Afgʻoniston demografiyasi

Afgʻoniston aholisi 2024-yilda taxminan 44 million kishini tashkil etgan, jumladan,^[1] Pokiston va Eronda vaqtincha yashayotgan 2,7 million afgʻon fuqarolari.^[2] Oʻrta Osiyo, Janubiy Osiyo va Gʻarbiy Osiyo oʻrtasidagi savdo-sotiq va bosqinchilik uchun tarixiy joy sifatida joylashganligi sababli mamlakat koʻp millatli va koʻp tilli jamiyatdan iborat. Afgʻoniston aholisining eng katta etnik guruhi - pushtunlar, keyin tojiklar, hazoralar, oʻzbeklar, aymoqlar, turkmanlar, beluchilar va boshqalar.^[3]

2013-yilda Afgʻoniston aholisining 46 foizini 15 yoshgacha boʻlgan yoshlar tashkil etgan, aholining 74 foizi qishloqlarda istiqomat qilgan.^[4] Oʻrtacha ayol hayoti davomida beshtagacha bola tugʻadi va barcha chaqaloqlarning 6,8% tugʻilish paytida yoki goʻdaklik davrida vafot etadi.^[4] 2013-yilda oʻrtacha umr koʻrish 60 yoshni tashkil etdi va 15 yoshdan 49 yoshgacha boʻlgan aholining atigi 0,1 foizi OIV bilan kasallangan.^[4]

Etnik guruhlar

Afgʻoniston aholisi koʻp sonli etnik guruhlar va qabilalarga mansub. Pushtunlar tarixiy sabablarga koʻra oʻzlarini millatchi xalq deb bilishadi. Koʻpgina mintaqalarda turli etnik guruhlar birga yashaydi va ularning aniq soni maʼlum emas. Etnik guruhlar boʻyicha tasniflash ham qiyin, chunki oʻz-oʻzini aniqlash va tashqi identifikatsiya qilish koʻpincha farqlanadi.

Shuning uchun etnik guruhlarning soni va foizi aniq qiymatlar sifatida emas, balki faqat taxminlar sifatida koʻrib chiqilishi kerak. Quyidagi raqamlar 2009-yil uchun taxmin qilingan.^[5]

pushtunlar

Pushtunlar, tarixan afgʻonlar, mamlakat asoschilari va nomdoshlari boʻlgan. Ular aholining 40% dan 50% gacha. Pushtunlar orasida turli koʻchmanchi qabilalar, birinchi navbatda, kuchchilar bor, aholisi 5 millionga yaqin. Ular ayniqsa Afgʻoniston konstitutsiyasi bilan himoyalangan va tashkilot qilish huquqiga ega.

Tojiklar

Tojiklar mamlakatdagi ikkinchi yirik guruhdir. Tojiklar aslida etnik guruh emas, boshqa guruhlardan sezilarli madaniy, ijtimoiy yoki siyosiy farqga ega emas. Ular gʻarbda Eronning fors xalqi va shimolda Oʻrta Osiyoning fors tilida soʻzlashuvchi xalqlarining avlodlaridir. Ular koʻpchilik shaharlarda koʻpchilikni ifodalaydi.^[6] Tojiklar nomini boshqalar qabilaviy jamiyatga mansub boʻlmagan, fors tilida soʻzlashadigan va asosan sunniy islomga mansub boʻlgan odamlar guruhlarini ajratish uchun ishlatiladi. Tojiklar aholining 20-35% ni tashkil qiladi. Qizilboshlar kabi boshqa ishontiruvchi guruhlar ham oʻzlarini tojikistonlik deb tanishtirmoqda.^[7]

Hazoralar

Hazoralar ham soʻzlashuvchilardir, lekin asosan shialar, umumiy aholining 7 dan 20% gacha.

Oʻzbeklar

Afg'onistondagi o'zbeklar, asosan Afg'onistonning shimoliy qismlarida, xususan, Badaxshon, Faryob, Juzjon, Samangan, Balkh va Qunduz viloyatlarida yashovchi turk tilida so'zlashadigan etnik guruhdir. Ular o'zbek xalqining bir qismidir va turli tarixiy, madaniy va diniy an'analarga ega.

Markaziy Osiyodagi koʻplab turkiy xalqlardan biri boʻlgan oʻzbeklar Afgʻoniston aholisining 8-15 foizini tashkil qiladi.

"Men Afgʻonistondagi oʻzbek xalqining huquqlari uchun doim kurashaman. Oʻzbek xalqi ham mamlakatimizdagi barcha millatlar kabi hurmat va qadr-qimmatga ega boʻlishga haqli. Biz hech kimga ularning huquqlarini poymol qilishiga, ovozini eʼtiborsiz qoldirishiga yoʻl qoʻyib boʻlmaydi". Abdul Rashid Do'stum

Boshqalar

Bundan tashqari, Afgʻonistonda aymoqlar (3% dan 6% gacha), turkmanlar (1% dan 3% gacha), belukslar (<1%), Nuriston va boshqalar kabi yana bir qancha kichik etnik guruhlar mavjud.

Din

Diniy jihatdan afgʻonlar asosan musulmonlar (taxminan 80% sunniy va 19% shia). Hindu va sikx ozchiliklari ham bor. Ming yillik yahudiy aholisi bir necha yil davomida yagona doimiy aholiga qisqardi. Ularning aksariyati 1990-yillardagi fuqarolar urushi paytida qoʻshni davlatlar, Yevropa va Amerikaga qochib ketgan. Tolibon qulashi bilan sikxlarning bir qismi Gʻazni viloyatiga qaytishdi.

Tillar

Afgʻonistonning rasmiy tillari-afgʻon forsi yoki dari 50% va pushtu tili 35%. Boshqa tillar orasida turkiy tillar (asosan oʻzbekcha va turkmancha) 11% ni, 30 ta kichik tillar (asosan baluchi va pashay tillari) 4% ni tashkil qiladi. Bundan tashqari, oz sonli etnik ozchiliklar, xususan sikxlar va hindular panjob tilida gaplashadi. Ikki tillilik ham keng tarqalgan.

Manbalar

↑ "Afghanistan". The World Factbook. CIA. [1] (Wayback Machine saytida 2017-09-20 sanasida arxivlangan) Andoza:Webarchiv Alirita la 17an de Septembro 2016.
↑ Mohammad Jawad Sharifzada, eld. (20a de Novembro, 2011). "Afghanistan's population reaches 26m". Pajhwok Afghan News. [2] (Wayback Machine saytida 2018-06-12 sanasida arxivlangan) Andoza:Webarchiv Alirita la 17an de Septembro 2016.
↑ http://www.nybooks.com/articles/2016/04/21/what-chance-for-afghanistan/
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 UNESCO, Country profile, http://www.uis.unesco.org/DataCentre/Pages/country-profile.aspx?code=AFG&regioncode=40535 Andoza:Webarchiv
↑ Conrad Schetter: II. Strukturen und Lebenswelten - Stammesstrukturen und ethnische Gruppen En: Bernhard Chiari (Hrsg.): Wegweiser zur Geschichte. Afghanistan, 3-a eldono, Ferdinand Schöningh, Paderborn 2009, ISBN 978-3-506-76761-5, S.124 (PDF-dosiero; 8.7 MB) vgl: Conrad Schetter: Ethnizität und ethnische Konflikte in Afghanistan, Reimer, Juni 2003 ISBN 978-3-496-02750-8
↑ R. Ghirshman, "Afghanistan", (ii) ethnography, in Encyclopaedia of Islam, CD-ROM Edition v. 1.0 ed., Leiden, Nederlando
↑ Bernt Glatzer: Afghanistan: Ethnic and tribal disintegration? In: William Maley (Hrsg.): Fundamentalism Reborn?: Afghanistan And The Taliban. New York University Press, New York 1998, ISBN 0-8147-5585-2, S.170

[1] "Afghanistan". The World Factbook. CIA. [1] (Wayback Machine saytida 2017-09-20 sanasida arxivlangan) Andoza:Webarchiv Alirita la 17an de Septembro 2016.

[2] Mohammad Jawad Sharifzada, eld. (20a de Novembro, 2011). "Afghanistan's population reaches 26m". Pajhwok Afghan News. [2] (Wayback Machine saytida 2018-06-12 sanasida arxivlangan) Andoza:Webarchiv Alirita la 17an de Septembro 2016.

[3] ttp://www.nybooks.com/articles/2016/04/21/what-chance-for-afghanistan/

[uis.unesco.org-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 UNESCO, Country profile, http://www.uis.unesco.org/DataCentre/Pages/country-profile.aspx?code=AFG&regioncode=40535 Andoza:Webarchiv

[5] Conrad Schetter: II. Strukturen und Lebenswelten - Stammesstrukturen und ethnische Gruppen En: Bernhard Chiari (Hrsg.): Wegweiser zur Geschichte. Afghanistan, 3-a eldono, Ferdinand Schöningh, Paderborn 2009, ISBN 978-3-506-76761-5, S.124 (PDF-dosiero; 8.7 MB) vgl: Conrad Schetter: Ethnizität und ethnische Konflikte in Afghanistan, Reimer, Juni 2003 ISBN 978-3-496-02750-8

[6] R. Ghirshman, "Afghanistan", (ii) ethnography, in Encyclopaedia of Islam, CD-ROM Edition v. 1.0 ed., Leiden, Nederlando

[7] Bernt Glatzer: Afghanistan: Ethnic and tribal disintegration? In: William Maley (Hrsg.): Fundamentalism Reborn?: Afghanistan And The Taliban. New York University Press, New York 1998, ISBN 0-8147-5585-2, S.170

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]