Kontent qismiga oʻtish

Albaniyaning diniy tarkibi

Vikipediya, erkin ensiklopediya
2011-yilgi aholi roʻyxatiga koʻra Albaniyaning diniy xaritasi

Albaniya Respublikasi rasmiy diniga ega boʻlmagan dunyoviy davlatdir. Mamlakat konstitutsiyasi diniy eʼtiqod erkinligini, diniy jamoalarning tengligini kafolatlaydi va davlatning „eʼtiqod va vijdon masalalarida“ betarafligini eʼlon qiladi. Davlat va diniy jamoalar oʻrtasidagi munosabatlar madaniyat, turizm, yoshlar va sport ishlari vazirligi huzuridagi Din ishlari boʻyicha davlat qoʻmitasi tomonidan tartibga solinib turadi. Albaniya dunyoviy davlat sifatida qaraladi.

2002-yilda Albaniya hukumati Rim-katolik cherkovi bilan davlat va cherkov oʻrtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi ikki tomonlama shartnomalar tuzildi. 2008-yilda pravoslav cherkovi, musulmon va bektosh jamoalari bilan ham shunday shartnomalar tuzilgan edi. 2010-yilda alban protestantlarining soyabon tashkiloti - Albaniya Evangelist Birodarligi bilan shartnomalar imzolandi.

Albaniya qisman tan olingan Kosovo Respublikasi bilan bir qatorda Yevropadagi aholisi asosan musulmonlardan iborat yagona davlat hisoblanadi. Albaniya aholisining taxminan 63 −64 %[1][2] musulmonlarni tashkil etadi; Xristianlik 31-32 %[1][2] tni tashkil etadi; yana 5-6 %[1][2] Albaniya aholisi esa dinsiz hisoblanadi. Umumiy aholi roʻyxatiga koʻra, albanlarning diniy eʼtiqodlari quyidagicha taqsimlangan: musulmonlar — 58 %; Xristianlar — 17 %[3] ni tashkil etadi. Biroq, aholini roʻyxatga olish maʼlumotlari haqiqatni toʻliq aks ettirmaydi (xususan, xristian diniga eʼtiqod qiluvchi fuqarolar xavfsizlik nuqtai nazaridan oʻz dinini ochiq eʼlon qilmasligi mumkin, masalan, agar ular musulmon muhitida yashasalar), chunki respondentlarning deyarli 20 % javob berishdan bosh tortgan. diniy mansublik haqidagi savol va baʼzi diniy rahbarlar aholini roʻyxatga olishni bekor qilishga chaqirishadi yoki uning natijalariga eʼtiroz bildirib kelishmoqda[4].

Tarixiy koʻrinish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
XX asr boshidagi Albaniyaning diniy xaritasi (taxminan)

Zamonaviy Albaniya hududida birinchi xristian jamoalari milodiy 58 yilda tashkil topgan. 1054-yilda xristian cherkovi boʻlinganidan soʻng janubiy Albaniya Konstantinopol bilan aloqalarini saqlab qoldi, mamlakatning shimoliy qismi esa Rim yurisdiktsiyasiga qaytdi.

XV asr oʻrtalarida Albaniya Usmonlilar imperiyasi tomonidan bosib olindi; Albanlar islomni qabul qilgan birinchi Yevropa xalqi edi. Buning bir qancha sabablari bor edi — turk prozelitizmi, qoʻshni mamlakatlardagi pravoslavlarning albanlarga qarshi harakatlariga munosabat va islomni qabul qilganlar uchun iqtisodiy imtiyozlar mavjud edi. XVIII asrda Albaniyada bektoshiy soʻfiylik harakati keng tarqala boshladi.

XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab Albaniyada Protestant Evangelist cherkovi faoliyat koʻrsatib kelmoqda. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida alban pravoslavlari orasida mahalliy milliy cherkovni yaratish harakati boshlandi, bu alban pravoslav cherkovining yaratilishi bilan yakunlandi. 1900-yilda pravoslavlikdan katoliklikka oʻtgan ruhoniy Georg Germanos yunon katolik jamiyatini tuzdi, keyinchalik u Albaniya yunon katolik cherkovida shakllandi.

Ikkinchi jahon urushidan keyin va Albaniyada kommunistik hukumat oʻrnatilishi bilan dinga nisbatan taʼqiblar boshlandi. 1967-yilda Enver Xoja barcha diniy ibodatlarni taqiqlab, Albaniyani dunyodagi birinchi ateist davlat deb eʼlon qildi. Mamlakat boʻylab yuzlab ibodatxonalar yopildi; baʼzi diniy ierarxlar otib tashlandi, yuzlab turli konfessiyadagi ruhoniylar qamoqqa tashlandi va Albaniya mamlakati boʻylab diniy taqiqlar joriy etila boshlandi.

Mamlakatni demokratlashtirish boshlanishi bilan (1980-yillar oxiri) Albaniyada cherkovlarni tiklash va diniy hayotni qayta tiklash boshlandi.

Islom

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vloredagi Bektoshi markazi

2010-yilda Albaniya aholi tarkibida musulmonlar 63-64 % tashkil etar edi. Pew Research Center hisobot maʼlumotlarida albaniya aholisining 82,1 % hozirda islom diniga eʼtiqod qiladi[5]. Islom dinini albanlar, shuningdek, mamlakatda yashovchi arablar va misrliklar ham eʼtiqod qiladi. Musulmonlar butun mamlakat boʻylab tarqalgan, ammo Islom dini Albaniya mamlakatining markazida va shimolida eng koʻp ishtirok etgan.

