Kontent qismiga oʻtish

NATOga aʼzo davlatlar roʻyxati

Vikipediya, erkin ensiklopediya

NATO, Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti (inglizcha: North Atlantic Treaty Organization, NATO; fransuzcha: Organisation du traité de l'Atlantique Nord, OTAN) — Yevropa, Amerika Qoʻshma Shtatlari hamda Kanada kabi koʻpchilik mamlakatlar birlashgan jahondagi eng yirik harbiy va siyosiy jamlanmasi, yaʼni, „Yevropani tashqi taʼsirlardan himoya qilish“ uchun ushbu tashkilotga 4-aprel 1949-yil AQShda asos solingan. Tashkilot yaratilgan paytda 12 ta mamlakat aʼzo boʻlgan, hozirgi kunda esa aʼzolar soni 30 taga yetgan.

Tashkilot maqsadi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy Atlantika shartnomasi ittifoqiga qoʻshilgan mamlakatlar 1949-yilda tinch aholini xavfsizligini mustahkamlash maqsadida oldilaridagi Shimoliy Atlantika doirasidagi davlatlar bilan birlashishgan. Ittifoqqa aʼzo mamlakatlar yaxlit mudofaa tizimini yaratish va dunyo xavfsizligini saqlashni oʻz oldilariga maqsad qilishgan. 2010-yilda NATO "Zamonaviy mudofaaning ilgʻor ishtiroki" ijtimoiy harakati uchta muhim vazifalarni taqdim etdi, bular: jamoaviy mudofaa, inqirozni oldini olish va hamkorlik asosida xavfsizlikni kuchaytirish.

NATOga aʼzo mamlakatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
NATOga aʼzo davlatlar xaritasi
NATOga qoʻshilgan mamlakatlarning vaqt jadvali xaritasi

NATOga aʼzo davlatlar 1949-yil 4-aprelda Vashington shartnomasini imzolagan, shuningdek, Shimoliy Atlantika shartnomasining „10-moddasi“ va undan keyingi kelishuvlarga muvofiq hamda NATOga qoʻshilgan davlatlar mavjud hisoblanadi.

Hammasi boʻlib 30 ta davlat Shimoliy Atlantika alyansi aʼzosi[1], besh davlat hamkorlikni kengaytirish boʻyicha NATO dasturlarida ishtirok etadi, Serbiya NATO bilan individual hamkorlik rejasi dasturiga qoʻshilish boʻyicha muzokaralar olib bormoqda. Ittifoq mavjud boʻlgan davrda birorta ham davlat uni butunlay tark etmagan; Fransiya 1966-yilda blokning harbiy tashkilotini tark etgan va 2009-yilga kelin unga qayta qoʻshilgan.

Aʼzolik mezonlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

NATOga aʼzo davlatlar Vashington shartnomasida belgilangan tamoyillarga rioya qilishga kelishib olishgan[2][3]. Ittifoqqa qoʻshilish istagida boʻlgan davlatlar siyosiy muloqot va harbiy integratsiyani oʻz ichiga olgan koʻp bosqichli jarayondan oʻtishi va muayyan talablarga javob berishi lozim deb qaraladi, xususan:

  • xalqaro nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish;
  • qonun ustuvorligi va inson huquqlari tamoyillariga sodiqligini namoyish etish;
  • millatlararo nizolarni va tashqi hududiy nizolarni, ichki yurisdiktsiyaning bahsli masalalarini YXHT tamoyillariga muvofiq va yaxshi qoʻshnichilik munosabatlarini oʻrnatishga intilish maqsadida tinch yoʻl bilan hal qilish;
  • oʻz qurolli kuchlari ustidan tegishli demokratik va fuqarolik nazoratini oʻrnatish;
  • Birlashgan Millatlar Tashkiloti maqsadlariga toʻgʻri kelmaydigan har qanday tarzda kuch ishlatish bilan tahdid qilish yoki qoʻllashdan tiyilish;
  • ularning erkin institutlarini mustahkamlash hamda barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga hissa qo‘shish orqali tinch va do‘stona xalqaro munosabatlarni rivojlantirishga ko‘maklashish;
  • Yevro-Atlantika Hamkorlik Kengashi ishini, „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ dasturini va NATOga aʼzo boʻlmagan hamkor davlatlar bilan hamkorlikni rivojlantirishni har tomonlama qoʻllab-quvvatlash va ishtirok etishni davom ettirish;
  • iqtisodiy erkinlik, ijtimoiy adolat va ekologik javobgarlik tamoyillariga rioya qilish orqali barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga sodiqligini namoyish etish;
  • jamoaviy mudofaaga va Ittifoq oldida turgan yangi vazifalarni bajarishga harbiy xarakterdagi hissa qoʻshish, shuningdek, ularning mudofaa qobiliyatini bosqichma-bosqich oshirish boʻyicha majburiyatlarni olishga tayyor boʻlish;
  • NATO institutlari ishida munosib ishtirok etish;
  • standartlashtirish va birgalikda ishlashga intilish;
  • Milliy dastur orqali bunday harbiy byudjetlarni rejalashtirish va amalga oshirish uchun muayyan mudofaa ustuvorliklariga mos keladigan zarur tuzilmani yaratish va kelajakda mumkin boʻlgan ishtirok etishga tayyorgarlik koʻrish uchun xodimlarni NATOning mavjud amaliyoti va protseduralari bilan tanishtirish uchun tegishli oʻqitish sxemalarini taʼminlash. ittifoq tuzilmalarining ishi;
  • NATO tuzilmasi doirasida hamkorlikni taʼminlash va aʼzo boʻlishdan oldingi rasmiy huquqiy jarayonni taʼminlash uchun NATOni boshqaradigan tegishli huquqiy mexanizmlar va kelishuvlar bilan tanishish.

