Armanistonni musulmonlar tomonidan zabt etilishi

Armanistonni musulmonlar tomonidan zabt etilishi — 632-yilda Muhammad paygʻambar vafot etganidan keyin musulmonlar istilosining bir qismi.

Fors Armaniston 645-yiliga kelib Arab xalifaligi tasarrufiga oʻtgan edi. Vizantiya Armanistoni 638–639-yillarda allaqachon bosib olingan.

Islomning kengayishi

632-yilda Muhammad paygʻambar vafot etganidan soʻng, uning vorislari yangi xalifalik hududini koʻpaytirish maqsadida harbiy yurishni boshladilar. Musulmonlar istilosi paytida arablar Oʻrta Sharqning katta qismini bosib oldilar.

Manbalar

Armanistonni arablar tomonidan bosib olinishi tafsilotlari noaniq, chunki turli xil arab, yunon va arman manbalari bir-biriga zid yozishgan. Bu davr uchun asosiy manbalar VIII asrdagi arman ruhoniysi Łewond tarixi bilan bir qatorda arman yepiskopi Sebeosning kitoblarida uchraydi. Arab tarixchilari at-Tabariy va Yaʼqubiylar ham bu davr haqida maʼlumot berishadi, ammo asosiy manba IX asr olimi al-Baladxuridir, u musulmon yozuvchisi uchun odatiy boʻlmagan holda Armanistondan mahalliy hisoblardan olingan koʻplab maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan.

Arablar bosqini va Armanistonni bosib olish

Arab manbalarida aytilishicha, birinchi arab ekspeditsiyasi Armanistonga 639/640-yillarda, ular Levantni Vizantiya tomonidan bosib olishlari va Forsni musulmonlar tomonidan bosib olinishi boshlanganda yetib kelgan. Arablarga dastlab Yuqori Mesopotamiyani zabt etgan va Bitlisgacha kirib kelgan Iyad ibn Gʻanim boshchilik qilgan. Ikkinchi ekspeditsiya 642-yilda boʻlib oʻtgan, oʻshanda musulmonlar armiyasi toʻrtta qismga boʻlinib, Armanistonning shimoliy-sharqiy qismiga oʻtib, magʻlubiyatga uchragan va mamlakatdan chiqarib yuborilgan. Ushbu muvaffaqiyatsizlikdan soʻng, arablar faqat 645-yilda Salmon ibn Rabiya boshchiligidagi Adharbayjonda bosqin oʻtkazdilar, ammo bu faqat Armaniston bilan chegaradosh hududlarda boʻlib oʻtdi. Faqat 645/646-yillarda Suriya hukmdori Muoviya mamlakatni boʻysundirish uchun katta hujumni uyushtirgan. Muoviyaning sarkardasi Habib ibn Maslama al-Fihri dastlab mamlakatning Vizantiya qismiga qarshi harakat qildi: u Teodosiopolisni (hozirgi Erzurum, Turkiya) qamal qildi va qoʻlga kiritdi va Xazar va Alan qoʻshinlari bilan mustahkamlangan Vizantiya qoʻshinini Furotda magʻlub etdi. Keyin u Van koʻliga burildi, u yerda Axlat va Moksning mahalliy arman knyazlarini boʻysundirdi, bu esa Habibga Armanistonning sobiq fors qismining poytaxti Dvinga yurishga imkon berdi. Dvin bir necha kunlik qamaldan soʻng, Tiflis kabi taslim boʻldi. Xuddi shu davrda Salmon ibn Rabiya boshchiligidagi Iroqdan yana bir arab qoʻshini Kavkaz Albaniyasini (Arran) bosib oldi .