Ogʻzaki til
Ogʻzaki til — yozma tildan farq qilgan holda tovushlar yoki (biror soʻzning taʼrifiga qarab) qoʻlda ishoralar orqali hosil boʻlgan til. Ogʻzaki til tana va qoʻllar bilan ifoda qilinadigan imo-ishora tilidan ovoz darajasi orqali paydo boʻlgan tildir.
Taʼrifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]„Ogʻzaki til“ atamasi baʼzan faqat ogʻzaki tillarni, ayniqsa tilshunos olimlar tomonidan imo-ishora tillarini istisno qilish tariqasida „ogʻzaki til“ atamalarni sinonim qilish uchun ishlatiladi. Boshqalar imo-ishora tilini „ogʻzaki“ deb atashadi, ayniqsa, belgilarning oʻqilishidan ajralib turadi.[1][2][3].
Mazmuni
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ogʻzaki nutqda koʻplab soʻzlovchilarning nutqining mohiyati kontekstga qarab aniqlanadi. Bu koʻproq maʼnosi toʻgʻridan-toʻgʻri aniqlanuvchi matn bilan yozuv tilidan farq qiladi. Ogʻzaki tildagi kelishuvga koʻra, umumiy maʼnoda amaliyotda qoʻllash orqali aniqlanadi, ammo yozma tilda mantiqiy va izchil dalillarga koʻproq eʼtibor beriladi. Shunga oʻxshash, ogʻzaki til subyektiv maʼlumotlarni, jumladan, maʼruza qiluvchi va tinglovchilar oʻrtasidagi aloqalarni taʼminlashga intiladi. Yozma til esa obyektiv maʼlumotni yetkazish uchun qoʻllaniladigan umumiy uslub sifatida foydalaniladi[4].
Ogʻzaki va imo-ishora tillari ham soʻzlardan tashkil topgan. Ogʻzaki tillarda soʻzlar unli va undoshlarning cheklangan tizimi hamda ohangidan iborat. Imo-ishora tillarida soʻzlar cheklangan, shuningdek, shakl, yoʻnalish va qoʻllarning harakati yuz ifodalaridan bilinib turadi; ikki holatda ham yaratish texnikasi fonema deb ataladi. Ushbu tillarda soʻzlar grammatik va ritmik jihatdan ibora, gap va hajmi kattaroq nutq birliklariga bogʻlangan.
Ogʻzaki va yozma til oʻrtasidagi aloqa
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ogʻzaki til va yozma til oʻrtasidagi aloqalar murakkab hisoblanadi. Tilshunoslik sohalarida hozirgi kelishuvdan kelib chiqib, nutq — insonning tugʻma qobiliyati, yozma til esa madaniy ixtiro deb ataladi[5]. Biroq, baʼzi tilshunoslar, masalan, Praga maktabi yozma va ogʻzaki til oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlib, bu yozma tilning yaratilganligi uchun ogʻzaki tilga yaqinligiga qarama-qarshi keladi[6].
Ogʻzaki tilni oʻrganish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tinglovchi bolalar oʻzlarining birinchi tili sifatida ular atrofida ishlatiladigan tildan foydalaniladilar: xoh ogʻzaki, xoh koʻruvchi (agar ular koʻrayotgan boʻlsa) yoki imo-ishora. Kar bolalarning atrofida koʻruv aloqa tizimidan foydalanilsa, Cued Speech yoki imo-ishora tili bilan xuddi shunday qilishlari mumkin. Ogʻzaki til anʼanaviy ravishda yozma tilni eshituvchi bolalarga oʻrgatiladi[7][8]. Oʻqituvchilar maktabdan tashqarida turli xil boshlangʻich tilda soʻzlashuvchi bolalar bilan ogʻzaki nutqqa alohida eʼtibor berishni taʼkidlaydi. Bola uchun bir nechta tillarni tushunish imkoniyatiga ega boʻlish ijtimoiy va taʼlim jihatdan muhim hisoblanadi[9].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Groce, Nora Ellen. Everyone Here Spoke Sign Language: Hereditary Deafness on Martha's Vineyard. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1985. ISBN 9780674270411.
- ↑ Hoemann, Harry W.. Introduction to American sign language. Bowling Green, Ohio: Bowling Green Press, 1986. ISBN 0961462108.
- ↑ Brooks, Patricia. Language Development. Chichester, West Sussex: Wiley, 2012. ISBN 9781444331462.
- ↑ Tannen, Deborah. Spoken and written language: exploring orality and literacy. Norwood, N.J.: ABLEX Pub. Corp., 1982.
- ↑ Pinker, Steven; Bloom, Paul (December 1990). „Natural Language and Natural Selection“. Behavioral and Brain Sciences. 13-jild, № 4. 707–727-bet. doi:10.1017/S0140525X00081061.
- ↑ Aaron, P. G.; Joshi, R. Malatesha (September 2006). „Written Language Is as Natural as Spoken language: A Biolinguistic Perspective“. Reading Psychology. 27-jild, № 4. 263–311-bet. doi:10.1080/02702710600846803.
- ↑ Rickerson. „What's the difference between dialect and language?“. The Five Minute Linguist. College of Charleston. 2010-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
- ↑ „Languages Facts“. 2016-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 23-oktyabr.
- ↑ Clay, Marie M.. Record of oral language: observing changes in the acquisition of language structures: a guide for teaching. Auckland, New Zealand: Global Education Systems, 30 April 2015. ISBN 978-0-325-07457-3. OCLC 989724897.
