Veb qidiruv tizimi
Veb qidiruv tizimi foydalanuvchi soʻroviga javoban veb-sahifalarga giperhavolalar va Internetdagi boshqa tegishli maʼlumotlarni taqdim qiluvchi dasturiy tizimdir. Foydalanuvchi veb-brauzer yoki mobil ilova ichida soʻrovni kiritadi va qidiruv natijalari koʻpincha matnli xulosalar va rasmlar bilan birga giperhavolalar roʻyxati boʻladi. Foydalanuvchilar, qidiruvni rasmlar, videolar yoki yangiliklar kabi maʼlum turdagi natijalar bilan cheklash imkoniyatiga ega.
Qidiruv provayderi uchun uning mexanizmi butun dunyo boʻylab koʻplab maʼlumotlar markazlarini qamrab oladigan taqsimlangan hisoblash tizimining bir qismidir. Mexanizmning soʻrovga javob tezligi va aniqligi avtomatlashtirilgan veb-brauzerlar tomonidan doimiy ravishda yangilanadigan murakkab indekslash tizimiga asoslanadi. Bunga veb-serverlarda saqlangan fayllar va maʼlumotlar bazalari maʼlumotlarini ishlab chiqarish kiradi.
1990-yillarda Internet paydo boʻlganidan beri koʻplab qidiruv tizimlari ishlab chiqildi, lekin Google Search 2000-yillarda dominant boʻldi va shunday boʻlib qoldi. Hozirda u 91% global bozor ulushiga ega[1][2].
Baʼzi qidiruv tizimlari yangiliklar guruhlari, maʼlumotlar bazalari yoki ochiq kataloglarda mavjud boʻlgan maʼlumotlarni ham ishlab chiqaradi. Inson muharrirlari tomonidan yuritiladigan veb-kataloglardan farqli oʻlaroq, qidiruv tizimlari algoritmik ishlaydi yoki algoritmik va inson maʼlumotlarining aralashmasi sifatida ishlaydi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Yil | Tizim | Hozirgi holati |
|---|---|---|
| 1993 | W3Catalog | Faol emas |
| ALIWEB | Faol emas | |
| JumpStation | Faol emas | |
| WWW Worm | Faol emas | |
| 1994 | WebCrawler | Faol |
| Go.com | Faol emas, Disneyga yoʻnaltiradi | |
| Lycos | Faol | |
| Infoseek | Faol emas, Disneyga yoʻnaltiradi | |
| 1995 | Yahoo! Search | Faol, Yahoo! Directory uchun ichki qidiruv funksiyasi |
| Daum | Faol | |
| Search.ch | Faol | |
| Magellan | Faol emas | |
| Excite | Faol | |
| MetaCrawler | Faol | |
| AltaVista | Faol emas, 2003-yilda Yahoo! tomonidan sotib olingan. 2013-yildan boshlab Yahoo! Deb yuritiladi | |
| 1996 | RankDex | Faol emas, 2000-yilda Baidu kompaniyasiga kiritilgan |
| Dogpile | Faol | |
| HotBot | Faol emas | |
| Ask Jeeves | Faol (ask.com) | |
| 1997 | AOL NetFind | Faol (1999-yildan beri AOL Search) |
| goo.ne.jp | Faol | |
| Northern Light | Andoza:Site inactive | |
| Yandex | Faol | |
| 1998 | Faol | |
| Ixquick | Faol | |
| MSN Search | Faol (Bing) | |
| empas | Faol emas (NATE bilan birlashtirilgan) | |
| 1999 | AlltheWeb | Faol emas |
| GenieKnows | Faol emas, Yellowee sifatida rebrend qilingan (justlocalbusiness.com) | |
| Naver | Faol | |
| Teoma | Faol emas (Ask.com) | |
| 2000 | Baidu | Faol |
| Exalead | Faol emas | |
| Gigablast | Faol emas | |
| 2001 | Kartoo | Faol emas |
| 2003 | Info.com | Faol |
| 2004 | A9.com | Faol emas |
| Clusty | Faol emas (DuckDuckGo) | |
| Mojeek | Faol | |
| Sogou | Faol | |
| 2005 | SearchMe | Faol emas |
| KidzSearch | Faol, Google Search | |
| 2006 | Soso | Faol emas, Sogou bilan birlashtirilgan |
| Quaero | Faol emas | |
| Search.com | Faol | |
| ChaCha | Faol emas | |
| Ask.com | Faol | |
| Live Search | Faol Bing, MSN Search sifatida rebrend qilingan | |
| 2007 | wikiseek | Faol emas |
| Sproose | Faol emas | |
| Wikia Search | Faol emas | |
| Blackle.com | Faol, Google Search | |
| 2008 | Powerset | Faol emas (Bingʻga yoʻnaltiradi) |
| Picollator | Faol emas | |
| Viewzi | Faol emas | |
| Boogami | Faol emas | |
| LeapFish | Faol emas | |
