Achirpin
Achirpin, acharpin (aHarpyn) — abxaz xalqining uzunligi 70-80 sm keladigan, nay (fleyta)ga oʻxshash, togʻda oʻsuvchi oʻsimlikdan yasaladigan, havo bilan chalinadigan cholgʻu asbobi[1]. Bu uzun, bir ogʻizli nay turi boʻlib, u ikki tomonin ochiq boʻlgan ichi boʻsh quvurchadir. Achirpin soyabon oʻsimligining poyasidan tayyorlanadi.
Uning oxirida uchta, ayrim hollarda oltita nota teshigi boʻladi. Baʼzi namunalarida bu teshiklar qarama-qarshi tomonda deyarli boshlangʻich qismida oʻyiladi. Shuningdek, yana bittadan uncha katta boʻlmagan toʻrtburchak shaklli teshik ham boʻladi.
Achirpin abxaz tilida acharpin deb ataladigan soyabon (Heracléum) oʻtining poyasidan yasaladi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Barcha turdagi naylar, shu jumladan fleytalarning nomi ushbu asboblar yasalgan materialning nomidan olingan. Shu sababli bir qator puflama musiqa asboblari, jumladan — nay soʻzi eron tilida „qamish“ degan maʼnoni anglatadi. Boshqird va abxaz uzun naylarining nomlari — kurai va acharpan nomlari ham ular tayyorlanuvchi oʻsimliklarni bildiradi[2].
Marosim madaniyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Achirpin — choʻpon cholgʻu asbobi hisoblanadi.
Abxaziyaga sayohat qilib kelgan tashrifchini bayramona qabul qilish chogʻida yoshlar qarshi olgan hamda uning sharafiga raqslar uyushtirilib, achirpin, ayumaa, ahimaa yoki apxyartsa[3] chalib, zavqlanishgan[4].
Nart dostonining abxazcha namunasida[5] „ijro uslubi turli rivoyatlar shakli bilan belgilanadi. Nasriy matnini (Nart dostonining Abxaziyadagi eng keng tarqalgan shakli) bir hikoyachi oʻqigan. Sheʼrioy matnlar esa bir yoki bir guruh hikoyachilar tomonidan kuylanadi. Bunga apxyartse, avimaa yoki aximaa (arfa) milliy cholgʻu asboblari yoki acharpinda (nayda) joʻr boʻlinadi. Aralash sheʼriy va nasriy shakldagi afsonalar juda kam uchraydi“[6].
Cholgʻu guruhlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zamonaviy Abxaziyada koʻplab xalq cholgʻu ansambllari mavjud boʻlib, ular achirpinda turli kompozitsiyalarni ijro etadilar[7]. Xalq cholgʻu orkestrlarida qoʻllaniladi. Eng mashhur ansambl „Gunda“[8] hisoblanadi.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Belyaev, V. M. SSSR xalqlarining musiqa asboblari // Sovet musiqasi. M., Muzgiz, 1937. No 10-11. S. 146.
Gunba Esma Zakanovna ABXAZ XALQ TOʻLLARI VA UNING TOʻY MOSIMIDAGI VAZIFALARI // Tarixiy, falsafiy, siyosiy-huquqiy fanlar, madaniyatshunoslik va sanʼatshunoslik. Nazariya va amaliyot masalalari Tambov: Diplom, 2015. No 2 (52): 2 soat ichida. Ch. IC 70-73. ISSN 1997-292X
Xashba I.M. Abxaz xalq musiqa asboblari Ikkinchi nashr Suxumi: „Alashara“, 1979 240 b. 1500 tiraj.
Xashba I.M. Abxaziyalarning musiqiy madaniyatidan // Zamonaviy Abxaziya qishlogʻi: Etnografik insholar. 1967-yil, 72-bet.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Народные музыкальные инструменты Абхазии“. abhazia.pro. Qaraldi: 2021-yil 15-aprel.
- ↑ Воитлева Нафисет Адалгериевна. Некоторые аспекты изучения музыкальной культуры народов Северного Кавказа // Вестник Адыгейского государственного университета. Серия 2: Филология и искусствоведение. — 2016. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 2410-3489.
- ↑ Роль традиции гостеприимства в народной педагогике абхазов.Этот шаблон использует устаревший параметр «название». Пожалуйста, отредактируйте эту статью, заменив «название» на «заглавие».
- ↑ Анкваб Марина Фѐдоровна. Роль традиции гостеприимства в народной педагогике абхазов // Историческая и социально-образовательная мысль. — 2015. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 2075-9908.
- ↑ Хаджиева Танзиля Мусаевна. Роль сказителей в развитии, бытовании и сохранении Нартиады // Вестник Северо-Восточного федерального университета имени М. К. Аммосова: Серия Эпосоведение. — 2019. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.
- ↑ Шакрыл К. С. О современном бытовании нартского эпоса у абхазов // Сказания о нартах - эпос народов Кавказа. // М.: Наука, 1969.. — 1969. — Andoza:Бсокр.
- ↑ „"Сестры нартов" отметили юбилей: 40 лет ансамблю "Гунда"“ (ru). Sputnik Абхазия (2017-yil 12-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 15-aprel.
- ↑ ХАГБА В.А. ВОКАЛЬНО-ИНСТРУМЕНТАЛЬНЫЙ АНСАМБЛЬ "ГУНДА": СОХРАНЕНИЕ ТРАДИЦИЙ АБХАЗСКОЙ НАРОДНОЙ МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ (русский) // МУЗЫКАЛЬНАЯ ЛЕТОПИСЬ Сборник научных статей VIII Международной научно-практической конференции. Редактор-составитель С.И. Хватова. 201. — 2018. — Andoza:Бсокр.