NATOga aʼzo davlatlar jadvali

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bayrogʻi Xaritada Aʼzo davlat Poytaxti Aholisi[4] Hududi[5]
Flag of Albania
Map showing Albania in an orthographic projection
Albaniya Tirana 3,088,385 28,748 km2 (11,100 kv mi)
Flag of Belgium
Map showing Belgium in an orthographic projection
Belgiya Bryussel 11,778,842 30,528 km2 (11,787 kv mi)
Flag of Bulgaria
Map showing Bulgaria in an orthographic projection
Bolgariya Sofia 6,919,180 110,879 km2 (42,811 kv mi)
Flag of Canada
Map showing Canada in an orthographic projection
Kanada Ottava 37,943,231 9,984,670 km2 (3,855,103 kv mi)
Flag of Croatia
Map showing Croatia in an orthographic projection
Xorvatiya Zagreb 4,208,973 56,594 km2 (21,851 kv mi)
Flag of the Czech Republic
Map showing the Czech Republic in an orthographic projection
Chexiya Praga 10,702,596 78,867 km2 (30,451 kv mi)
Flag of Denmark
Map showing Denmark in an orthographic projection
Daniya Kopengagen 5,894,687 42,943 km2 (16,580 kv mi)[6]
2,210,573 km2 (853,507 kv mi)[izoh 1]
Flag of Estonia
Map showing Estonia in an orthographic projection
Estoniya Tallin 1,220,042 45,228 km2 (17,463 kv mi)
Flag of France
Map showing France in an orthographic projection
Fransiya Parij 68,084,217 643,427 km2 (248,429 kv mi)
Flag of Germany
Map showing Germany in an orthographic projection
Germaniya[izoh 2] Berlin 79,903,481 357,022 km2 (137,847 kv mi)
Flag of Greece
Map showing Greece in an orthographic projection
Gretsiya Afina 10,569,703 131,957 km2 (50,949 kv mi)
Flag of Hungary
Map showing Hungary in an orthographic projection
Vengriya Budapesht 9,728,337 93,028 km2 (35,918 kv mi)
Flag of Iceland
Map showing Iceland in an orthographic projection
Islandiya Reykyavik 354,234 103,000 km2 (39,769 kv mi)
Flag of Italy
Map showing Italy in an orthographic projection
Italiya Rim 62,390,364 301,340 km2 (116,348 kv mi)
Flag of Latvia
Map showing Latvia in an orthographic projection
Latviya Riga 1,862,687 64,589 km2 (24,938 kv mi)
Flag of Lithuania
Map showing Lithuania in an orthographic projection
Litva Vilnyus 2,711,566 65,300 km2 (25,212 kv mi)
Flag of Luxembourg
Map showing Luxembourg in an orthographic projection
Lyuksemburg Lyuksemburg 639,589 2,586 km2 (998 kv mi)
Flag of Montenegro
Map showing Montenegro in an orthographic projection
Chernogoriya Podgoritsa 607,414 13,812 km2 (5,333 kv mi)
Flag of the Netherlands
Map showing the Netherlands in an orthographic projection
Niderlandiya Amsterdam 17,337,403 41,543 km2 (16,040 kv mi)
Flag of North Macedonia
Map showing North Macedonia in an orthographic projection
Shimoliy Makedoniya Skopye 2,128,262[izoh 3] 25,713 km2 (9,928 kv mi)
Flag of Norway
Map showing Norway in an orthographic projection
Norvegiya Oslo 5,509,591 323,802 km2 (125,021 kv mi)
Flag of Poland
Map showing Poland in an orthographic projection
Polsha Varshava 38,185,913 312,685 km2 (120,728 kv mi)
Flag of Portugal
Map showing Portugal in an orthographic projection
Portugaliya Lisbon 10,263,850 92,090 km2 (35,556 kv mi)
Flag of Romania
Map showing Romania in an orthographic projection
Rumaniya Buxarest 21,230,362 238,391 km2 (92,043 kv mi)
Flag of Slovakia
Map showing Slovakia in an orthographic projection
Slovakiya Bratislava 5,436,066 49,035 km2 (18,933 kv mi)
Flag of Slovenia
Map showing Slovenia in an orthographic projection
Sloveniya Lyublyana 2,102,106 20,273 km2 (7,827 kv mi)
Flag of Spain
Map showing Spain in an orthographic projection
Ispaniya Madrid 47,260,584 505,370 km2 (195,124 kv mi)
Flag of Turkey
Map showing Turkey in an orthographic projection
Turkiya Anqara 82,482,383 783,562 km2 (302,535 kv mi)
Flag of the United Kingdom
Map showing the United Kingdom in an orthographic projection
Birlashgan Qirollik London 67,081,000 243,610 km2 (94,058 kv mi)
Flag the United States
Map showing the United States in an orthographic projection
AQSH Vashington 334,998,398 9,833,520 km2 (3,796,743 kv mi)
  1. Навроцкий, Владимир „Влияние реализации программы «Партнёрство ради мира» на процесс расширения НАТО“. Віче (февраль 2011). 2014-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 сентября 2014.
  2. {{{editor}}}: „Критерии членства в ВТО, ЕС и НАТО. Интеграционные перспективы Украины“ (uk) (2007). 2016-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  3. Konrad-Adenauer-Stiftung „Что ожидается от новой администрации США во всем мире?“ (pdf) 71, 72. Институт Евро-Атлантического сотрудничества. 2014-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 августа 2014.[utochnit]
  4. „Member countries“. NATO (2020-yil 24-mart). 2020-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-mart.
  5. „Field Listing :: Area“. Central Intelligence Agency. 2014-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 3-mart.
  6. „AREA“. Statistics Denmark. 2019-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-yanvar.
  7. „North Macedonia — People and Society“. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 2022-yil 1-yanvar.

NATO, Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti (inglizcha: North Atlantic Treaty Organization, NATO; fransuzcha: Organisation du traité de l'Atlantique Nord, OTAN) — Yevropa, Amerika Qoʻshma Shtatlari hamda Kanada kabi koʻpchilik mamlakatlar birlashgan jahondagi eng yirik harbiy va siyosiy jamlanmasi, yaʼni, „Yevropani tashqi taʼsirlardan himoya qilish“ uchun ushbu tashkilotga 4-aprel 1949-yil AQShda asos solingan. Tashkilot yaratilgan paytda 12 ta mamlakat aʼzo boʻlgan, hozirgi kunda esa aʼzolar soni 30 taga yetgan.

Tashkilot maqsadi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy Atlantika shartnomasi ittifoqiga qoʻshilgan mamlakatlar 1949-yilda tinch aholini xavfsizligini mustahkamlash maqsadida oldilaridagi Shimoliy Atlantika doirasidagi davlatlar bilan birlashishgan. Ittifoqqa aʼzo mamlakatlar yaxlit mudofaa tizimini yaratish va dunyo xavfsizligini saqlashni oʻz oldilariga maqsad qilishgan. 2010-yilda NATO "Zamonaviy mudofaaning ilgʻor ishtiroki" ijtimoiy harakati uchta muhim vazifalarni taqdim etdi, bular: jamoaviy mudofaa, inqirozni oldini olish va hamkorlik asosida xavfsizlikni kuchaytirish.

NATOga aʼzo mamlakatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
NATOga aʼzo davlatlar xaritasi
NATOga qoʻshilgan mamlakatlarning vaqt jadvali xaritasi

NATOga aʼzo davlatlar 1949-yil 4-aprelda Vashington shartnomasini imzolagan, shuningdek, Shimoliy Atlantika shartnomasining „10-moddasi“ va undan keyingi kelishuvlarga muvofiq hamda NATOga qoʻshilgan davlatlar mavjud hisoblanadi.

Hammasi boʻlib 30 ta davlat Shimoliy Atlantika alyansi aʼzosi[1], besh davlat hamkorlikni kengaytirish boʻyicha NATO dasturlarida ishtirok etadi, Serbiya NATO bilan individual hamkorlik rejasi dasturiga qoʻshilish boʻyicha muzokaralar olib bormoqda. Ittifoq mavjud boʻlgan davrda birorta ham davlat uni butunlay tark etmagan; Fransiya 1966-yilda blokning harbiy tashkilotini tark etgan va 2009-yilga kelin unga qayta qoʻshilgan.

Aʼzolik mezonlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

NATOga aʼzo davlatlar Vashington shartnomasida belgilangan tamoyillarga rioya qilishga kelishib olishgan[2][3]. Ittifoqqa qoʻshilish istagida boʻlgan davlatlar siyosiy muloqot va harbiy integratsiyani oʻz ichiga olgan koʻp bosqichli jarayondan oʻtishi va muayyan talablarga javob berishi lozim deb qaraladi, xususan:

