Kontent qismiga oʻtish

Julio Cortázar

Vikipediya, erkin ensiklopediya
(Xulio Kortasardan yoʻnaltirildi)
Julio Cortázar
Tavalludi 26-avgust 1914-yil
Ixelles Belgiya
Vafoti 12-fevral 1984-yil(1984-02-12)
(69 yoshda)
Parij Fransiya
Kasbi Yozuvchi, tarjimon
Ijod qilgan tillari Fransuz tili, Ispan tili[1] va Ingliz tili
Fuqaroligi Argentina bayrogʻi Argentina Fransiya bayrogʻi Fransiya
Yoʻnalish Modernizm
Janr Hikoya, sheʼr va roman

Julio Florencio Cortázar[2]argentinalik fransuz yozuvchisi, qissanavis, esseist va tarjimon. „Lotin Amerikasida nasriy portlash“ asoschilaridan biri sifatida tanilgan Kortasar Amerikava Yevropa dagi ispan tilida soʻzlashuvchi kitobxonlar va yozuvchilarning butun avlodiga taʼsir koʻrsatdi. „Argentinaning birinchi raqamli adibi“ – XX asrning 60-70 yillari jahonning nufuzli tanqidchilari mashhur yozuvchi Xulio Kortasarga shunday taʼrif bergan edilar. Kortasarning „Biz Glendani shunday yaxshi koʻramiz“(2018), „Oʻyinning tugashi“(2018) va „Ishgʻol etilgan uy“(2024) hikoyalar toʻplamlari oʻzbek tiliga oʻgirilgan.

Kortasar oʻz davrining eng innovatsion va oʻziga xos mualliflaridan biri. Tarixiy, sheʼriy, nasriy va umuman qissa-hikoyalar ustasi, hamda klassik qoliplarni sindirish orqali ispan olamida adabiyot yaratigʻining yangi usulini ochgan, falsafada vaqtinchalik oʻtmish, hozir va kelajakning chiziqli rivojlanishi gʻoyasi orqali muhim romanlar yaratuvchisidir.

Kortasar oʻzining bolalik, oʻsmirlik va yigitlik davrini Argentinada oʻtkazadi. 1950-yillardan keyin Yevropaga ketadi. U Italiya, Ispaniya va Shveytsariyada ham yashagan. 1951-yilda u oʻttiz yildan koʻproq vaqt davomida Fransiyada istiqomat qildi va u yerda oʻzining bir qator asarlarini yozdi. [3]

Hayotning boshlangʻich davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xulio Kortasar 1914-yil 26-avgustda Belgiyaning Bryussel munitsipaliteti, Ixelles shahrida tugʻilgan. Biograf Migel Herraesning soʻzlariga koʻra, uning ota-onasi Xulio Xose Kortasar va Mariya Herminiya Deskot Argentina fuqarolari boʻlishgan. [4]

Kortasar tugʻilgan paytda Belgiyani Kayzer Vilgelm II boshchiligidagi nemis qoʻshinlari bosib olgan edi. Nemis qoʻshinlari Belgiyaga yetib kelganidan soʻng, Kortazar va uning oilasi Syurixga koʻchib oʻtdi, u yerda Mariya Herminianing ota-onasi Viktoriya Gabel va Lui Deskot (frantsuz fuqarosi) neytral hududda kutib olishdi. Oila keyingi ikki yilni Shveytsariyada, avval Syurixda, keyin esa Jenevada, qisqa muddat Barselonaga koʻchib oʻtishdan oldin oʻtkazdilar. Kortasarlar 1919-yil oxiriga kelib Buenos-Ayresdan tashqarida joylashishgan.[5]