| Forestle | Faol emas (Ecosiaʼga yoʻnaltiradi) | |
| DuckDuckGo | Faol | |
| TinEye | Faol | |
| 2009 | Bing | Faol, Live Search sifatida rebrend qilingan |
| Yebol | Faol emas | |
| Scout (Goby) | Faol | |
| NATE | Faol | |
| Ecosia | Faol | |
| Startpage.com | Faol, Ixquick | |
| 2010 | Blekko | Faol emas, IBM`ga sotilgan |
| Cuil | Faol emas | |
| Yandex (inglizcha) | Faol | |
| Parsijoo | Faol | |
| 2011 | YaCy | Faol, P2P |
| 2012 | Volunia | Faol emas |
| 2013 | Qwant | Faol |
| 2014 | Egerin | Faol, Kurdish / Sorani |
| Swisscows | Faol | |
| Searx | Faol | |
| 2015 | Yooz | Faol emas |
| Cliqz | Faol emas | |
| 2016 | Kiddle | Faol, Google Search |
| 2017 | Presearch | Faol |
| 2018 | Kagi | Faol |
| 2020 | Petal | Faol |
| 2021 | Brave Search | Faol |
| Queye | Faol | |
| You.com | Faol |
Pre-1990s
[tahrir | manbasini tahrirlash]1945-yilda Vannevar Bush foydalanuvchiga bir stolda katta hajmdagi maʼlumotlarga kirish imkonini beradigan axborot qidirish tizimini tasvirlab berdi[3] va buni memeks deb nomladi. Bush The Atlantic Monthly jurnalida chop etilgan „Biz oʻylagandek“ sarlavhali maqolasida tizimni tasvirlab bergan[4]. Memeks foydalanuvchiga ilmiy ishlarning doimiy oʻsib borayotgan markazlashtirilgan indekslarida maʼlumotni topishning tobora ortib borayotgan qiyinchiliklarini yengish qobiliyatini berish uchun moʻljallangan edi. Vannevar Bush zamonaviy giperhavolalarga oʻxshash bogʻlangan izohli tadqiqot kutubxonalarini nazarda tutgan[5].
Havola tahlili oxir-oqibat Hyper Search va PageRank kabi algoritmlar orqali qidiruv tizimlarining muhim tarkibiy qismiga aylandi[6][7]
1990-yillar: Qidiruv tizimlarining paydo boʻlishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birinchi internet qidiruv tizimlari 1990-yil dekabrida Internet debyutidan oldin paydo boʻlgan: WHOIS foydalanuvchi qidiruvi 1982-yilga borib taqaladi[8] va Knowbot Information Service koʻp tarmoqli foydalanuvchi qidiruvi birinchi marta 1989-yilda amalga oshirilgan[9]. Kontent fayllarini, yaʼni FTP fayllarini qidiradigan birinchi yaxshi hujjatlashtirilgan qidiruv tizimi Archie boʻlib, u 1990-yil 10-sentyabrda debyut qilgan[10].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Search Engine Market Share Worldwide | StatCounter Global Stats“. StatCounter. Qaraldi: 2024-yil 19-fevral.
- ↑ „Search Engine Market Share Worldwide“. Similarweb Top search engines. Qaraldi: 2024-yil 19-fevral.
- ↑ Bush, Vannevar „As We May Think“ (en). The Atlantic (1945-yil 1-iyul). 2012-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 22-fevral.
- ↑ „Search Engine History.com“. www.searchenginehistory.com. Qaraldi: 2020-yil 2-iyul.
- ↑ „Penn State WebAccess Secure Login“. webaccess.psu.edu. 2022-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-iyul.
- ↑ Marchiori, Massimo „The Quest for Correct Information on the Web: Hyper Search Engines“. Proceedings of the Sixth International World Wide Web Conference (WWW6) (1997). Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar.
- ↑ Brin, Sergey; Page, Larry „The Anatomy of a Large-Scale Hypertextual Web Search Engine“. Proceedings of the Seventh International World Wide Web Conference (WWW7) (1998). 2017-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar.
- ↑ Harrenstien, K.; White, V. (1982). RFC 812 - NICNAME/WHOIS. doi:10.17487/RFC0812. https://tools.ietf.org/html/rfc812.
- ↑ „Knowbot programming: System support for mobile agents“. cnri.reston.va.us.
- ↑ Deutsch, Peter „[next An Internet archive server server (was about Lisp)“]. groups.google.com (1990-yil 11-sentyabr). Qaraldi: 2017-yil 29-dekabr.