Shanxay hamkorlik tashkiloti

Shanxay Hamkorlik Tashkiloti,
xitoycha: 上海合作组织
ruscha: Шанхайская организация сотрудничества

Davlat rahbarlari hujjatlarni imzolash jarayoni
Aʼzolar   Kuzatuvchilar   Muloqat boʻyicha hamkorlar
Turi	Xalqaro tashkilot
Ishga tushgan sanasi	15-iyun 2001-yil
Joylashuvi	Pekin, XXR
Asoschi(lar)i	Qozogʻiston, Xitoy, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston, Oʻzbekiston
Bosh kotib	Chjan Min
Ijrochi kotib	Zhang Ming
Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi Ijroiya qoʻmitasi direktori	Ruslan Mirzayev
Aʼzolari	10 aʼzo davlatlar Xitoy Hindiston Eron Qozogʻiston Qirgʻiziston Pokiston Rossiya Tojikiston Oʻzbekiston Belarus 2 ta kuzatuvchi davlat Afgʻoniston (de yure) Mongoliya 6 muloqat boʻyicha hamkorlar Ozarbayjon Armaniston Kombodja Nepal Turkiya Shri-Lanka
Vebsayti	www.sectsco.org
Til(lar)i	Rus, Xitoy
Shanghai Cooperation Organization after 2022 Samarkand Summit.png

Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) — mintaqaviy xavfsizlik va iqtisodiy hamkorlik tashkiloti. Xitoyning Shanxay shahrida 6 mamlakat — Qozogʻiston, Xitoy, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston Oʻzbekiston davlat rahbarlari uchrashuvida tuzilgan (15-iyun 2001-yil). SHHTning vujudga kelish tarixi „Shanxay beshligi“ deb atalgan uyushma faoliyati bilan bogʻliqdir. Dastlab Qozogʻiston, Xitoy, Qirgʻiziston, Rossiya, Tojikiston davlatlari rahbarlari („Shanxay beshligi“) uchrashuvi boʻlib oʻtgan. Unda chegaradosh mamlakatlar oʻrtasidagi ishonchni mustahkamlash (1996) va qoʻshma chegarada qurolli kuchlar va qurolyarogʻlarni qisqartirish (1997) toʻgʻrisida 2 ta bitim imzolangan edi. 1998-yildan „beshlik“ mamlakatlarining oʻzaro hamkorligi sobiq Sovet Ittifoqi — Xitoy chegarasi boʻylab harbiysiyosiy vaziyatni barqarorlashtirish masalalaridan mintaqaviy xavfsizlik va koʻp tomonlama iqtisodiy hamkorlikni taʼminlash choralariga oʻtishga qaratildi. SHHTning Dushanbe (2000) sammitida Oʻzbekiston Respublikasi birinchi marta kuzatuvchi sifatida qatnashdi. Ana shu sammitda „beshlik“ negizida koʻp tarmoqli tashkilot tuzish toʻgʻrisida taklif ilgari surildi. SHHT taʼsischilaridan biri sifatida ishtirok etish haqidagi qarorni Oʻzbekiston oʻz milliy manfaatlaridan kelib chiqib, Markaziy Osiyo mintaqasidagi harbiy-siyosiy vaziyatni hisobga olgan holda qabul qildi. Shanxay sammitida (2001-yil iyun) yangi tashkilotning maqsad va prinsiplarini eʼlon qilgan Deklaratsiya, shuningdek, Terrorizm, ayirmachilik va ekstremizmga qarshi kurash toʻgʻrisidagi konvensiya qabul qilindi. Tashkilotning Sankt-Peterburgda boʻlgan 2-sammitida (2002-yil iyun) ustav hujjati — SHHT Xartiyasiga imzo chekildi. SHHT ning oliy organi Davlat boshliqlari kengashidir. Tashkilot strukturasi Hukumat boshliqlari (bosh vazirlar) kengashi, Tashqi ishlar vazirlari kengashi, Tarmoq vazirliklari va idoralari rahbarlari kengashi, Milliy muvofiqlashtiruvchilar kengashi va doimiy ishlovchi Kotibiyat (Pekin shahrida joylashgan) hamda Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi (MATT; Toshkent shahrida joylashgan)dan iborat.

Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi 1-yanvar 2004-yildan faoliyat koʻrsata boshladi. Mazkur tuzilma zimmasiga axborot almashish, chegara va bojxona qoʻmitalarining, maxsus xizmatlarning hamkorligini muvofiqlashtirish, shu orkali terrorchilikning oldini olish vazifasi yuklangan. Shu maqsadda tuzilma tarkibida kengash va ijroqoʻm faoliyati yoʻlga qoʻyilgan. Kengashga 6 davlat maxsus xizmatlari rahbarlarining vakillari kiritilgan. Ijroqoʻmda esa oʻzaro tasdiqlangan lavozim oʻrinlariga muvofiq SHHTga aʼzo davlatlardan vakillar ishlaydi. SHHTga aʼzo davlatlar rahbarlari kengashining 2004-yil 17-iyunda Toshkentda boʻlgan majlisida Tashkilotning shakllanish davri yakunlanganligi qayd etildi. Majlis yakunlari boʻyicha Toshkent deklaratsiyasi, SHHTning vakolatlari va immunitetlari toʻgʻrisidagi konvensiya, Narkotik vositalar va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashda hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim, tashkilot va uning organlari faoliyatiga doyr hujjatlar imzolandi. Oʻzbekiston Respublikasining Tashkilotga aʼzo davlatlar Xavfsizlik kengashlari kotiblarining tegishli milliy mahkamalarning yangi taxdid va xurujlarga qarshi turishdagi hamkorligini mustahkamlash maqsadiga qaratilgan doimiy uchrashuvlarini oʻtkazib turish haqidagi tashabbusi qoʻllab-quvvatlandi.