Musulmonlarning aksariyati sunniylar (asosan hanafiy mazhabida). XX gacha alban aholisining 20 % bektoshi soʻfiylar oqimiga mansub edi; Albaniya bu mazhabning jahon markazlaridan biriga aylandi. 1934-yilda Albaniyada paydo boʻlgan Ahmadiya musulmon jamoasining voizlari yirik shaharlarda faoliyat yurita boshladi[6]. Ahmadiya musulmon jamoasi Albaniyadagi eng yirik masjidlardan biri — Tirandagi „Baytul avval“ masjidiga egalik qiladi[7].

Albaniya Islom hamkorlik tashkilotiga aʼzo boʻlgan yagona Yevropa davlati hisoblanadi.

Xristianlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Libochovdagi pravoslav cherkovi, (XII asr)

2010-yilda Albaniyada nasroniylar 31-32 % ni tashkil etar edi (Pyu tadqiqot markazi maʼlumotlariga koʻra — 18 %[8]). Xristianlikni albanlarning bir qismi, shuningdek, makedoniyaliklar, aromanlar, italyanlar, chernogoriyaliklar, yunonlar va serblar qabul qilgan.

Dinlar ensiklopediyasida katoliklar Albaniya aholisining (roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra — 10 %[3]) 15.1 % ni tashkil qilishini taxmin qilingan[2]. Ularning aksariyati lotincha marosim tarafdorlari, 3850 ga yaqin alban yunon katoliklari Alban yunon katolik cherkovi vakillarini tashkil etadis[9]. Katoliklar asosan mamlakat shimolida (Shkoder viloyatida) isteʼqomat qiladi.

Pravoslav dindorlarning ulushi 14,6 %[2] ga teng deb hisoblanadi (roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra — 6,75 %[3]); ular asosan mamlakat janubida (Gretsiya bilan chegara boʻylab) joylashgan. Aksariyat pravoslavlar Alban pravoslav cherkoviga ishonadilar; mamlakatda Makedoniya pravoslav cherkovi va eski kalendaristik yunonlarning cherkovlari ham mavjud.

Albaniya mamlakatida 20 000 imonlilar[10][11] protestantlar mavjud. Ularning yarmidan koʻpi Pentikostallardir (asosan Hayot Kalomi va Xudoning Assambleyalari). Mamlakatda baptistlar, adventistlar, Plimut birodarlar va boshqalar ham faoliyat yuritadi.

1922-yildan Iegova guvohlari Albaniyada (6 ming), 1991-yildan Iso Masihning oxirgi kun avliyolari cherkovida (2,3 ming kishi) tashkil qilmoqda.

Alban ibodatxonasida ibodat qilish

Boshqa guruhlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Albaniyadagi yahudiylar haqida ilk maʼlumotlar VII asrga borib taqaladi. XVI asrda Albaniyaga Ispaniya va Italiyadan kelgan yahudiy qochqinlar keldi va Albaniya boʻylab yahudiylik dini tarqalishiga zamin yaratdilar. 2010-yilda mamlakatda 300 ta yahudiy qolgan[2]; Tiran va Saranda shahar hududlarida yahudiy ibodatxonalari faoliyat yuritadi.

Albaniyadagi anchagina katta diniy jamoa baxoyiy dindorlardan ham mavjud (7 ming[12]).

Dinlar ensiklopediyasiga koʻra, 5 % Albaniya fuqorlari[2] ateist va agnostik hisoblanadi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Albania - Religious Adherents, 2010“ (en). The Association of Religion Data Archives. 2014-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyul.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 J. Gordon Melton „Albania“, . Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices. Oxford, England: ABC CLIO, 2010 — 61—65-bet. ISBN 1-57607-223-1. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „Resident population by religious affiliation“ (en). POPULATION AND HOUSING CENSUS 2011. Instituti i Statistikave - Tiranë. 2014-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-mart.
  4. ↑ „International Religious Freedom Report for 2012 Albania“ (en). Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. Qaraldi: 2014-yil 21-mart.
  5. ↑ „The Future of the Global Muslim Population“ (en). Pew Research Center (2011-yil 1-yanvar). 2014-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-mart.
  6. ↑ Ahmadiyya Mosques Around the World: A Pictorial Presentation. Khilafat Centenary Edition; The Ahmadiyya Muslim Community, 2008 — 14-bet. ISBN 978-1-882494-51-4. 
  7. ↑ "Ahmadiyya Muslim Mosques Around the World, pg. 33
  8. ↑ „Christian Population as Percentages of Total Population by Country“ (en). Pew Research Center (2011-yil 1-yanvar). 2012-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-mart.
  9. ↑ Shawn Tribe. „On Littleness and Liturgy (A Meditation on Anglicanorum Coetibus and Related Matters by Author Claudio Salvucci)“ (en). New Liturgical Movement (2010-yil 22-noyabr). Qaraldi: 2014-yil 21-mart.
  10. ↑ „Albania“, Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices. Oxford, England: ABC CLIO, 2002 — 16-17-bet. ISBN 1-57607-223-1. 
  11. ↑ David B. Barrett, George T. Kurian, Todd M. Johnson „Albania“, . World Christian Encyclopedia, 2-е изд., New York: Oxford University Press, Inc., 2001 — 51-bet. ISBN 9780195079630. 
  12. ↑ „Most Baha'i Nations (2005)“ (en). The Association of Religion Data Archives. 2018-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Albaniyaning_diniy_tarkibi&oldid=3887012" dan olindi