Al-Bayon al-mug‘rib

“Kitob al-bayon al-mugʻrib fi axbor muluk al-Andalus val-Magʻrib”) (“Andalus va Magʻrib podshohlari tarixining hayratlanarli hikoyasi” kitobi) marokashlik tarixchi Ibn Izoriy tomonidan 712/1312-yilda yozilgan asardir. Asar odatda qisqaroq “al-Bayon al-mugʻrib” yoki “al-Bayon” nomi bilan mashhur boʻlib, u zamonaviy tadqiqotchilar tomonidan noyob maʼlumotlar manbai sifatida va yoʻqolgan asarlardan parchalarni oʻzida saqlanib qolgani uchun qadrlanadi.

Ibn Izoriy asarni uch qismga ajratadi:

Islom kelishidan XII asrgacha boʻlgan Magʻrib tarixi;

Xuddi shu davrdagi Andalus (Musulmon Iberiyasi) tarixi;

Murobitlar va Muvahhidlar tarixi.

Dastlabki ikki qismning arabcha matni birinchi marta Reynxart Dozi tomonidan 1848-52 yillarda lotinchada nashr etilgan; bu ikki qismning ikkinchi tuzatilgan nashri 1948-yilda Kolin va Levi-Provansal tomonidan amalga oshirilgan.

Bir nechta ispancha tarjimalar Ambrosio Huici Mirandaning diqqatga sazovor versiyasini oʻz ichiga oladi. U dastlab matnning bir qismini Madrid va Kopengagen qoʻlyozmalari asosida anonim asar sifatida nashr etgan va keyinchalik toʻliq matnni Ibn Izoriy nomi bilan nashr etgan. Dozi nashri asosida amalga oshirilgan Fagnanning fransuzcha tarjimasi (1901) salbiy baholar qozongan. Biroq hozirgacha bu asarning bir nechta tarjimalari nashr etilgan.

Uchinchi qismning toʻliq boʻlmagan va hasharotlar tomonidan shikastlangan qoʻlyozma qismlari XX asrda topilgan. Asarning Ehson Abbos tomonidan chop etilgan arabcha nashri (Bayrut, 1983) toʻliq boʻlmagan 3-qismni ham oʻz ichiga oladi.

foydalanilgan adabiyotlar

• Spanish Translation of Parts 1 and 2: A. Huici Miranda, Colección de crónicas árabes de la Reconquista vols. 2 and 3, Tetuan, 1953-4.
• Spanish Translation of Part 3: A. Huici Miranda, Al-Bayán al-Mugrib. Nuevos fragmentos almorávides y almohades. Anubar Ediciones, Valencia, 1963.
• N. Levtzion & J.F.P. Hopkins, Corpus of early Arabic sources for West African history, Cambridge University Press, 1981, ISBN 0-521-22422-5 (reprint: Markus Wiener, Princeton, 2000, ISBN 1-55876-241-8). English translation of extracts dealing with the Almoravids.
• Comparative notes (in English) on sources of Moroccan history during the Almoravid period by French historian Lagadère (Wayback Machine saytida 2016-04-09 sanasida arxivlangan)