SHHT aʼzo mamlakatlarni xavfsizlik orqali hamkorlik sari boshlaydigan tashkilotdir. Iqtisodiy hamkorlik borasida oldinda transport infratuzilmasini rivojlantirish, tabiiy, mineral xom ashyo zaxiralarini oʻzlashtirish, suv energetika zaxiralaridan unumli foydalanish, ekologiyaga oid va boshqa masalalar bor.

Tarkib

Shanxay hamkorlik tashkilotiga aʼzo davlatlar:

• Qozogʻiston,
• Qirgʻiziston,
• Rossiya,
• Tojikiston,
• Oʻzbekiston,
• Xitoy,
• Hindiston,
• Pokiston,
• Eron.
• Belarus

ShHT ijroiy kotiblari

	Sana	Davlat	Ism
1	2012	Rossiya	Dmitriy Mezentsev
2	2021—2022-yillar	Oʻzbekiston	Vladimir Norov

Tashkilot faoliyati 1996-yilda Rossiya va Xitoy davlatlari oʻrtasidagi ikki tomonlama hamkorlikdan boshlangan. Shu yili ShHT aʼzoligiga Tojikiston, Qirgʻiziston, Qozogʻiston va 2001-yilda Oʻzbekiston kelib qoʻshilgan.

ShHTning boshqa sobiq SSSR hududi joylashgan hududiy tashkilotlardan farqi ushbu tashkilotga MDH davlatlaridan tashqari unga Xitoy, Hindiston va Pokiston ham qoʻshilgan.

Eron islom respublikasi endi toʻlaqonli aʼzo.

Kuzatuvchi davlatlar

Shanxay hamkorlik tashkilotining kuzatuvchi davlatlariga Moʻgʻuliston, Afgʻoniston, Belorussiya kiradi.

Tarixi

ShHT aʼzo-davlatlari boshliqlarining uchrashuvlari

	Sana	Oʻtkazilgan joyi	Davlat	Yigʻilishlar
1	26-27 1996	Shanxay	Xitoy
2	24-25 1997	Moskva	Rossiya
3	3-4 1998	Almati	Qozogʻiston
4	25-26 1999	Bishkek	Qirgʻiziston
5	4-5-iyun 2000	Dushanbe	Tojikiston
6	14-15-iyun 2001	Shanxay	Xitoy
7	7-iyun 2002	Sankt-Peterburg	Rossiya
8	28-29-may 2003	Moskva	Rossiya
9	17-iyun 2004	Toshkent	Oʻzbekiston	Toshkent sammiti
10	5-iyul 2005	Nur-Sulton	Qozogʻiston
11	14-15-iyun 2006	Shanxay	Xitoy
12	16-avgust 2007	Bishkek	Qirgʻiziston
13	28-avgust 2008	Dushanbe	Tojikiston
14	15-16-iyun 2009	Yekaterinburg	Rossiya
15	10-11-iyun 2010	Toshkent	Oʻzbekiston	Toshkent sammiti
16	14-15-iyun 2011	Ostona	Qozogʻiston
17	6-7-iyun 2012	Pekin	Xitoy	Pekin sammiti
18	13-14-sentyabr 2013	Bishkek	Qirgʻiziston
19	11-12-sentyabr 2014	Dushanbe	Tojikiston	Dushanbe sammiti
20	9-10-iyul 2015	Ufa	Rossiya
21	23-iyun-24-iyun 2016	Toshkent	Oʻzbekiston	Toshkent sammiti
22	8-iyun-9-iyun 2017	Ostona	Qozogʻiston	Ostona sammiti
23	9-iyun-10-iyun 2018	Sindao	Xitoy
24	2019	Bishkek	Qirgʻiziston
25	2020	Chelyabinsk	Rossiya
26	2021	Dushanbe	Tojikiston
27	15–16-sentabr 2022-yil	Samarqand	Oʻzbekiston	Samarqand sammiti

Yana qarang

• MDH
• Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti

Havolalar

• Rasmiy sayti (rus tilida) (Wayback Machine saytida 26-dekabr 2007-yil sanasida arxivlangan)
• TERRORIZM, SEPARATIZM VA EKSTREMIZM GA QARSHI SHANHAY KONVENSIYASI (Wayback Machine saytida 6-dekabr 2007-yil sanasida arxivlangan)
• Bishkek sammiti rasmiy sayti (rus tilida) (Wayback Machine saytida 22-dekabr 2007-yil sanasida arxivlangan)
• Enrico Fels, „Assessing Eurasiaʼs Powerhouse. An Inquiry into the Nature of the Shanghai Cooperation Organisation“, Bochum, 2009. (Ingliz)

Kun.uz [1]