Alapayevsk

Alapayevsk
Alapayevsk; ruscha: Алапаевск
	shahar
	; Bayroq ; Gerb
	57°51′0″N 61°42′0″E / 57.85000°N 61.70000°E
Mamlakat	Rossiya
Viloyat	Sverdlovsk viloyati
Hukumat
• Mer	Saygid Labazanovich Bilalov
Asos solingan	1635
Ilk eslatilishi	1639
Avvalgi nomlari	Alapaixa
Qachondan beri shahar	1781
Maydon	95 km2 (37 kv mi)
Markazi balandligi	135 m
Milliy tarkib	rus, tatar, ukrain va belorus
Konfessiyaviy tarkib	xristianlar, musulmonlar
Etnoxoronim	alapayevsklik
Telefon kodi	34346
Pochta indeks(lar)i	624600 – 624619
	Alapayevsk Alapayevsk

Alapayevsk – Rossiyaning Sverdlovsk viloyatidagi shahar. Shahar okrugi maqomiga ega Alapayevsk munitsipalitetining maʼmuriy markazidir. Maʼmuriy-hududiy boʻlinish nuqtai nazaridan viloyat boʻysunuvidagi shahar hisoblanadi.

Shahar 1639-yilda xuddi shu nomdagi daryo boʻyida, Neyva bilan qoʻshilish qismida joylashgan Alapayxa qishlogʻidan asosida shakllangan. 1781-yilda imperatoritsa Yekaterina II ning farmoni bilan Alapayevsk Perm gubernatorligi Alapayevsk tumanining markaziga aylangan shahar maqomini oladi. 1783-yilda shahar oʻzining birinchi gerbini qabul qilgan.

Geografiyasi

Oʻrta Uralning sharqiy yon bagʻrida, Neyva daryosi (Ob havzasi), Alapayxa daryosining quyilishida, Sverdlovsk viloyatining markazida, Yekaterinburgdan 146 km shimoli-sharqda, Moskvadan 1847 km va Sankt-Peterburgdan 2483 km uzoqlikda joylashgan . Bu shahar Nijniy Tagil – Alapayevsk, Chelyabinsk – Kamensk-Uralskiy – Artyomovskiy – Alapayevsk – Serov temir yoʻllarining tutashgan joyi, 65K-3504000 Yekaterinburg – Rej – Alapayevsk, 65K-55010 Nijniy -Salpaevsk mintaqaviy yoʻllarining kesishmalari shahar hududidan oʻtgan.

Iqlimi moʻtadil sovuq iqlimqa yaqin, yil davomida, hatto quruq oylarda ham sezilarli yogʻingarchilik boʻlib turadi. Oʻrtacha havo harorati: +1,9 °C. Yillik oʻrtacha yogʻin: 496 mmni tashkil etadi.

Eng qurgʻoqchil oyi: mart, 15 mm yogʻingarchilikga ega. Eng koʻp yogʻingarchilik iyul oyiga toʻgʻri keladi, oʻrtacha 89 mmdir.

Iyul – yilning eng issiq oyi, oʻrtacha harorati +18,7 °C. Yilning eng past oʻrtacha harorati yanvarda: −15,6 °C.

Tarixi

1639-yilda Alapayxa daryosidagi aholi punkti haqida birinchi eslatma Verxoturye boyar oʻgʻli Andrey Miropolsev bilan bogʻliq. 1696-yilda Neiva daryosidagi Alapayxa yaqinida temir rudasi topilgan. 1702-yilda Alapayxa daryosida davlat temir zavodi qurilishi boshlandi. Shu paytdan boshlab Alapayxa qishlogʻi zavod shaharchasiga aylandi.

1781-yilda Alapayevsk tumani tashkil etildi, uning markazi Alapayevsk boʻlib, Yekaterina II tomonidan shahar maqomini oldi. 1783-yilda shaharning birinchi gerbi tasdiqlangan. 1796-yil 12-dekabrda tumanning viloyatlarga yangi boʻlinishi sodir boʻldi, Alapayevsk tumani tugatilgan, Alapayevsk shahri Perm viloyatining viloyat shahri maqomini olgan.

1941-yil 9-sentyabrda RSFSR Sverdlovsk viloyat ijroiya qoʻmitasining qarori bilan Alapayevsk viloyatga boʻysunadigan shahar maqomini oladi.

1963-yil 1-fevralda Alapayevsk shahar ishchilar deputatlari kengashi Sverdlovsk viloyat (sanoat) ishchilar deputatlari kengashiga oʻtkazilgan^[2].

Alapayevsk shahidlari

1918-yil 20-maydan Romanovlar imperator oilasining aʼzolari Alapayevskda Napolnaya maktabida saqlanadi va 17-iyuldan 18-iyulga oʻtar kechasi: Buyuk knyaz Sergey Mixaylovich, Buyuk knyaginya Yelizaveta Fyodorovna, imperator naslidan boʻlgan knyazlar Konstantin Konstantinovich, Ioann Konstantinovich, Igor Konstantinovich, knyaz Vladimir Paley, Fyodor Remez, Buyuk knyaz Sergey Mixaylovichning menejerlik ishlari boʻyicha xodimasi Varvara (Yakovlev)lar oʻldirilgan.

Alapayevsk shahridan 18 km uzoqlikda, Nijnyaya Selimskaya konida minaga tashlanadi va ularga granatalar uloqtiriladi. 1995-yilda ushbu maskanda rus cherkovining yangi shahidlari va konfessorlari nomiga monastir tashkil etilgan.

Tarixiy koʻcha nomlari

Bolsheviklar hokimiyat tepasiga kelishi bilan inqilobdan oldingi Alapayevskdagi koʻcha nomlarining aksariyati oʻzgartirilgan^[3].


Inqilobdan oldingi nomlari	Zamonaviy (Sovet tuzumi) nomlari
Bolshoy Alekseyev koʻchasi	Lenin
Zapadnaya koʻchasi	Efim Solovyova
Zavodsk koʻchasi	Kirov
Yekaterina koʻchasi	Frunze
Sobolev koʻchasi	Bratya Smolnikov
Bereg koʻchasi	Pavlova
Pushkin koʻchasi	Pushkin
Gospitalnaya	Vera Shlyapina
Irbit koʻchasi	Sofiya Perovskaya
Bogadel koʻchasi	Bratya Serebryakov
Susanin koʻchasi	Bratya Ostanin
Konyushen koʻchasi	Pavel Abramov
Protopopovskaya koʻchasi	Roza Lyuksemburg
Selo koʻchasi	Perminova
Kokuy koʻchasi	Volodarskiy
Novaya koʻcha	Uritskiy
Barabin koʻchasi	Pervoye Soveti
Zelenaya koʻcha	Zashitnikov
Shaytan koʻchasi	Tyurikov
Orlov koʻchasi	Krasnix Orlov
Vogul koʻchasi	Kolnogorov
1-Rudnichnaya koʻchasi	Igor Sichev
2-Rudnichnaya koʻchasi	Gertsen
3-Rudnichnaya koʻchasi	Yuniye geroyev

Diqqatga sazovor joylari

Alapayevsk metallurgiya zavodi

Bugungi kunda Alapayevsk markazida eski metallurgiya markazining shakllari saqlanib qolgan. 1704-yilda qurilgan bolgʻa ustaxonasining eskirgan binosi boʻlib, ustaxona Oʻrta Uraldagi eng qadimgi tosh binodir.

Muzeylari

Rossiyadagi birinchi gidroturbina ixtirochisi I. E. Safonov Alapaevsk zavodida ishlagan. Roza Lyuksemburg koʻchasi 30-uyda Alapayevsk oʻlkashunoslik muzeyi joylashgan. Bino 2018-yilda taʼmirlangan.

XX asr boshlarida Alapayevsk 1905-yil 8-martda Rossiyada birinchi ishchilar deputatlari Soveti tuzilgan shahar sifatida tarixga kirgan. Lenin koʻchasidagi 18-uy ushbu tashkilot faoliyati bilan bogʻliq.

P. I. Chaykovskiy bolaligining bir qismini Alapayevskda oʻtkazadi. Tadqiqotchilar bastakorning koʻplab asarlarini Alapayevskda oʻtgan davrining taʼsiri bilan bogʻlashadi. Chaykovskiylar yashagan uyda bastakorning bolalik davri muzeyi tashkil etilgan (Lenin koʻchasi, 30). Muzeyning ikkinchi qismida musiqa asboblari kolleksiyasi (uch xona) joylashgan.

Ibodatxonalari

Qadimgi Avliyo Troitskiy kafedral sobori (Chaykovskiy koʻchasi, 19) Oʻrta Uraldagi birinchi^{[790 kundan beri manba koʻrsatilmadi]} tosh ibodatxona. Bino 1702-yilda parishionerlar hisobidan qurilgan. XIX asrning birinchi yarmida qayta qurilgan. 300 yilligini nishonlash uchun sobor parishionerlar hisobidan qayta tiklangan. Qayta tiklashni tashkil etishda I. D. Samoylov yordami katta. Maʼbadning yonida bozor maydoni mavjud boʻlib, Rabbiyning uyiga qaraydi.