Kortasarning otasi Xulio olti yoshida uyidan ketgan va oila u bilan boshqa aloqaga chiqmagan.[6] Kortasar bolaligining koʻp qismini Buenos-Ayres janubidagi Banfildda onasi va singlisi bilan oʻtkazgan. Banfilddagi uy, orqa hovlisi bilan, uning baʼzi hikoyalari uchun ilhom manbai hisoblangan.[7] Shunga qaramay, 1963-yil 4-dekabrda Graciela M. de Solaga yozgan maktubida u hayotining bu davrini „qullik, haddan tashqari suqulish, dahshatli va tez-tez qaygʻuga limo-lim“ deb taʼriflagan. U kasal edi va bolaligining koʻp qismini yotoqda oʻtkazgan va oʻqigan. Uning bir necha tillarda soʻzlashuvchi va oʻzi ham zoʻr kitobxon boʻlgan onasi oʻgʻlini, Kortasar umrining oxirigacha qoyil qolgan Jyul Vern asarlari bilan tanishtirdi . "Plural " jurnalida (44-son, Mexiko, 1975 yil may) u shunday deb yozgan edi: „Men bolaligimni goblinlar va elflar bilan toʻla tuman ichida, hammanikidan farqli boʻlgan makon va vaqt hissi bilan oʻtkazdim“.

Talabalik davri va oʻqituvchilik kasbi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yosh Kortasar

Kortasar 18 yoshida boshlangʻich maktab oʻqituvchisi malakasini oldi. Keyinchalik u Buenos-Ayres universitetining falsafa va adabiyot fakultetida falsafa va tillar boʻyicha oliy maʼlumot boʻladi, biroq moliyaviy sabablarga koʻra ilmiy daraja ololmay qolgan.[8] Biografi Montes-Bredlining soʻzlariga koʻra, Kortasar Buenos-Ayres provinsiyasidagi kamida ikkita oʻrta maktabda dars bergan, biri Chivilkoy shahrida, ikkinchisi esa Bolivarda. 1938-yilda Xulio Denis taxallusidan foydalanib, u Presencia sonetlari jildini oʻzi nashr etdi,[9] keyinchalik u rad etildi va 1977-yilda ispan televideniyasiga bergan intervyusida uni nashr etmaslik tamoyiliga boʻlgan yagona qoidabuzarlik ekanligini aytdi. Toki u kitoblarda yozilganlar u aytmoqchi boʻlgan narsa ekanligiga ishonch hosil qilmaguncha.[10] 1944-yilda u Mendozadagi Kuyo milliy universitetida fransuz adabiyoti professori boʻldi, lekin peronistlarning siyosiy bosimi tufayli u 1946-yil iyun oyida lavozimidan ketdi. Keyinchalik Kortasar tarjimon va Argentinaning Camara direktori boʻlib ishladi.[11] 1949-yilda Tesey va Minotavr afsonasiga asoslangan „Los Reyes“ ("Qirollar ") pyesasi nashr etildi. 1980-yilda Kortasar Berklidagi Kaliforniya universitetida sakkizta maʼruza oʻqidi. [12]

Fransiyada oʻtgan yillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1951-yilda Kortasar Fransiyaga koʻchib oʻtdi, u yerda umrining oxirigacha yashadi va ishladi, garchi u koʻp sayohat qilgan boʻlsa ham. Kortasar 1952-yildan boshlab YUNESKOda tarjimon sifatida uzluksiz ishlagan. U oʻzining asosiy asarlarining aksariyatini Parijda yoki Fransiyaning janubidagi Sayyon shahrida yozgan va u yerda ham oʻz uyini saqlab qolgan. Keyingi yillarda u Lotin Amerikasida inson huquqlarining buzilishiga qarshi kurashda faol ishtirok etdi va Nikaraguadagi Sandinista inqilobi, shuningdek, Fidel Kastroning Kuba inqilobi va Chilidagi Salvador Allende sotsialistik hukumati tarafdorlaridan biri edi.[13]

