Andrey Stanishevskiy

Andrey Vladimirovich Stanishevskiy
Андрей Владимирович Станишевский
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	17-iyun 1904-yil Vladikavkaz Rossiya imperiyasi

Andrey Vladimirovich Stanishevskiy (1904-yil, Vladikavkaz, Vladikavkaz okrugi, Rossiya imperiyasining Tersk viloyati — 1993-yil Toshkent, O‘zbekiston Respublikasi) — sovet, o‘zbek, tojik tadqiqotchisi, sharqshunos-olim, etnograf, geograf, harbiy topografchi, tarixchi, tarjimon, Pomir va Afg‘oniston bo‘yicha mutaxassis., SSSR Fanlar akademiyasi Tojikiston-Pomir ekspedisiyasi maxsus partiyasi boshlig‘i; jamoat arbobi, yozuvchi, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a’zosi; BDSB(Birlashgan davlat siyosiy boshqarmasi) bo‘limi boshlig‘i (1933-yilgacha), 1942-yildan sovet armiyasi zobiti, nazqidiruv zobiti, Afg‘oniston, Eron, Tibetda xorijiy razvedkaga qarshi kurashda qatnashgan; sovet-afg‘on chegarasini demarkasiya qilish komissiya raisi o‘rinbosari; “Pravda”ning Toshkentdagi muxbirlari bo‘limi Jamoatchilik qabulxonasi mudiri lavozimlarida faoliyat olib boradi. O‘zbekistonning ko‘plab sharqshunos olimlari uning shogirdlari edi.  

Biografiyasi

U asli Vladikavkazdan, fuqarolar urushida qatnashgan ishchi, keyinchalik professional chekist bo‘ladi. 1922-yildan boshlab u Turkistonda, Toshkentda, Pomirda tez-tez bo‘lib, muhim operativ vazifalarni bajaradi. Kiyevda u harbiy xizmat o‘tash bilan birga Tashqi aloqalar institutida ham tahsil oladi. 1923-yildan—1925-yilgacha Toshkentda Rossiya imperiyasining Turkiston o‘lkasi harbiy gubernatori arxivi hujjatlari bilan, Toshkent sharqshunoslari ishida, 1928-yilda ingliz razvedkasiga qarshi kurashish uchun DSBning Tog‘li Badaxshon viloyati boshqarmasi boshlig‘ining o‘rinbosari sifatida Pomirga yuboriladi. O‘shanda ham u mahalliy aholi orasida katta obro‘-e’tiborga ega bo‘ladi. 1929-yilda uning Xorug‘dagi kvartirasida pomir ismoiliylari bilan peshovarlik voizlar o‘rtasida diniy muloqot bo‘lib o‘tadi. 1933-yil bahorida u Moskvaga o‘tkaziladi va u yerda bosmachilar harakati tarixini o‘rganadi. Keyinchalik Stanishevskiy SSSR Fanlar akademiyasining Tojik-Pomir kompleks ekspedisiyasiga yuboriladi va u yerda Maxsus partiya rahbari etib tayinlanadi.  

Ekspedisiyaning vazifasi etnografik materiallar, ismoiliy qo‘lyozmalar, Tog‘li Badaxshon tarixiga oid afsonalarni yozib olish, arxiv materiallarini to‘plash va tizimlashtirishdan iborat edi. 1934-yilda Sharqshunoslik institutiga ismoiliy firmanlarining noyob kolleksiyasini tuhfa qildi. Moskvaga qaytgach, u adabiyot va sharqshunoslik bilan shug‘ullana boshlaydi. Stanishevskiy Aziz Niallo taxallusini olib, Pomir va Hindukush haqida qiziqarli etnografik ma’lumotlarga ega (1933-1941-yillarda) hikoya va hikoyalarni nashr etadi. 1936-yilda uning juda ajoyib "Habashiston bo‘ylab sayohat" kitobi nashr etiladi va u yerga u josus sifatida tashrif buyuradi. Bu haqda Andrey Vladimirovich so‘zlab beradi. Stanishevskiyning 1973-yilda nashr etilgan "Uyg‘ongan Sharq" romani alohida shuhrat keltiradi.

1941-yilda O‘rta Osiyoga, so‘ngra Eronga (1941-1947) chekist xodimi sifatida yuboriladi. Turkiston harbiy okrugi razvedkasida xizmat qiladi, Pomirda chegaralarni belgilash bo‘yicha sovet-afg‘on komissiyasi tarkibida faoliyat olib boradi (1947), keyin u podpolkovnik unvoni bilan demobilizasiya qilinadi. So‘nggi yillarda Stanishevskiy  Toshkentda yashab ijod qiladi, mahalliy arxivlarda jonbozlik ko‘rsatadi, bundan tashqari, u 1867—1917-yillardagi Quruq cho‘l tarixini o‘rganadi.

Mukofotlar va unvonlar

• 1-darajali Vatan urushi ordeni 
• Qizil Yulduz ordeni (1947-yil, 6-oyabr) 
• "Harbiy xizmatlari uchun" (1945-yil, 30-aprel) 
• “1941—1945-yillardagi Ulug‘ Vatan urushida Germaniya ustidan qozonilgan g‘alaba uchun” (1945-yil, 27-avgust) 
• O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi.