iqtisodiy mustaqilligini oshirish aholining barcha qatlamlarida ozodlik uchun kuch boʻldi.[2]
Kiprdagi ayollar rollari yillar davomida oʻzgargan. Ilgari, Kipr ayollarining asosiy umidlari turmush qurish va farzand koʻrish edi. Ularning maktabda oʻqiganlari deyarli yoʻq edi va koʻp ayollar uylaridan tashqarida ishlamadilar.[2] Agar siz Kiprdagi ayoldan uning ijtimoiy roli erkaklarnikidan farq qiladimi, deb soʻrasangiz, ularning koʻpchiligi bunga javob bermaydi. Bugungi kunda koʻplab kiprlik ayollar oʻz uylaridan tashqarida ish bilan taʼminlangan va oliy maʼlumotga ega. Shunday boʻlsa ham, ayollar hali ham uy hayoti ulardan talab qiladigan uy ishlarini bajarishda davom etmoqda.[3]
Taʼlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]1943-yilga kelib, kiprlik qizlarning 80 foizga yaqini boshlangʻich maktabda oʻqigan.[2] 1960-yilda boshlangʻich taʼlim majburiy holga keltirilgach, ikki jins teng ravishda oʻqishga qabul qilindi.[2] 1980-yillarga kelib qizlar oʻrta taʼlim olganlarning 45 foizini tashkil qilgan. 1960-yillarning oʻrtalaridan keyingina ayollar oliy maʼlumot olish uchun Kiprni tark etishdi.[2] 1980-yillarda xorijda tahsil olayotganlarning qariyb 32 foizini ayollar tashkil etgan.[2]
Ayollar bandligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kiprlik ayollarning mehnatdagi ishtiroki muttasil ortib bormoqda. 1976- yilda ayollarning mehnatdagi ulushi 30 foizni tashkil etdi va 1985-yilda 37 foizga oshdi. Bugungi kunda ayollarning mehnatdagi ulushi 44 foizni tashkil etadi. 15-64 yoshdagi ayollarning 62,1 foizi mehnat faoliyatida faol.[4]
Kipr uzoq vaqtdan beri ish kuchida ayollarning yuqori darajasiga ega.[2] 1960-85-yillarda ayollarning ish kuchidagi ulushi bir oz oʻsdi — 40,8 foizdan 42,2 foizgacha.[2] Biroq, ayollarning ish joyi juda oʻzgardi.[2] Shahardagi ish kuchidagi ayollar ulushi 22 foizdan 41 foizga koʻtarilgan boʻlsa, ularning qishloq mehnatidagi ulushi 51 foizdan 44,4 foizga qisqardi.[2] Qishloq joylaridagi pasayish ayollarning hissasi doimo muhim boʻlgan qishloq xoʻjaligi ishlaridan shahardagi ish bilan bandlikka oʻtishdan kelib chiqdi.[2]
1990-yillarning boshlarida Kiprda jinslarni kasbiy ajratish hali ham davom etardi.[2] 1970-yillarning oxiridan beri ayollarning ish yuritishdagi ishtiroki ikki baravardan koʻproqqa oshgan boʻlsa ham, 1985-yilda har oʻn besh ayoldan faqat bittasi maʼmuriy yoki boshqaruv lavozimida ishlagan[2] Ayollarning kasbiy ishlardagi ulushi 1980-yillarning oʻrtalariga kelib, oʻn yil oldingi 36 foizga nisbatan 39 foizga oshdi, biroq bu ishlar tibbiyot va oʻqituvchilik sohalarida jamlangan boʻlib, u yerda ayollar anʼanaviy tarzda ish topdi.[2] Erkaklar ustun boʻlgan sohalarda ayollarning professional lavozimlardagi ulushi 1976- yildagi 8 foizdan atigi 11 foizni tashkil etdi[2] Ayollar ustun boʻlgan sohalarda erkaklar professional lavozimlarning yarmidan koʻprogʻini egallagan.[2]
Shunga qaramay, Kipr ayollari ish kuchida boshdan kechirayotgan gender tengligi bilan bogʻliq takomillashtirish uchun hali ham imkoniyatlar mavjud. Ayollar nafaqat yuqori lavozimlarning 14,4 foizini tashkil qiladi, balki ayollar erkaklar hamkasblariga qaraganda soatiga oʻrtacha 24 foizga kamroq maosh oladilar.[4] Teng maoshli ish boʻyicha direktor bu muammoni hal qilishga yordam beradi, lekin ayollar odatda erkaklarnikidan pastroq lavozimlarda boʻladi, bu esa tengsiz maoshga olib keladi.