Kortasar ayollar bilan uch marta uzoq muddatli ishqiy munosabatlarga egalik qildi. Birinchisi, argentinalik tarjimon Aurora Bernárdez bilan boʻlib, u 1953-yilda turmushga chiqdi. Ular 1968-yilda [14] ajralishdi, u litvalik yozuvchi, muharrir, tarjimon va kinorejissyor Ugne Karvelis bilan aloqaga kirishdi, lekin u hech qachon rasman turmush qurmagan va baʼzi xabarlarga koʻra, Kortasarning siyosatga qiziqishini uygʻotgan ham u boʻladi [15], garchi uning siyosiy hissiyotlari 1963-yilda Kubaga qilgan tashrifi bilan allaqachon uygʻongan boʻlsa-da, u umrining qolgan qismida bu mamlakatga qilgan koʻp sayohatlaridan birinchisi edi. 1981-yilda u kanadalik yozuvchi Kerol Dunlopga uylandi. 1982-yilda Dunlop vafotidan soʻng, Aurora Bernardes Kortasarga oxirgi kasalligi paytida hamrohlik qildi va uning uzoq yillik xohishlariga koʻra, uning barcha asarlariga boʻlgan huquqlarni meros qilib oldi.[16][17]

Oʻlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kortasar 1984-yilda, Parijda vafot etdi va Montparnas cimetière dafn qilindi. Uning oʻlimiga leykemiya sabab boʻlgan, ammo baʼzi manbalarda u qon quyish natijasida OITSdan vafot etgani aytiladi. [18][19]

Ijod

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kortasar 1983-yil, dekabr oyida Fransiyaga 10 yillik surgundan keyin qaytib kelganida Buenos-Ayresda suratga tushdi.

Kortasar „Bestiario“ (1951), „Final del juego“ (1956) va „Las armas secretas“ (1959) kabi jildlarda toʻplangan koʻplab qisqa hikoyalar yozgan. 1967-yilda Pol Blekbern tomonidan ushbu jildlardan tanlangan hikoyalarning ingliz tiliga tarjimalari Pantheon Books tomonidan Oʻyinning tugashi va boshqa hikoyalar sifatida nashr etilgan. Keyinchalik u „Blow-up va boshqa hikoyalar“ deb qayta nomlandi . Kortasar hayoti davomida toʻrtta roman nashr etdi: „Los premios“ (Gʻoliblar, 1960), „Hopskotch“ (Rayuela , 1963), „62: Model toʻplami“ (62 Modelo para Armar, 1968) va „Libro de Manuel“ (Manuel uchun qoʻllanma, 1973). Eleyn Kerrigan tomonidan tarjima qilingan „Los premios“dan tashqari, bu romanlar Gregori Rabassa tomonidan ingliz tiliga tarjima qilingan. Boshqa ikkita roman, „El examen va Divertimento“, 1960-yilgacha yozilgan boʻlsa-da, faqat vafotidan keyin paydo boʻldi.

Oʻquvchini chiziqli va uzluksiz boʻlmagan oʻqish usullarini tanlashga taklif qiladigan Xopskotchning ochiq tuzilishi Lotin Amerikasining boshqa yozuvchilari, jumladan Xose Lezama Lima, Jannina Brashi, Karlos Fuentes, Gabriel Garsia Markes va Mario Vargas Llosa tomonidan maqtovga sazovor boʻldi. Kortasarning ichki monolog va ong oqimidan foydalanishi Jeyms Joys [20] va boshqa modernistlarga qarzdordir, lekin uning asosiy taʼsirlari syurrealizm, [21] frantsuz Nouveau romani, jazz estetikasi va improvizatsiya edi. Bu soʻnggi qiziqish Kortasarning bebop saksofonchisi Charli Parker hayotiga asoslangan „El perseguidor“ („The Pursuer“) nomli mashhur hikoyasida aks ettirilgan. [22]

