Agach qoʻmuz
| Turi |
Torli musiqa cholgʻulari |
|---|---|
| Oʻxshash asboblar | |
|
Qoʻmuz | |
Agach qoʻmuz (kum. Къумуз, kum. Хомус yoki kum. Агъач-къумуз) — qoʻmiqlarning tirnab chalinadigan cholgʻu asbobi boʻlib, koʻproq ashulachilarga joʻrnavoz sifatida qoʻllanadi. Takomillashtirilgan turlaridan esa xalq cholgʻulari orkestrida foydalaniladi[1][2]. Agach qoʻmiq tilidan rus tiliga tarjima qilinganda daraxt degan maʼnoni anglatadi.
Tavsifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Olimlar qirgʻiz komuzining nomiga oʻxshashligini payqashgan, ammo kumuz Kavkazning boshqa musiqiy cholgʻu asboblari bilan bogʻliqligini taʼkidlashgan. Yozilishiga koʻra, xomus turi ham mavjud. Kumiqlar orasida Agach-kumuz, boshqa turklar singari, eng qadimgi musiqa asbobi hisoblanadi. Uning pastki qismida uchburchakli tor yogʻochdan yasalgan dugba shaklidagi tanasi va tekis yogʻoch ovozli taxtasiga ega, 5-7 ta qirrali kichik boʻyni va biroz egilgan boshi bor. Agach-kumuzning umumiy uzunligi 90-100 sm. Torlari metall, tomir yoki ipakdan. 1930-yillarda Agach-kumuz K.Mamedov tomonidan takomillashtirilgan. Agach-kumuz 14-18 lada bilan jihozlangan, xromatik tovush qatori 2 oktavaga ega, tovush chiqarish uchun charm plektr ishlatiladi.[3] U koʻpincha yongʻoq yoki tut daraxtidan tayyorlanadi.[4] Yongʻoqdan yasalgan Agach-kumuz lipadan yasalgan turidan balandroq oʻynaydi.[5] Odatda u uch torli boʻlib, baʼzida ikki torli turi ham mavjud boʻladi. Agach-kumuzdagi kuy burdonli ikki ovozli boʻlib eshitiladi. Kumiqlar orasida agach-kumuzni yakka hamda joʻr cholgʻu sifatida ishlatiladi. Qoida tariqasida, u erkak yakkaxon va ansambl qoʻshigʻiga hamrohlik qiladi. Kamdan-kam hollarda ayollar kuylaydi.[6] Hozirgi davrga kelib, kumiqlar orasida agach-kumuzni ijro etish sanʼati kamayib bormoqda.
Taniqli ijrochilar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ I. A. Akbarov. Музика луғати. Toshkent: Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1987.
- ↑ I. A. Akbarov. Мусиқа луғати. Toshkent: Oʻqituvchi nashriyoti, 1997 — 384-bet. ISBN 5-645-02422-2.
- ↑ Mark Slobin. Kirgiz Instrumental Music. Theodore Front Music — 11–-bet. ISBN 978-0-614-16459-6. Qaraldi: 24-avgust 2012-yil. }
- ↑ https://stringedinstrumentdatabase.aornis.com/datumbazo/a.htm Stringed Instrument Database: A
- ↑ https://atlasofpluckedinstruments.com/middle_east.htm#dagestan Atlas of Plucked Instruments: Dagestan
- ↑ „Музыкальная энциклопедия. Агач-кумуз“. 2020-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-iyun.
- ↑ „Национальный инструмент - агач кумуз“. 2020-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-iyun.
- ↑ „В Дагестане начали возрождать агач-кумуз“. 2020-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-iyun.
- ↑ „Завещан был нам Деде Коркутом“. 2020-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-iyun.
- ↑ „Под звуки агач-кумуза“. 2020-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-iyun.
- ↑ „Поэзия Д. Магомедова периода революции и гражданской войны“. 2020-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-iyun.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Kumiq xalqining musiqiy cholgʻu asbobi haqida baʼzi maʼlumotlar (Wayback Machine saytida 2022-05-26 sanasida arxivlangan)