Perminova koʻchasi 1-uyda Yekaterina sobori joylashgan. Maʼbad XX asr davomida ishlagan.

Inqilobdan oldin Alapayevskda Sovet davrida vayron qilingan Aleksandr Nevskiy tosh pravoslav sobori bor boʻlgan. Hozirda uning oʻrnida Inqilob maydoni joylashgan.

Transporti

Temir yoʻl transporti

Alapayevsk stansiyasida temir yoʻl uzeli mavjud. Filial yoʻnalishlari: Nijniy Tagil, Serov va Kamensk-Uralsklardir. Uzel Yekaterinburg, Nijniy Tagil, Serov, Sosva va Artyomovskga shahar atrofi poyezdlari orqali ulanadi . Ilgari (2010 yilgacha) Yekaterinburg – Alapaevsk – Serov yoʻnalishi boʻyicha yoʻlovchilar xizmati mavjud edi. Chiziqlar barcha yoʻnalishlarda bitta yoʻldir. Nijniy Tagil va Kamensk-Uralskiy temir yoʻllari elektrlashtirilgan, Serovgacha – teplovoz yoʻli tortilgan. Shahar atrofidagi poyezdlardan tashqari, Alapayevsk va Nijniy Tagil oʻrtasida temir yoʻl avtobusi ishlaydi.

Alapayevsk tor temir yoʻli

Alapayevsk tor oʻlchovli temir yoʻl (ATTY) – Rossiyada, sobiq SSSRda va butun dunyoda 750 mm boʻlgan eng yirik tor temir yoʻllardan biri. Alapayevskda tor temir yoʻli ^[4] va Alapayevsk-2 yoʻlovchi stansiyasining harakat tarkibiga xizmat koʻrsatadigan depo mavjud. ATTY deposi hududida temir yoʻl muzeyi ochilgan.

Alapayevsk tor temir yoʻl turlari
Alapayevskdagi depo
Yoʻl panoramasi
Yuqori Sinyachixa orqali oʻtadigan poyezd
Muratkovo stansiyasi
Muratkovodagi koʻprik

Avtotransporti

Ichki va shahar atrofida avtobus qatnovi mavjud. Kichik avtobus bekati bor. Alapayevsk shahriga Yekaterinburg, Nijniy Tagil va uning atrofidagi shaharlardan shaharlararo avtobusda borish mumkin. Kichik avtobuslar esa shaharlararo yoʻnalishlarda ishlaydi.

Rejalashtirilgan ichki yoʻnalishlar:

1-son ShMShsi – Ishchilar shaharchasi
2-son ShMShsi – Zapadniy turar-joyi
3-son ShMShsi – Pionerov – Neyvo-Alapayxa
4-son Sangorodok shahri – Mujestva
6-sonli markaziy shahar kasalxonasi – Gʻalaba maydoni – ishchilar shaharchasi
7-son ShMShsi – „Stroydormash“ zavodining maydoni – Stankozavod maydoni
8-son ShMShsi – Stankozavod maydoni – „Stroydormash“ zavodi maydoni
9-son ShMShsi – Sangorodok shahri

Ekologiyasi

2018-yilda oʻtkazilgan kuzatishlar natijalariga koʻra, atmosfera havosining ifloslanish koʻrsatkichi ruxsat etilgan meʼyorlardan oshib ketgan, biroq aholi uchun zararli emas^[5].

2018-yilda „Alapayevsk kanali“ MKK tomonidan suvdan foydalanish hajmi 1,97 million kub metrni tashkil etadi. Xuddi shu yili Alapayevskda mikrobiologik koʻrsatkichlar boʻyicha tarqatish tarmogʻidagi qoniqarsiz namunalar foizining oʻrtacha mintaqaviy qiymatidan oshib ketganligi aniqlandi ^[5].

Alapayevskning ekologik xavfsizligiga tahdid bu oʻrmon maydonlari, daryolar tekisliklari va yoʻl chetlarining ruxsat etilmagan chiqindilar bilan ifloslanishi va axlatlanishi hisoblanadi^[6].

Taʼlimi

Maktablar

1-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi
2-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi
4-sonli boshlangʻich maktabi (oldingi 3-sonli)
4-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi
5-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi
5-sonli maltabning boshlangʻich taʼlim maktabi
10-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi
12-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi
Boshlangʻich maktab (12-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi filiali)
15-sonli umumiy oʻrta taʼlim maktabi № 15-sonli matabning kechki ummumiy oʻrta taʼlim maktabi
P. I. Chaykovskiy nomidagi bolalar sanʼat maktabi
Rassomlik sanʼati bolalar maktabi
Ixtisoslashtirilgan umumiy oʻrta taʼlim maktab-internati
„Sozvezdiye“ bolalar maktabi

Oliy oʻquv yurtlari

Alapayevsk sanoat texnikumi
Alapayevsk professional-pedagogik kolleji
Alapayevsk koʻp tarmoqli texnikumi
Alapaevskdagi Nijniy Tagil tibbiyot taʼlimi markazi filiali
Uralsk sanoat-iqtisodiyot texnikumi Alapayevsk filiali
B. N. Yelsin nomidagi Uralsk federal universiteti Alapavesk filiali

Ommaviy axborot vositalari

Bosma nashrlari

„Alapayevsk“ gazetasi
„Alapayevskaya iskra“ gazetasi

Televideniyesi

2019-yil 1-sentabrda yer usti analog televideniyesi butunlay toʻxtatildi. DVB-T2 er usti raqamli televideniyesi 31 va 56 ta telekanalda (20 ta telekanal va 3 ta radiostantsiya) efirga uzatiladi. DVB-T 2015-yil 1-fevraldan boshlab shaharda translyatsiyasini toʻxtatdi. Kabel televideniesi (44 ta telekanal) mavjud. 3 ta provayder IPTV xizmatlarini taqdim etadi. Alapaevskaya TV tahririyatining dasturlari ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarda nashr etilgan

Radiostansiyalari

Chastotasi MGts	Nomi	RDS	Formati	Quvvat, kVt	Telemarkaz	Vaqt
100.20	Domashnoye Radio	+	Mahalliy yangiliklar / Tarixiy maʼlumotlar / Shahar va viloyat voqealari	0.1	Frunze ofisi / A. Xarlova masti	0-24
101.10	Radio Rossii / Radio Urala	-	Yangiliklar / suhbat radiosi	0.1	P. Morozova,	5-1
101.80	Russkoye Radio / Radio Shatl	-	Yangiliklar / Rus pop musiqasi	0.1	Korobkina ofisi, 14 / Moskva masti,7A	0-24
103.10	Volna FM	+	Zamonaviy pop/klub musiqasi	0.1	P. Morozova masti, 16	0-24
104.60	Radio Voskresenye	-	pravoslavlar uchun	0.1	P. Morozova masti, 16	0-24

Internet

Internet xizmatlarining asosiy provayderlari quyidagi kompaniyalar hisoblanadi:

Rostelecom – Ural
TTK-Ural
K-Telekom
Interkom

Havolalar

Alpayevsk uraloved.ru portalida
Alpayevsk nashural.ru portalida
Alpayevsk uyezdining eski xartalari

Manbalar

↑ „Народная энциклопедия «Мой Город»“. 2019-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 26-iyun.
↑ ipravo.info. „Об укрупнении сельских районов, образовании промышленных районов и изменении подчинённости районов и городов Свердловской области - Российский Правовой Портал“ (ru). ipravo.info. 2018-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 20-may.
↑ „Забытые улицы Алапаевска“. 2020-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 22-oktyabr.
↑ Alapaevskaya uzkokoleynaya jeleznaya doroga^{[sayt ishlamaydi]}
↑ ^5,0 ^5,1 Gosudarstvennie dokladi // Ofitsialniy sayt Ministerstva prirodnix resursov i ekologii Sverdlovskoy oblasti. Rejim dostupa:https://mprso.midural.ru/article/show/id/1126
↑ „Постановление № 923-П от 24.09.2020г. О внесении изменений в муниципальную программу «Экологическая безопасность на территории Муниципального образования город Алапаевск до 2025 года»“ (ru-ru). alapaevsk.org. 2021-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 13-noyabr.

[1] „Народная энциклопедия «Мой Город»“. 2019-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 26-iyun.

[2] ipravo.info. „Об укрупнении сельских районов, образовании промышленных районов и изменении подчинённости районов и городов Свердловской области - Российский Правовой Портал“ (ru). ipravo.info. 2018-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 20-may.

[3] „Забытые улицы Алапаевска“. 2020-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 22-oktyabr.

[4] Alapaevskaya uzkokoleynaya jeleznaya doroga^{[sayt ishlamaydi]}

[:0-5] 5,0 ^5,1 Gosudarstvennie dokladi // Ofitsialniy sayt Ministerstva prirodnix resursov i ekologii Sverdlovskoy oblasti. Rejim dostupa:https://mprso.midural.ru/article/show/id/1126

[6] „Постановление № 923-П от 24.09.2020г. О внесении изменений в муниципальную программу «Экологическая безопасность на территории Муниципального образования город Алапаевск до 2025 года»“ (ru-ru). alapaevsk.org. 2021-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 13-noyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]