2006-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, ayollarda ishsizlik darajasi 19 %, erkaklarda esa 6 % edi. 2010-yilda ishsizlik darajasi ayollar uchun 17,5 % va erkaklar uchun 8,9 % ni tashkil etdi. Ayollar oʻrtasidagi ishsizlik darajasi pasayib borayotgan boʻlsa ham, erkaklarnikiga nisbatan bu koʻrsatkich hali ham ikki baravar yuqori.
Farovonlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kiprlik ayollar ijtimoiy sugʻurta toʻlovlari, ishsizlik kompensatsiyasi, taʼtil vaqti va boshqa umumiy ijtimoiy taʼminotlar kabi masalalarda erkaklar bilan bir xil ijtimoiy taʼminot olish huquqidan foydalanadilar.[2] Bundan tashqari, 1985-yildan keyin ayollarga nikoh va tugʻish nafaqalarini taqdim etadigan, sugʻurtalangan daromadlarining 75 foizini toʻlaydigan maxsus himoya qonunchiligidan foydalanildi.[2] Shunga qaramay, koʻp sonli ayollar, jumladan, oʻzini-oʻzi ish bilan taʼminlovchi va fermer xoʻjaliklarida ish haqi toʻlanmaydigan oila ishchilari ijtimoiy sugʻurta tizimi bilan qamrab olinmagan.[2] Bu ayollar iqtisodiy faol ayollarning 28 foizini tashkil etdi.[2]
1985-yilda Kipr Respublikasi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish toʻgʻrisidagi konvensiyasini ratifikatsiya qildi.[2] Ushbu shartnoma ratifikatsiya qilinganiga qaramay, 1990-yil oxiriga kelib, Kipr Respublikasida teng qiymatdagi ish uchun teng haq olish huquqini yoki ayollarning bir xil ish imkoniyatlariga ega boʻlish huquqini kafolatlaydigan qonun hujjatlari mavjud emas edi.[2]
Siyosat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kiprda ayollar juda kam siyosiy lavozimlarda ishlaydilar, ammo quyida siyosiy lavozimni egallagan yoki hozirda egallab turgan ayollarning ayrimlari keltirilgan:
- Praxoula Antoniadou - Birlashgan Demokratlar partiyasi prezidenti (2007-yil mart — hozir), u Gretsiya va Kipr siyosiy partiyalari rahbarlarining uchrashuvlarida qatnashadi, shuningdek, faol ishtirokchi hisoblanadi.[5]
- Erato Kozakou- Marcoullis - tashqi ishlar vaziri (2011-yil avgust — 2013-yil fevral), Tashqi ishlar vazirligi (1980-2007), Kipr Respublikasining Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi elchisi (1998-2003)[6]
- Eleni Mavrou - Kipr poytaxtining birinchi ayol meri (2006-2011), Kipr Respublikasi ichki ishlar vaziri (2013-yil fevraligacha)[7]
- Antigoni Papadopulu - Palataning Iqtisodiy ishlar va byudjet qoʻmitasi raisi (2006-2009) lavozimida ishlagan birinchi ayol, GOIDK prezidenti, Strovolos shahar kengashi aʼzosi, Kipr Vakillar palatasi aʼzosi, Morfu meri, parlament Yevropa Kengashi Assambleyasi, Yevropa Parlamenti aʼzosi[8]
- Sibel Siber - Kiprlik turk siyosatchi va 2013-yilda Shimoliy Kipr Turk Respublikasi Bosh vaziri lavozimini egallagan birinchi kiprlik ayol. 2015-yil noyabridan boshlab Sibir Shimoliy Kipr Respublika Assambleyasi parlamenti spikeri sifatida ishlaydi.[9][10]
- Androulla Vassiliou - Yevropaning sogʻliqni saqlash boʻyicha komissari (2008-yil mart — 2010-yil fevral), taʼlim, madaniyat, koʻp tillilik va yoshlar boʻyicha Yevropa komissari (2010-yil fevral — 2014- yil noyabr) [ <span title="This claim needs references to reliable sources. (January 2016)">iqtibos kerak</span> ]
Mashhur ayollar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Katerina Kornaro — Lusignan / Venetsiyalik davrlarda Kiprning oxirgi hukmronlik qilgan malikasi[11]
- Suzan Ari — Kiprda taʼlim, ijtimoiy harakatlar va madaniy merosni himoya qilish boʻyicha islohotlar tarafdori[12]
