Madaniy o'simlik
Madaniy oʻsimliklar(qishloq xoʻjaligi)odamlar tomonidan oziq-ovqat,dori-darmon,chorva yemi tayyorlash yoki qishloq xoʻjaligida boshqa maqsadlarda yetishtiriladigan oʻsimliklar.
Madaniy oʻsimliklar xalqaro nomenklaturasi kodeksiga koʻra,hozirgi vaqtda madaniy oʻsimliklar uch toifaga boʻlinadi. Ular: turlar,jinslar(faqat orkide bilan bog'liq) va guruh .[1] .
Madaniy oʻsimliklar kesishish(duragaylash),koʻpaytirish (seleksiya),genetik muhandislik yoʻli bilan olinadi.Yovvoyi oʻsimliklarni madaniy oʻsimliklarga aylantirish maqsadini izlash jarayonida madaniy oʻsimliklarni oʻrganish va ulardan foydalanish markazlari paydo boʻldi.Vavilov N.1926-1939 yillarda to'plagan bilimlarida u ettita madaniy o'simlikning paydo bo'lish markazlarini ko'rsatdi.Manzarali o'simliklardan farqli o'laroq,madaniy o'simliklar tabiiy diapazonga ega emas.
Madaniy o'simliklarning tasnifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Go'zallik ( atirgul );
- Donli ekinlar ( guruch, bug'doy, makkajo'xori );
- Fasol ( loviya, soya );
- Kraxmalli ovqatlar ( shirin kartoshka, kartoshka );
- shakar ( qand lavlagi );
- Yog'lar ( kungaboqar );
- Bug'lar;
- Sabzavotlar ( tarvuz, qovun );
- Meva va sabzavotlar ( pomidor, bodring, arpabodiyon );
- Mevali o'simliklar ( ananas, kokos );
- Stimulyator ( choy, qahva, afyun ).
O'simliklarning yovvoyi kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Donli o'simliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eng muhim dala ekinlari donli ekinlardir.Dunyo ekin maydonlarining 4/3 qismiga javdar,bugʻdoy,sholi, makkajoʻxori,suli,joʻxori va tariq ekiladi.Bug'doy deyarli butun dunyoda etishtiriladi,chunki u bizning kundalik asosiy oziq-ovqatimizdir.Hosilning oz qismi chorva uchun yem bo'ladi.Guruch ham asosiy oziq-ovqat hisoblanadi,chunki u ko'plab Osiyo davlatlarining kundalik ratsionida keng qo'llaniladi. [2] .
O'rim-yig'im[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kombayn sotishga tayyor bo‘lgan bug‘doyni avtomatik ravishda kesib,elakdan o‘tkazadi va supurib oladi.Maxsus maslahatlar orqali turli xil o'simliklar,jumladan,soya va makkajo'xori yig'ish mumkin.Biroq ko'plab rivojlanmagan va rivojlanayotgan mamlakatlarda ishlarning barchasi yoki yarmi qo'lda bajariladi.
Barcha madaniy o'simliklarning vatani yovvoyi o'simliklardir. Urugʻlantirish(seleksiya),maxsus yer ajratish, yer almashish,boshqa iqlimga oʻtkazish natijasida ular nihoyatda moʻl hosil bera boshladilar.Ba'zi o'simliklar shu qadar o'zgarganki,bugungi kunda asl kelib chiqishini aniqlash juda qiyin.Ekin maydonlarining koʻpayishi bilan hosildorlikni oshirish maqsadida oʻgʻitlar,zararli hasharotlar va begona oʻtlarga qarshi kurashda insektitsid va fungitsidlar qoʻllanildi.Yovvoyi o'simliklarni uylantirish bir vaqtning o'zida Eski va Yangi Yerda,miloddan avvalgi 7-8 ming yilliklarda boshlangan.Ishontirish jarayoni barcha besh qit'ada bir xil bir-biriga bog'liq bo'lmagan tarzda rivojlangan.Albatta bu mahalliy o'simliklar bilan boshlandi.
Ildiz ozuqa moddalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy ekin turlari orasida ildiz ekinlari ham katta rol o'ynaydi.Yevropada ham koʻp kartoshka yetishtiriladi,Afrikada esa yams va manok [2] .