Kortasar, shuningdek, sheʼriyat, drama va turli xil badiiy adabiyotlarni nashr etdi. 1960-yillarda rassom Xose Silva bilan hamkorlikda u Kortasar tomonidan yozilgan turli matnlarni fotosuratlar, gravyuralar va boshqa illyustratsiyalar bilan birlashtirgan ikkita almanax-kitob yoki „libros-almanaque“ va „La vuelta al día en ochenta mundos va Último Round“ni yaratdi. Uning bolaligida Argentina qishloqlarida keng tarqalgan almanaques del mensajero uslubi edi. [23]Uning soʻnggi asarlaridan biri Kerol Dunlop bilan hamkorlikda boʻlgan „Kosmorut avtonavtlari“ kitobida qisman fafner laqabli Volkswagen lagerida Parijdan Marselgacha boʻlgan avtomarshrut boʻylab er-xotinning kengaytirilgan ekspeditsiyasi soxta qahramonlik uslubida tasvirlangan. Tarjimon sifatida u Robinzon Kruzoning ispan tilidagi renderlarini, Marguerite Yoursenarning „ D’Hadrien xotiralari“ romanini va Edgar Allan Poning toʻliq nasriy asarlarini tugatdi.[24]

Taʼsir va meros

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Marble grave stone with mementoes, flowers, notes and other small items placed on it.
Monparnas qabristonidagi Kortasarning qabri , Parij.

Mikelanjelo Antonionining " Blowup " (1966) filmi Kortasarning „Las babas del diablo“ hikoyasidan ilhomlangan boʻlib, u oʻz navbatida chililik fotograf Serxio Larrain tomonidan Parijdagi Notr-Dam sobori tashqarisida suratga olish paytida olingan suratga asoslangan.[25] Kortasar, shuningdek, Antonionining filmida Devid Xemmingsning surati tushirilgan uysiz odam rolida kamo rolini oʻynaydi.[26]Kortasarning „La autopista del sur“ („Janubiy yoʻl“) hikoyasi 1960-yillarning yana bir filmi – Jan-Lyuk Godardning hafta oxiri (1967) filmiga taʼsir koʻrsatdi.[27] Rejissyor Manuel Antin Kortasar hikoyalari asosida uchta filmni suratga olgan: Cartas de mama , Circe va Intimidad de los parques.[28]

Chililik yozuvchi Roberto Bolano oʻzining „Yovvoyi detektivlar“ romaniga asosiy taʼsir koʻrsatgan Kortazarni keltirib oʻtdi : „Men Borxes va Kortasar ijodidan doimo qarzdorman desam, xato boʻlmaydi.“ [29]

Puerto-Rikolik yozuvchi Jannina Braschi oʻzining ikki tilda yozilgan „Yo-Yo Boing“ romanida Kortasarning „Las babas del diablo“ hikoyasidan „Blow-up“ deb nomlangan boʻlim uchun tramplin sifatida foydalangan (1998), unda Kortasarning La Maga va Rokamadur qahramonlari bilan sahnalar mavjud. [30]Kortasar haqida Rabih Alameddinning 1998-yilda yozilgan „ Koolaidlar: Urush sanʼati“ romanida tilga olingan va u haqida yuqori tilga olingan .

Shimoliy amerikalik yozuvchi Deena Metzger Kortazardan uning oʻlimidan yigirma yil oʻtib yozilgan „ Eshiklar: Jazz Horn uchun fantastika“ [31] romanining hammuallifi sifatida tilga oladi.

Buenos-Ayresda maktab, jamoat kutubxonasi va Palermo mahallasidagi maydon Kortazar nomi bilan atalgan.

Asarlar roʻyxati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Romanlar

  • Divertimento (1949, birinchi marta 1986-yilda nashr etilgan)
  • El examen (Yakuniy imtihon) (1950, birinchi marta 1985-yilda nashr etilgan)
  • Los premios (Gʻoliblar) (1960)
  • Rayuela (Hopskotch) (1963)
  • 62/model uchun armar (62: Model toʻplami) (1968)
  • Libro de Manuel (Manuel uchun qoʻllanma) (1973)