- Lia Vissi — Kiprdagi qoʻshiqchi, qoʻshiq muallifi va siyosatchi
Kiprda ayollarga nisbatan zoʻravonlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, Kiprdagi ayollarga nisbatan zoʻravonlik, xususan, oiladagi zoʻravonliklarda ijtimoiy-iqtisodiy taraflama katta rol oʻynaydi. Maʼlumoti kam yoki umuman yoʻq, shaharlarda istiqomat qiluvchi, yoshi katta va moliyaviy jihatdan kurashadigan ayollar oiladagi zoʻravonlikka moyil boʻladilar. Kiprda ayollarga nisbatan oiladagi zoʻravonlikka qaratilgan milliy soʻrov oʻtkazilmaganligi sababli, statistika va xulosalarni faqat politsiya yoki Oilada zoʻravonlikning oldini olish va unga qarshi kurashish uyushmasi orqali aniqlash mumkin. Har yili politsiyaga xabarlar keskin ortib bormoqda. 2002-yilda 538 ta holat qayd etilgan boʻlsa, 2008-yilda bu raqam deyarli ikki baravar koʻpayib, 969 ta holat qayd etilgan. 2002—2008-yillar mobaynida qurbonlarning 71,18 foizi ayollar edi. 2004—2009-yillar davomida kasallanishlar soni uch baravar koʻpaydi va jabrlanganlarning 80 foizi ayollar, jabrlanganlarning 8,6 foizi erkaklardir. Bu holatlarning 79 foizi jismoniy zoʻravonlik, 18,5 foizi ruhiy zoʻravonlik, 2,4 foizi jinsiy zoʻravonlik bilan bogʻliq. Oilada zoʻravonlikning oldini olish va unga qarshi kurashish uyushmasining yillik hisobotida qayd etilishicha, jami 1051 hodisaning 815 tasi zoʻravonlikka uchragan 41-50 yoshdagi ayollardir. Bundan tashqari. Ushbu hodisalarning 96,1 foizi psixologik zoʻravonlik bilan bogʻliq va 78 foizi hujumchi bilan birga yashaydi.
Kipr 1994-yilda nikohda zoʻrlashni noqonuniy qildi[13]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Cyprus Population 2014 - World Population Review“. worldpopulationreview.com. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 2,27 2,28 Meleagrou, Eleni; Birol, Yesilada (1993). "Cyprus: a country study". in Solsten, Eric. Cyprus: a country study (4th nashri). Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. 68-70 b. ISBN 0-8444-0752-6. OCLC 27014039. https://www.loc.gov/item/92036090/.
Bu maqola jamoat mulki boʻlgan maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi.
- ↑ „Cypriot People & Culture - Cyprus.com“. Cyprus.com. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ 4,0 4,1 „Women in Cyprus“. Anastasia. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ „Praxoula Antoniadou“. hellenicaworld.com. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ „About Erato Kozakou-Marcoullis“. www.economistinsights.com. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ „Eleni Mavrou - Phantis“. wiki.phantis.com. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ „Antigoni PAPADOPOULOU“. www.europarl.europa.eu. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ „Turkish Cyprus to see first female prime minister“. Hürriyet Daily News (12-iyun 2013-yil).
- ↑ „Mrs. Sibier elected as the President of the Assembly“ (2016-yil 25-fevral). 2013-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 13-sentyabr.
- ↑ „Great Women in Successful Literacy & Notable Education Reforms -exemplary woman Suzan Ari“. www.orhanseyfiari.com. 2015-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ „FAMOUS CYPRIOTS“. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ „Intercultural Dialogue on Violence against Women“. Retepariopportunita.it. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-iyul.
