İbrahim Edhem Paşa
| Ibrohim Edhem posho | |
|---|---|
| turkcha: İbrahim Edhem Paşa' | |
 Ibrohim Edhem poshoning birodari Abdulloh tomonidan chzilgan surati | |
| Usmonli sadri a'zami | |
| Saltanat | 1877-1878 |
| Oʻtmishdoshi | Mihat posho |
| Davomchisi | Ahmed Hamdi posho |
| Tugʻilishi |
1818 Sakiz adasi |
| Vafoti |
1893 Istanbul |
İbrahim Edhem Paşa (Ibrohim Edhem Posho, 1818-yilda tugʻilgan — 1893-yilda vafot etgan) — XIX asrda yashagan davlat arbobi, vazir, sadri a'zam, davlat kengashi rahbari va Usmonli imperiyasida elchi kabi koʻplab yuqori lavozimlarda xizmat qilgan.
Yoshligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1818-yilda asli yunon oilasida tugʻilgan deb taxmin qilingan Ibrohim Edhem posho, baʼzi manbalarga koʻra, 1822-yilda Xios qoʻzgʻoloni boshlanganda, mojarolar chogʻida qul sifatida sotilgan. Baʼzi manbalarga koʻra esa u Izmirga qochganidan keyin asrab olishgan va keyinchalik Koja Mehmet Husrevning sadr vaziriga aylandi.
Bolalarga mehr-muhabbati bilan tanilgan Koja Mehmet Husrev Posho shu yoʻl bilan 10 ga yaqin yetim bolani oʻz panohiga olib, barchasini oʻqitdi. Bu bolalarning koʻpchiligi keyinchalik muhim lavozimlarda ishlagan. Qisqa vaqt ichida oʻzining aql-zakovati bilan eʼtiborni tortgan Ibrohim Edhem Beyni birinchi boʻlib Xusrev Posho va sultonning oʻzi qoʻllab-quvvatladi[1]. U Mahmut nazorati ostida Parijga oʻqishga joʻnatilgan. Posho dastlab Institution Barbetda roʻyxatdan oʻtgan. Bu yerda uning eng yaqin sinfdoshlaridan biri mashhur fransuz kimyogari va olimi Lui Paster ham oʻqigan. U Parijdagi Mines ParisTechni oʻz sinfidagi eng muvaffaqiyatli talabalardan biri sifatida tamomlagan va Turkiyaning birinchi zamonaviy kon muhandisi boʻlish sharafiga muyassar boʻlgan.
Ish faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ibrohim Edhem poshoning Usmonli davlat xizmatidagi birinchi yuqori lavozimi 1856-yilning noyabridan 1857-yilning apreligacha boʻlgan davrda tashqi ishlar vaziri boʻlgan. Bu vazifadan soʻng unga savdo vaziri (1859-yil dekabr — 1861-yil iyul), savdo va jamoat ishlari vaziri (1863-yil fevral-may), maorif vaziri (1863-yil mart-may) va yana savdo vaziri (mart) vazifalari yuklatildi. 1865 - 1866-yil iyun). Shundan soʻng u 1866-yil sentabrda Tirxala gubernatori va 1867-yil iyun oyida Ioannina gubernatori boʻldi va 1868-yil martgacha bu lavozimda qoldi.
Bu ikki gubernatorlik vazifasi yana bir qator hukumat vazirliklari ham posho tomonidan bajarildi. Sud vaziri (1870-yil avgust — 1871-yil iyun), jamoat ishlari vaziri (1871-yil iyun — 1873-yil yanvar), savdo vaziri (1871-yil sentabr — 1872-yil avgust) va jamoat ishlari vaziri (1874-yil fevral) lavozimlarida ishlagan. Bu vazifani 1876-yil aprel-dekabr oylari orasida oʻtkazgan Berlin elchixonasi va 1876-yil 26-dekabrdan 1877-yil 5-fevralgacha boʻlgan Davlat kengashi boshligʻi kuzatib bordi.
1877-yil 5-fevralda Sulton Abdulhamid II oʻsha paytdagi vaziri Midhat Poshoni ishdan boʻshatib, oʻrniga oʻsha paytda Davlat Kengashi rahbari boʻlgan Ibrohim Edhem Poshoni olib keldi. Bu sana 1877-1878-yillardagi Usmonli-Rossiya urushi oldidan chaqirilgan kemasozlik konferensiyasi muvaffaqiyatsiz yakunlangan va 1877-yil 20-yanvarda tarqatib yuborilgan va urush muqarrar boʻlib qolgan kunlarga toʻgʻri keladi[2]. Sulton bu omadsizlikda Midhat poshoni ayblab, uni nafaqat vazirlik lavozimidan chetlatibgina qolmay, balki chet elga surgunga ham joʻnatadi. Ibrohim Edhem posho bosh vazir boʻlganidan ikki-uch oy oʻtgach, ruslar Usmonlilar imperiyasiga gʻarbdan ham, sharqdan ham hujum qilib urush boshladilar. Ibrohim Edhem posho bu urushning aksariyat qismida sadr vazirligida qoldi. Ammo urush davomida qabul qilingan muhim qarorlar nafaqat Ibrohim Edhem posho, balki u rahbarlik qilgan urush qoʻmitasi tomonidan ham qabul qilindi. Nihoyat, 1877-yil 10-dekabrda Plevna mudofaasi muvaffaqiyatsizlikka uchragan va urush yutqazilishi aniq boʻlganida, sulton 1878-yil 11-yanvarda Ibrohim Edhem poshoni ishdan boʻshatib, oʻrniga Ahmad Hamdi poshoni tayinladi[3].
Ibrohim Edhem poshoning sadr vazirligi oʻn bir oy toʻrt kun davom etdi. Bu vazifadan soʻng 1879-yilning martidan 1882-yilning martigacha Vena elchisi, 1883-yilning martidan 1885-yilning oktabrigacha esa ichki ishlar vaziri boʻlib xizmat qildi. 1893-yilda Istanbulda vafot etdi[4]. Ibrohim Edhem Poshoning 2 qiz va 4 oʻgʻil-6 farzandi bor edi. Uning farzandlaridan biri Usmon Hamdi Bey turk muzeyshunosligining otasi sifatida tanilgan. Uning boshqa oʻgʻli Ismoil Galip turk numizmatikasining asoschisi sifatida tanilgan. Yana bir oʻgʻli Halil Ethem Eldem geologiya faniga katta hissa qoʻshgan. U, shuningdek, 1990-yilda oʻldirilgan MIT maslahatchisi oʻrinbosari Xiram Abasning bobosi hisoblanadi.
| Humkdorlik unvoni | ||
|---|---|---|
| Oʻtmishdoshi: Mithat posho |
Usmoniylar sadri a'zami 1877-yil 5-fevral-1878-yil 11-yanvar |
Vorisi: Ahmed Hamdi posho |
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ https://archive.org/details/newinternationa08unkngoog
- ↑ https://tr.ambafrance.org/spip.php?article838
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2022-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-iyun.
- ↑ https://www.istanbul.edu.tr/tr/_
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Edhem Pasha" Encyclopædia Britannica (11chi nashri) Cambridge University Press- Chamber of Mining Engineers of Turkey (Wayback Machine saytida 2022-03-09 sanasida arxivlangan) (English)
