Vнetnam Ajdarhosi

Janubiy Vyetnam gerbi, 1955-1975

Vyetnam ajdarhosi (vyetnamchada. rồng yoki long, ti-nom 龍) — Vetnam folklor va mifologiyasining ramzi.  Boshqa sharq ajdarlari bilan solishtirganda, ular Xitoy ajdarho afsonasidan kuchli taʼsvirlangan.  Qadimgi yaratilish afsonasiga koʻra, zamonaviy Vyet ajdaho Lak Long Quan va Peri Au Koʻdan kelib chiqqan.

Vyetnamliklar, yomgʻir keltiradigan ajdarhoni qishloq xoʻjaligi uchun muhim deb hisoblashadi. U imperatorni, xalqning farovonligini va kuchni ramzi hisoblanadi. Xitoy ajdarhosi singari, Vyetnam ham yangning ramzi hisoblanib u tinchlik, hayot, mavjudlik va oʻsishning ramzidir.

Afsonalar

Konfutsiyning yilnomasiga koʻra , Dai Viet tarixiy yozuvlarining toʻliq toʻplami, Lak Long Quan Shen Nongning beshinchi avlodi sanaladi. Lak Long Quan Janubiy Xitoy dengizi yaqinida yashovchi ajdarho qiroli edi. U qushlar qiroli De Layning qizi Au Ko maʼbuda bilan turmush qurgan. Au Ko qop tugʻdi va u yorilib ketdi va uning ichida yuzta tuxum bor edi. Har bir tuxumdan oʻgʻil chiqdi (yana qarang Mahabharatada aka-uka Kauravalarning tugʻilishi). Ulardan birinchisi Suveren Hungga aylanib, Lak Long Quan oʻrnini egalladi va Vanlang davlatini boshqardi. Bu „Con Rồng, cháu Tiên“ („Ajdahoning bolalari, xudolarning nevaralari“) maqolida oʻzining aksini topgan.

Vyetnam Tailand xalqining afsonalarida suv havzalarining eng chuqur joylarida hayot kechiradigan ilon yoki ajdraho tasviriga ega boʻlgan Tuongluong suv xudosi ham mavjud.

Vetnam ajdaho tasvirining tarixiy rivojlanishi

Fon

Vyetnam ajdahosi — timsoh, ilon, kaltakesak va qush tasvirining kombinatsiyasi sanaladi. Tarixan vyetnamliklar daryolar boʻyida hayot kechirishgan, shuning uchun ular timsohlarni Zao Long deb atashgan., Vyetnam ajdarhosining birinchi turi hisoblangan

Arxeologik joylardan ajdarlarning ayrim turlari topilgan. Bir guruh timsoh ajdarlari, boshi timsoh va tanasi ilon koʻrinishga ega boʻlgan ajdar jasadini topgan. Baknindagi terakota maydonidan qazilgan mushuk ajdaho Dai Vet davri ajdahosining xususiyatlarini oʻzida aks etgan edi: kalta va timsoh boʻlmagan bosh, uzun boʻyin, qanotlari va orqa qanotlarida uzun chiziqlar, moʻylov va moʻyna.

Ngo sulolasi (Ngo) (938-965)

Koloada Ngo sulolasi gʻishtida ajdraho topilgan. Unda ajdarho qisqa, tanasi mushukga oʻxshash va baliq qanoti bilan boʻlgan

Li sulolasi (1010-1225)

Li sulolasi Vyetnamda feodal madaniyatiga asos solgan suloladir.Buddizm tarqaldi. 1070 yilda Xanoyda birinchi feodal universiteti boʻlgan Adabiyot ibodatxonasi (Van Mieu) ochildi. Bu davrning nafis burishgan ajdarhosi imperator va adabiyotni eslatadi.

Bu ajdarholarning mukammal yumaloq tanalari uzun sinusoidda egilib, asta-sekin dumga qarab torayib boradi. Tana 12 qismdan iborat boʻladi .ular yilning 12 oyini anglatadi. Ajdarhoning orqa tomonida bir-biri bilan teng masofada qator qanotlar joylashgan. Yuqori koʻtarilgan bosh tanaga mutanosib va uzun yelka bilan bezatilgan. Bundan tashqari, boshida soqoli, koʻzlari boʻrtib ketgan, burnida taroq bor, lekin shoxlari yoʻq. Oyoqlari kichik va ingichka, odatda uchta barmoqli boʻladi Jagʻlari keng ochiq, uzun ingichka tili koʻrinib turadi. Ajdarho doimo ogʻzida chau (qimmatbaho tosh — insoniylik, olijanoblik va bilim ramzi) ushlab turadi. Bu ajdarlar ob-havoni oʻzgartirishga qodirligi va don uchun javobgarligidan dalolat beradi.

Chan sulolasi (1225-1400)

Bu davrning ajdarhosi oʻzidan oldingisiga juda oʻxshaydi, lekin yanada dahshatliroq koʻrinadi. Chan ajdahoning yangi xususiyatlari uning old oyoqlari va shoxlari hisoblanadi. Ularning olovli choʻqqisi qisqaroq, bir oz egilgan tanasi quyruq tomon qalinroq va ingichka. Toʻgʻri, oʻtkir va oʻralgan shuningdek koʻplab turdagi tarozilar (qattiq yarim gulli, biroz kavisli).

