Xayriya harakati
 |
Xayriya harakati – muhtojlarga ixtiyoriy yordam koʻrsatishdan iborat boʻlgan xayriya amaliyoti insonparvarlik harakati boʻlib xizmat qiladi va shaxsiy manfaatlar bilan bogʻliq emas. Din bilan tez-tez aloqada boʻlgan xayriya haqida turli xil falsafalar mavjud.
Etimologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xayriya soʻzi qadimgi ingliz tilidan kelib chiqqan boʻlib, „xristianlarning oʻz hamkasblariga boʻlgan sevgisi“[1] degan maʼnoni anglatadi va hech boʻlmaganda XX asr boshlarigacha bu maʼno xayriya bilan sinonim boʻlib qoldi[2]. Ushbu asl maʼnodan tashqari, xayriya etimologik jihatdan nasroniylik bilan bogʻliq boʻlib, bu soʻz dastlab ingliz tiliga qadimgi fransuzcha charité soʻzi orqali kirgan boʻlib, u lotincha caritas soʻzidan olingan. Vaqt oʻtishi bilan xayriya maʼnosi „xristian sevgisi“ dan „ehtiyojmandlarni taʼminlash; saxiylik va xayr-ehson“[3][1], eski fransuzcha charité soʻzidan oʻzlashtirila boshlandi. Shunday qilib, Bibliya kitobining eski Douay-Rheims va Qirol Jeyms turlari agape soʻzini „xayriya“ deb tarjima qilgan boʻlsa, Injilning zamonaviy inglizcha versiyalari odatda agapeni „sevgi“ deb tarjima qiladi[4].
Harakatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xayriya – bu toʻgʻridan-toʻgʻri kam taʼminlanganlarga pul, mol yoki boshqa moddiy neʼmatlarni berishdir[5]. Diniy ish yoki burch sifatida xayr-ehson qilish sadaqa deb ataladi. Bu nom xayriya fazilatining eng aniq ifodasidan kelib chiqadi: oluvchilarni omon qolishlari uchun zarur boʻlgan vositalar bilan taʼminlash. Kambagʻallar, xususan, bevalar, etimlar, kasallar va jarohatlanganlar, odatda, xayr-ehsonni oluvchilar hisoblanadi. Oʻzini qoʻllab-quvvatlashga qodir boʻlmagan va tashqi yordam vositalariga ega boʻlmagan odamlar baʼzan „tilanchi“ boʻlib, jamoat joylarida bevosita begonalardan yordam soʻrashadi. Baʼzi guruhlar xayriya eng yaxshi yoʻnaltirilgan ehson deb hisoblashadi. Garchi oʻzi bilan chambarchas bogʻliq boʻlganlarga berish baʼzan sadaqa deb hisoblansa ham – „Ehson uydan boshlanadi“ degan maqol boʻlgani kabi – xayriya odatda qarindoshlarga berishni oʻz ichiga oladi. Farzand taqvosi kabi atamalar oʻz oilasi va doʻstlarini qoʻllab-quvvatlashni tasvirlaydi. Qarindoshlarga xayr-ehsonga muhtoj begonadek munosabatda boʻlish „sadaqa kabi sovuq“ iborasini keltirib chiqardi shuning uchun bu soʻzni sadqa emas ehson deb tushunsak toʻgʻri boʻladi[6].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Oxford Dictionary of English. Oxford University Press, 2010 — 293-bet. ISBN 9780199571123.
- ↑ Andoza:Multiref2
- ↑ „Definition of Charity“. Merriam-Webster. Qaraldi: 2018-yil 5-mart.
- ↑ „1 Corinthians 13:1“. Bible Hub. Qaraldi: 2018-yil 5-mart.
- ↑ Marquis, Christopher; Tilcsik, András (2016-10-01). "Institutional Equivalence: How Industry and Community Peers Influence Corporate Philanthropy". Organization Science 27 (5): 1325–1341. doi:10.1287/orsc.2016.1083. ISSN 1047-7039.
- ↑ Dunn, Alison (2000). "As 'cold as charity'?: poverty, equity and the charitable trust". Legal Studies 20 (2): 222–240. doi:10.1111/j.1748-121X.2000.tb00141.x. https://archive.org/details/sim_oxford-journal-of-legal-studies_summer-2000_20_2/page/222.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Beer, Jeremy. The Philanthropic Revolution: An Alternative History of American Charity. U of Pennsylvania Press, 2015.
- Medicine, Charity and Mutual Aid: The Consumption of Health and Welfare in Britain, c. 1550–1950. Ashgate, 2013.
- Cunningham, Hugh „Philanthropy and its critics: a history“, . New Philanthropy and Social Justice: Debating the Conceptual and Policy Discourse, 2015 — 17+-bet.
- Charity, Self-Interest and Welfare in the English Past, 1996.
- Davis, Adam J. (2014). "The Social and Religious Meanings of Charity in Medieval Europe". History Compass 12 (12): 935–950. doi:10.1111/hic3.12207.
- Jones, Colin „Some recent trends in the history of charity“, . Charity, Self-Interest and Welfare in the English Past, 1996 — 51–63-bet.
- Jordan, W.K.. The Charities of London, 1480–1660: The Aspirations and the Achievements of the Urban Society, 1960.
- Morris, Andrew (2015). "How the State and Labor Saved Charitable Fundraising: Community Chests, Payroll Deduction, and the Public–Private Welfare State, 1920–1950". Studies in American Political Development 29 (1): 106–125. doi:10.1017/S0898588X14000145.
- Roddy, Sarah; Strange, Julie–Marie; Taithe, Bertrand (2015). "The Charity-Mongers of Modern Babylon: Bureaucracy, Scandal, and the Transformation of the Philanthropic Marketplace, c. 1870–1912". Journal of British Studies 54 (1): 118–137. doi:10.1017/jbr.2014.163.
- Sabra, A.. Poverty and Charity in Medieval Islam: Mamluk Egypt, 1250–1517, 2000.
- Experiences of Charity, 1250–1650. Ashgate, 2015.
- Slater, Thomas „Book V: Part III: On Charity“, . A manual of moral theology for English-speaking countries. Burns Oates & Washbourne Ltd., 1925.
- Teeuwen, Daniëlle (2012). "Collections for the poor: monetary charitable donations in Dutch towns, c. 1600–1800". Continuity and Change 27 (2): 271–299. doi:10.1017/S0268416012000136. Archived from the original on 2018-11-13. https://wayback.archive-it.org/all/20181113081201/http://depot.knaw.nl/12817/1/Teeuwen,_2012.pdf. Qaraldi: 2023-09-28.Xayriya harakati]]
- Van Leeuwen, Marco H.D. (1994). "Logic of charity: poor relief in preindustrial Europe". Journal of Interdisciplinary History: 589–613.