Qisqa hikoyalar toʻplamlari

  • Bestiario (1951)
  • Final del juego (Oʻyinning tugashi) (1956)
  • Las armas secretas (1959)
  • Historias de cronopios y de Famas (Kronopios va Famas) (1962)
  • Todos los fuegos el fuego (All Fires the Fire) (1966)
  • Portlash va boshqa hikoyalar (1968); Bestiario , Final del juego va Las armas secretas hikoyalari toʻplami, ingliz tiliga tarjimada.
  • Oktaedro (1974)
  • Alguien que and por ahí (1977)
  • Un tal Lukas (Aniq Lukas) (1979)
  • Queremos tanto a Glenda (Biz Glendani juda yaxshi koʻramiz) (1980)
  • Deshoras (Aqlsiz soatlar) (1982)


Sheʼriyat

  • Presencia (Mavjudlik) (1938)
  • Los Reyes (Qirollar) (1949)
  • Salvo el crepúsculo (Save Twilight) (1997; kengaytirilgan nashr, City Lights, 2016)


Boshqa ishlar

  • La vuelta al día en ochenta mundos (Sakson dunyoda kun atrofida) (1967)
  • Ultimo raund (oxirgi raund) (1969)
  • Prosa del Observatorio (Rasadxonadan) (1972)
  • Territorios (hududlar) (1978)
  • La Puñalada/ El tango de la vuelta (Stab) (1979) (Pat Andrea bilan) [32]
  • Los autonautas de la cosmopista (Kosmorut avtonavtlari) (1983)
  • Nikaragua tan violentamente dulce (Nikaragua, juda shirin) (1983)
  • Xulio Kortazar: Al Termino del Polvo y el Sudor (Biblioteca de Marcha, Montevideo, 1987) – Xulio Kortazar va uning haqida insholar.
  • Diario de Andrés Fava (Andrés Fava kundaligi) (1995), El imtihoniga qoʻshimcha kitob .
  • Adiós Robinsonʼ (Alvido, Robinson) (1995), radio matni.
  • Jon Keats surati (Jon Keats surati) (1996)
  • Cartas (Harflar) (Uch jild, 2000; kengaytirilgan versiyasi besh jild, 2012)
  • Papeles inesperados (Kutilmagan hujjatlar) (2009)
  • Cartas a los Jonquières (Jonquièresga maktublar) (2010)
  • Adabiyot darslari (adabiyot darsi) (2013)


Grafik roman

  • Fantomas contra los vampiros multinacionales (Fantomas koʻp millatli vampirlarga qarshi) (1975)

Oʻzbek tiliga tarjima

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kortasarning „Biz Glendani shunday yaxshi koʻramiz“, „Oʻyinning tugashi“ va „Ishgʻol etilgan uy“ hikoyalar toʻplami oʻzbek tiliga oʻgirilgan.


  • "Biz Glendani shunday yaxshi koʻramiz" – Olim Otaxon tarjimasi, rus tilidan, Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2018-yil, 5000 nusxa;


  • "Oʻyinning tugashi" – Olim Otaxon tarjimasi, rus tilidan,Yangi Asr Avlodi nashriyoti, Dunyo adabiyoti kutubxonasi turkumi, 2018-yil, 10000 nusxa;


  • "Ishgʻol etilgan uy" – Sharifjon Ahmad tarjimasi, ispan tilidan, Akademnashr nashriyoti, Akadem●nasr turkumi, 2024-yil, 1500 nusxa.

Kongress kutubxonasidan olingan yozuv

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ (unspecified title)
  2. ↑ Montes-Bradley, Eduardo. „Cortázar sin barba“. Editorial Debate. Random House Mondadori. p. 35, Madrid. 2005.
  3. ↑ „Julio Cortazar – Pagina Oficial“ (2009-yil 25-mart). 2009-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-fevral.
  4. ↑ Herráez, Miguel. Julio Cortázar, Una Biografía Revisada Alrevés, 2011 ISBN 9788415098034 p. 25
  5. ↑ Montes-Bradley, Eduardo. „Cortázar sin barba“. Editorial Debate. Random House Mondadori, p. 110, Madrid, 2005.
  6. ↑ Herráez, Miguel. Julio Cortázar, Una Biografía Revisada Alrevés, 2011, ISBN 9788415098034, pp. 38 & 45,
  7. ↑ Banfield is mentioned in the short story „Conducta en los velorios“[sayt ishlamaydi]
  8. ↑ Herráez, Miguel. Julio Cortázar, Una Biografía Revisada. Alrevés, 2011, ISBN 9788415098034, p. 343.
  9. ↑ Conversaciones con Cortázar YouTubeda Omar Prego, Muchnik Editores, 1985 (p. 33).
  10. ↑ Julio Cortázar – A fondo YouTubeda TVE 1977.
  11. ↑ Herráez, Miguel. Julio Cortázar, Una Biografía Revisada. Alrevés, 2011, ISBN 9788415098034, pp. 118–119.
  12. ↑ Illingworth, Dustin. „The Subtle Radicalism of Julio Cortázar's Berkeley Lectures“ (en-US). The Atlantic. Qaraldi: 2017-yil 29-mart.
  13. ↑ Liukkonen, Petri „Julio Cortázar“. Books and Writers (kirjasto.sci.fi). Finland: Kuusankoski Public Library. 2009-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  14. ↑ Herráez, Miguel. Julio Cortázar, Una Biografía Revisada Alrevés, 2011 ISBN 9788415098034 pp. 245–252.
  15. ↑ Mario Goloboff „Chap. 11: De otros lados“, . Julio Cortázar – La biografía. Seix Barral, 1998 — 170–174-bet. ISBN 950-731-205-6. 
  16. ↑ „Las cartas de Cortázar“, article in the newspaper El Mundo (Madrid), 15 July 2012.
  17. ↑ Julio Cortázar. Cartas, 3 (2000 edition, Alfaguara), p. 1785. ISBN 9505115938.
  18. ↑ Una nueva biografía sostiene que Cortázar habría muerto de sida (Wayback Machine saytida 2016-03-03 sanasida arxivlangan) clarin.com, 7 June 2001
  19. ↑ "Peri Rossi: „Cortázar murió de sida por una transfusión“", article in the newspaper ABC from 25 January 2009.
  20. ↑ Julio Cortázar y James Joyce
  21. ↑ Picón Garfield, Evelyn. Es Julio Cortázar un surrealista?, 1975
  22. ↑ Doris Sommer, „Grammar Trouble for Cortázar“, in Proceed with Caution, When Engaged by Minority Writing in the Americas, Cambridge, MA: Harvard University Press, p. 211.
  23. ↑ Herráez, Miguel. Julio Cortázar, Una Biografía Revisada Alrevés, 2011, ISBN 9788415098034, p. 242.
  24. ↑ Biblioteca Julio Cortázar, Fundación Juan March.
  25. ↑ „Fallece Sergio Larraín, el mítico fotógrafo chileno que renunció al mundo | Cultura“ (2012-yil 24-yanvar). 2012-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 9-fevral.
  26. ↑ McGlone, Neil „Seventy Years of Cannes: Blow-Up in 1967“. Criterion.
  27. ↑ Jean Franco, „Comic Stripping: Cortázar in the Age of Mechanical Reproduction“, in Critical Passions: Selected Essays, eds. Mary Louise Pratt and Kathleen Newman, Durham, NC: Duke University Press, 1999, p. 416.
  28. ↑ „No hice otra cosa que plagiar a Cortázar“, Pagina 12, 21 March 2012.
  29. ↑ Roberto Bolaño, Between Parentheses: Essays, Articles, and Speeches, 1998–2003, trans. Natasha Wimmer, New York: New Directions, 2011, 353.
  30. ↑ Debra A. Castillo, editor, Redreaming America: Toward a Bilingual American Culture, "Language Games, " by Ilan Stavans, pp. 172–186, SUNY, New York, 2005.
  31. ↑ Deena Metzger, Doors: A Fiction for Jazz Horn, Red Hen Press, Pasadena CA, 2004
  32. ↑ „La Puñalada/ El tango de la vuelta“. EZR. 2020-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Julio_Cortázar&oldid=5250987" dan olindi