Chan davrining ajdarhosi jang sanʼatini anglatadi, chunki sulola harbiy amaldordan kelib chiqqan. Vyetnamliklar bu asrlarda moʻgʻul bosqinchilariga qarshi kurashgan edilar.

Le sulolasi

Le sulolasi davrida Vyetnam ajdarhosi Konfutsiyizmning tarqalishi tufayli shimoldan kuchli taʼsir koʻrsatadi. Oldingi sulolalardan farqli oʻlaroq, bu davrning ajdarlari faqatgina bulutlar orasida oʻralgan holida tasvirlangan. Bu ajdarholar ulugʻvor va sher boshli hisoblanadi. Olovli tepalik oʻrniga ularning burni turadi. Ularning tanasi faqat ikki qismga boʻlingan. Ularning panjalarida beshta oʻtkir tirnoqlari bor.

Tomning tafsilotlari, imperator ramkalari, Hue

Nguyen sulolasi

(1802-1883)

Nguyen sulolasining boshida ajdarho oʻralgan dumi va uzun olovli qilich bilan tasvirlangan. Ularning boshlari va koʻzlari katta boʻlgan. Ularning kiyik shoxlari, sher burunlari, yalangʻoch it tishlari, yaltiroq tarozilari, egri moʻylovlari mavjud. Ajdarho imperatori besh tirnoqli panjalari bilan tasvir topgan, kichik ajdarlarning panjalarida esa atigi toʻrttagina panjasi bor edi. Odatda bolali ona yoki bir juft ajdaho sifatida tasvirlanar edi.

(1883-1945)

Kechki davrda ajdarho tasviri tanazzulga yuz tutdi va shu bilan birga oʻz shaklning tabiiyligi va ulugʻvorligini yoʻqotadi. Bu sulolaning oxirlarida sanʼatning tanazzulga yuz tutishidan dalolatdir.

Adabiyotda ajdarho

Ngu Long Mon (Bac Ninh viloyati) jabhasidagi toʻrtta ajdahodan biri

Baʼzi maqollar:

• „Rồng gặp mây“: „Ajdaho bulutlar bilan uchrashadi“ — Qulay sharoitlarda.
• „Đầu rồng đuôi tôm“: „Ajdahoning boshi, qisqichbaqalar dumi“ — Avvaliga yaxshi, oxirida yomon; yaxshi boshlandi va yomon yakunlandi.
• „Rồng bay, phượng múa“: „Ajdahoning parvozi, Feniks raqsi“ — Xitoy ideogrammalarini yozishni yaxshi biladigan odamning xattotligini maqtash.
• „Rồng đến nhà tôm“: „Ajdaho qisqichbaqalar uyiga tashrif buyuradi“ — egasining mehmonga (yoki mehmon haqida) aytgan gapi: egasi oʻzini kamtar qisqichbaqa sifatida koʻrsatadi, uning uyiga olijanob ajdaho tashrif buyuradi.
• „Ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo, làm như mèo mửa“: „Ajdaho qimirlagandek ovqatlanadi, ajdaho kabi gapiradi, mushuk kabi ishlaydi, odamni qusadi va gijjalar qiladi“.

Vetnam ajdahosi sharafiga nomlangan

Xanoy (vyetnamcha: Hà Nội), Vyetnam poytaxti antik davrda Thanglong nomi bilan tanilgan: thang (thăng) dan — „oʻsish“, „uchib ketish“, „koʻtarilish“, „rivojlanish“ va uzun — „ajdar“; Arxik nom bugungi kunda ham adabiyotda qo‘llanilib kelinmoqda. 1010 yilda Imperator Ly Thai poytaxtni Xoaladan Dilaga koʻchirish uchun farmonda: u tiniq koʻk osmonda uchib yurgan rong vangni (sariq ajdaho) koʻrdi, keyin: " Vyetnamning yorqinligi va rivojlanayotgan kelajagi shu' deb Dila ismini Thang Longga oʻzgartirdi chunki bu ramziy maʼnoni anglatardi

Bundan tashqari, Tang Long (Tang Long Ty Chan) toʻrtta himoyachi xudolardan biri Long Do xudosi edi (soʻzma-soʻz, ajdarhoning markazi, yer va osmonning uchrashadigan joyi: Sharqiy qarashlarda Gʻarb qarashlari singari qorin yurak bilan bir xil rolga ega sanladi) Long Do xudosi Li Tayga poytaxt qal’asini qurishda yordam bergan.

Koʻpgina Vyetnam joy nomlarida „uzun“ yoki „rong“, „zong“, „jong“ soʻzlaridan tashkil topgan boʻladi, bu soʻzlar „ajdarho“ degan maʼnoni anglatadi. Masalan: Ha Long Bay, Cuu Long (Mekong qoʻlining boʻlimi), Hamrong koʻprigi, Long Bien Koʻprik. Boshqa soʻzlar ham ularni oʻz ichiga oladi: pitaya (Thanh Long), suv oqimi (vòi rồng), kaktus (xương rồng), longan (long nhãn)kabi

Havolalar

• Vetnam sanʼati tarixidagi ajdaho va peri (Wayback Machine saytida 2016-03-06 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya