Avtograf kitobi
Avtograf kitobi - bu boshqalarning avtograflarini yigʻish uchun kitob . Anʼanaga koʻra, ular doʻstlar, hamkasblar va sinfdoshlar oʻrtasida sheʼrlar, rasmlar, shaxsiy xabarlar, kichik sheʼrlar va boshqa esdalik sovgʻalari bilan toʻldirish uchun almashtirilgan. Ularning zamonaviy kelib chiqishi yilnomalari, doʻstlik kitoblari va mehmonlar kitoblarini oʻz ichiga oladi. Ular 15-asrdan 19-asrning oʻrtalarigacha universitet talabalari orasida mashhur boʻlgan, shundan soʻng ularning mashhurligi pasaya boshlagan, chunki ular asta-sekin yilnomalar bilan almashtirilgan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kelib chiqishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ilk zamonaviy davrning boshiga kelib, Markaziy Yevropadagi universitet talabalari oʻrtasida oʻzlarining shaxsiy Injillariga sinfdoshlari va oʻqituvchilari tomonidan imzo qoʻyish tendentsiyasi mavjud edi. Asta-sekin ular oddiy imzolardan sheʼr va eskizlarni oʻz ichiga oldi hamda nashriyot kompaniyalari bu tendentsiyaga javoban Injillarga boʻsh sahifalar qoʻshishdi. Oxir-oqibat ular faqat boʻsh sahifalari boʻlgan kichik, bezatilgan kitoblarni taklif qila boshladilar[1].
Oʻrta asrlarga oid boshqa anʼanalar dastxat kitobining rivojlanishida rol oʻynadi[2]. Genealogik jadvallar va qoʻllanmalar aristokratik oilalarda tarqaldi, har bir kishi oʻz maʼlumotlarini qoʻshib qoʻydi. Xuddi shunday, turnir ishtirokchilari oʻzlarining ismlarini, gerblarini va, ehtimol, shiorlarini turnir kitoblariga yozib qoʻyishadi[3].
Birinchi haqiqiy avtograf kitoblari 16-asrning oʻrtalarida nemis va golland lingvistik mintaqalarida (ehtimol Vittenbergda paydo boʻlgan) paydo boʻlgan[1][4].
Albom amicorum („doʻstlar kitobi“) yoki stammbuch („doʻstlik kitobi“) sifatida tanilgan eng qadimgi albom Jon Kalvinning hamkori Klod de Senarklensning albomidir va 1545-yilga toʻgʻri keladi[2]. Asrning oxiriga kelib, ular butun Germaniya boʻylab talabalar va olimlar orasida keng tarqalgan edi[3]. Akademiklar koʻp yillar davomida oʻzlarining dastxat kitoblarini saqlab qolishga va ular bilan aloqada boʻlgan ziyolilarning yozishmalarini yigʻishga moyil edilar; shuning uchun kitoblar nafaqat sentimental artefaktlar, balki ilmiy ishonchnomalarning qoʻpol shakli, zamonaviy „foydalanishlar roʻyxati“ ning kashshofi sifatida ham ishlay boshladi[1].
Evolyutsiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Avtograf kitoblarining mashhurligi, odatda, Gollandiya va German madaniyatlari bilan chegaralangan va ular boshqa mamlakatlarda kamdan-kam hollarda paydo boʻlgan[4]. Ular 17-asrning oxirlarida akademik hamjamiyatning eʼtiboridan chetda qola boshladilar, biroq bir asr oʻtgach, ular birodarlik talabalari va oʻsib borayotgan oʻrta sinf aʼzolari orasida qoʻllanilgach, qayta tiklandi. Avtograf kuratorlarining ushbu yangi toʻlqini erkaklar bilan bir qatorda ayollarni ham oʻz ichiga oldi[1].
Nemis muhojirlari bu anʼanani 18-asr oxirida Amerika madaniyatiga oʻtkazdilar, bu yerda ularning mashhurligi fuqarolar urushi davrida eng yuqori choʻqqiga chiqdi. Keyinchalik ikkala madaniyatda ham dastxat kitoblaridan foydalanish keskin kamaydi, chunki ular maktab yilnomalari bilan almashtirildi[5], garchi ular bir muncha vaqt yosh ayollar orasida doimiy moda boʻlib qoldi.
Klassik shakldagi dastxat kitoblari oxir-oqibat Amerika madaniyati manzarasidan gʻoyib boʻldi, ammo ulardan foydalanish ularni poesiealben deb biladigan nemis maktab oʻquvchilari orasida saqlanib qoldi[1].
Funksiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ular 1500-yillarda birinchi marta paydo boʻlganida, dastxat kitoblari bitiruv paytida imzo toʻplash uchun ishlatilgan va kollej hayotining sentimental xotirasi sifatida saqlangan. Oxir-oqibat, oʻqishni tugatgandan soʻng ulardan yaxshi foydalanish mashhur boʻldi va olimlar kitoblarni sayohatlarida (ayniqsa, turli universitetlar oʻrtasida) hamkasblari va diqqatga sazovor tanishlarining yaxshi tilaklarini yozib olish uchun olib ketishdi[4]. Shunday qilib, kitoblar kim imzolagani va nima yozilganiga bogʻliq boʻlgan akademik maʼlumotlarning bir shaklini taqdim etdi[1].
Bundan tashqari, avtograf kitobi oʻtmishdagi va uzoq doʻstlar bilan yozishmalarni olib borish uchun qoʻpol manzillar kitobi sifatida ishlatilgan boʻlishi mumkin[3].
Soʻnggi paytlarda tadqiqotchilar ushbu kitoblarni yaratganlarning tarjimayi holi va ular yozgan madaniy fonni baholashda ularning tarixiy ahamiyatini koʻrishdi. Lyudvig van Betxoven va Babett Koxning dastxat kitoblari eng mashhurlari qatoriga kiradi[2].
Dizayn va format
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kitoblar
[tahrir | manbasini tahrirlash]18-asrning oxirigacha nemis avtograf albomlari odatda choʻzilgan oktavo formatida bogʻlangan boʻshashgan qogʻoz varaqlaridan yoki baʼzan pardadan iborat edi; keyinchalik ular gorizontal formatda mavjud boʻldi. Bogʻlovchi material kartondan oltin asbobli teriga qadar keskin oʻzgarib turardi[3].
Albomning boshqa turida kassetalar yoki papkalardagi bogʻlanmagan sahifalar mavjud boʻlib, ularni alohida-alohida toʻplash va keyinchalik istalgan tartibda joylashtirish mumkin edi[2].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Petty. „Dies schrieb Dir zur Erinnerung...: From Album Amicorum to Autograph Book“. Max Kade Institute for German-American Studies. 2009-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2009-yil.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Album amicorum, Autograph Book“. Art Directory. Qaraldi: 9-fevral 2009-yil.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Album amicorum / Stammbuch / Memory book or friendship book“. Ketter Kunst Auctions & Exhibitions. 2012-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2009-yil.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Barker. „Alciato's Emblems and the Album Amicorum: A Brief Note on Examples in London, Moscow, and Oxford“. Alciato's Book of Emblems: The Memorial Web Edition in Latin and English. Memorial University of Newfoundland (2002-yil dekabr). 2008-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2009-yil.
- ↑ „History of the Autograph Book Collection“. Autograph Book Collection, 1825–1884. Princeton University Library (1997). 2009-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-fevral 2009-yil.