  • xalqaro nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish;
  • qonun ustuvorligi va inson huquqlari tamoyillariga sodiqligini namoyish etish;
  • millatlararo nizolarni va tashqi hududiy nizolarni, ichki yurisdiktsiyaning bahsli masalalarini YXHT tamoyillariga muvofiq va yaxshi qoʻshnichilik munosabatlarini oʻrnatishga intilish maqsadida tinch yoʻl bilan hal qilish;
  • oʻz qurolli kuchlari ustidan tegishli demokratik va fuqarolik nazoratini oʻrnatish;
  • Birlashgan Millatlar Tashkiloti maqsadlariga toʻgʻri kelmaydigan har qanday tarzda kuch ishlatish bilan tahdid qilish yoki qoʻllashdan tiyilish;
  • ularning erkin institutlarini mustahkamlash hamda barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga hissa qo‘shish orqali tinch va do‘stona xalqaro munosabatlarni rivojlantirishga ko‘maklashish;
  • Yevro-Atlantika Hamkorlik Kengashi ishini, „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ dasturini va NATOga aʼzo boʻlmagan hamkor davlatlar bilan hamkorlikni rivojlantirishni har tomonlama qoʻllab-quvvatlash va ishtirok etishni davom ettirish;
  • iqtisodiy erkinlik, ijtimoiy adolat va ekologik javobgarlik tamoyillariga rioya qilish orqali barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga sodiqligini namoyish etish;
  • jamoaviy mudofaaga va Ittifoq oldida turgan yangi vazifalarni bajarishga harbiy xarakterdagi hissa qoʻshish, shuningdek, ularning mudofaa qobiliyatini bosqichma-bosqich oshirish boʻyicha majburiyatlarni olishga tayyor boʻlish;
  • NATO institutlari ishida munosib ishtirok etish;
  • standartlashtirish va birgalikda ishlashga intilish;
  • Milliy dastur orqali bunday harbiy byudjetlarni rejalashtirish va amalga oshirish uchun muayyan mudofaa ustuvorliklariga mos keladigan zarur tuzilmani yaratish va kelajakda mumkin boʻlgan ishtirok etishga tayyorgarlik koʻrish uchun xodimlarni NATOning mavjud amaliyoti va protseduralari bilan tanishtirish uchun tegishli oʻqitish sxemalarini taʼminlash. ittifoq tuzilmalarining ishi;
  • NATO tuzilmasi doirasida hamkorlikni taʼminlash va aʼzo boʻlishdan oldingi rasmiy huquqiy jarayonni taʼminlash uchun NATOni boshqaradigan tegishli huquqiy mexanizmlar va kelishuvlar bilan tanishish.

NATOga aʼzo davlatlar jadvali

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bayrogʻi Xaritada Aʼzo davlat Poytaxti Aholisi[4] Hududi[5]
Flag of Albania
Map showing Albania in an orthographic projection
Albaniya Tirana 3,088,385 28,748 km2 (11,100 kv mi)
Flag of Belgium
Map showing Belgium in an orthographic projection
Belgiya Bryussel 11,778,842 30,528 km2 (11,787 kv mi)
Flag of Bulgaria
Map showing Bulgaria in an orthographic projection
Bolgariya Sofia 6,919,180 110,879 km2 (42,811 kv mi)
Flag of Canada
Map showing Canada in an orthographic projection
Kanada Ottava 37,943,231 9,984,670 km2 (3,855,103 kv mi)
Flag of Croatia
Map showing Croatia in an orthographic projection
Xorvatiya Zagreb 4,208,973 56,594 km2 (21,851 kv mi)
Flag of the Czech Republic
Map showing the Czech Republic in an orthographic projection
Chexiya Praga 10,702,596 78,867 km2 (30,451 kv mi)
Flag of Denmark
Map showing Denmark in an orthographic projection
Daniya Kopengagen 5,894,687 42,943 km2 (16,580 kv mi)[6]
2,210,573 km2 (853,507 kv mi)[izoh 1]
Flag of Estonia
Map showing Estonia in an orthographic projection
Estoniya Tallin 1,220,042 45,228 km2 (17,463 kv mi)
Flag of France
Map showing France in an orthographic projection
Fransiya Parij 68,084,217 643,427 km2 (248,429 kv mi)
Flag of Germany
Map showing Germany in an orthographic projection
Germaniya[izoh 2] Berlin 79,903,481 357,022 km2 (137,847 kv mi)
Flag of Greece
Map showing Greece in an orthographic projection
Gretsiya Afina 10,569,703 131,957 km2 (50,949 kv mi)
Flag of Hungary
Map showing Hungary in an orthographic projection
Vengriya Budapesht 9,728,337 93,028 km2 (35,918 kv mi)
Flag of Iceland
Map showing Iceland in an orthographic projection
Islandiya Reykyavik 354,234 103,000 km2 (39,769 kv mi)
Flag of Italy
Map showing Italy in an orthographic projection
Italiya Rim 62,390,364 301,340 km2 (116,348 kv mi)
Flag of Latvia
Map showing Latvia in an orthographic projection
Latviya Riga 1,862,687 64,589 km2 (24,938 kv mi)
Flag of Lithuania
Map showing Lithuania in an orthographic projection
Litva Vilnyus 2,711,566 65,300 km2 (25,212 kv mi)
Flag of Luxembourg
Map showing Luxembourg in an orthographic projection
Lyuksemburg Lyuksemburg 639,589 2,586 km2 (998 kv mi)
Flag of Montenegro
Map showing Montenegro in an orthographic projection
Chernogoriya Podgoritsa 607,414 13,812 km2 (5,333 kv mi)
Flag of the Netherlands
Map showing the Netherlands in an orthographic projection
Niderlandiya Amsterdam 17,337,403 41,543 km2 (16,040 kv mi)
Flag of North Macedonia
Map showing North Macedonia in an orthographic projection
Shimoliy Makedoniya Skopye 2,128,262[izoh 3] 25,713 km2 (9,928 kv mi)
Flag of Norway
Map showing Norway in an orthographic projection
Norvegiya Oslo 5,509,591 323,802 km2 (125,021 kv mi)
Flag of Poland
Map showing Poland in an orthographic projection
Polsha Varshava 38,185,913 312,685 km2 (120,728 kv mi)
Flag of Portugal
Map showing Portugal in an orthographic projection
Portugaliya Lisbon 10,263,850 92,090 km2 (35,556 kv mi)
Flag of Romania
Map showing Romania in an orthographic projection
Rumaniya Buxarest 21,230,362 238,391 km2 (92,043 kv mi)
Flag of Slovakia
Map showing Slovakia in an orthographic projection
Slovakiya Bratislava 5,436,066 49,035 km2 (18,933 kv mi)
Flag of Slovenia
Map showing Slovenia in an orthographic projection
Sloveniya Lyublyana 2,102,106 20,273 km2 (7,827 kv mi)
Flag of Spain
Map showing Spain in an orthographic projection
Ispaniya Madrid 47,260,584 505,370 km2 (195,124 kv mi)
Flag of Turkey
Map showing Turkey in an orthographic projection
Turkiya Anqara 82,482,383 783,562 km2 (302,535 kv mi)
Flag of the United Kingdom
Map showing the United Kingdom in an orthographic projection
Birlashgan Qirollik London 67,081,000 243,610 km2 (94,058 kv mi)
Flag the United States
Map showing the United States in an orthographic projection
AQSH Vashington 334,998,398 9,833,520 km2 (3,796,743 kv mi)
  1. Навроцкий, Владимир „Влияние реализации программы «Партнёрство ради мира» на процесс расширения НАТО“. Віче (февраль 2011). 2014-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 сентября 2014.
  2. {{{editor}}}: „Критерии членства в ВТО, ЕС и НАТО. Интеграционные перспективы Украины“ (uk) (2007). 2016-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  3. Konrad-Adenauer-Stiftung „Что ожидается от новой администрации США во всем мире?“ (pdf) 71, 72. Институт Евро-Атлантического сотрудничества. 2014-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 августа 2014.[utochnit]
  4. „Member countries“. NATO (2020-yil 24-mart). 2020-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-mart.
  5. „Field Listing :: Area“. Central Intelligence Agency. 2014-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 3-mart.
  6. „AREA“. Statistics Denmark. 2019-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-yanvar.
  7. „North Macedonia — People and Society“. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 2022-yil 1-yanvar.


Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "izoh", but no corresponding <references group="izoh"/> tag was found