Aydabol
| Aydabol-biy Qulboldi oʻgʻli | |
|---|---|
| qozoqcha: Айдабол би Құлболдыұлы | |
| Tavalludi |
1599-yil[1] |
| Vafoti |
1680-yil[2] Qozoq xonligi |
| Fuqaroligi |
 Qozogʻiston |
| Kasbi | biy, notiq |
| Dini | islom, sunniylik |
| Otasi | Qulboldi botir[3][4][5][6][7] |
| Onasi | Maqpal[8] |
Aydabol-biy Qulboldi oʻgʻli (Aydabul[9]) (qozoqcha: Айдабол би Құлболдыұлы; 1599-yili, Toshkent, Qozoq xonligi, hozirgi Oʻzbekiston – XVIII asr, Qozoq xonligi) – oʻrta juz argʻin qabilasining Suyindiq urugʻidan boʻlgan qozoq biyi va notiq, argʻinlarning ajdodi.
Qulboldi botirning toʻngʻich rafiqasi (Baybishe)dan uch oʻgʻil – Qulyuk, Tulpar va kichigi Aydabol tugʻilgan[10].
Rus geografi, etnografi va folklorshunosi Grigoriy Nikolaevich Potanin asarlarida Aydabul sifatida tilga olingan[9].
Kelib chiqishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aydabol-biy – oʻrta juzdagi argʻin qabilasining Suyundiq urugʻidan boʻlgan[11]. Qozoqlarning oʻrta yuzi asoschisining otasi[12][13] (mifologik nuqtai nazardan[14]), argʻin qabilasining ajdodi. Yettinchi avlodda biy va oqin, oltinchi avlodda yuz yoshga toʻlgan Qutan (Qodan), uchinchi avlodda esa soʻfiylik taʼlimotining tarqatuvchisi Meyram boʻlgan.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aydabol-biy Qulboldi oʻgʻli 1599-yil Toshkentda Qulboldi botirning oilasida tugʻilgan[3][4][5][6][7][15]. 13 yoshidan boshlab xalq tomonidan biy[16][17][18] sifatida tan olingan. Uning uchta rafiqasi, toʻqqiz oʻgʻli [19] va bitta Aqbilek[20][21] ismli qizi bor edi. Birinchi rafiqasidan – Janqoʻzi, Malqoʻzi, Kenjeqoʻzi ismli oʻgʻillari tugʻilgan. Ikkinchisidan – Qoraqoʻzi, Boʻzqoʻzi va Oqqoʻzi. Uchinchi rafiqasidan – Taygeltir, Kojageldi va Qosjete. Kenjeqoʻzining toʻngʻich rafiqasidan tugʻilgan kenja oʻgʻli erta vafot etib, uning kuyovi Qoratoy botirning qizi beva boʻlib qoladi[22][16]. Aydabolning uch rafiqasidam tugʻilgan oʻgʻillarning hammasi isteʼdodli oqinlar, biylar va botirlar boʻlgan[23]. Qizi Aqbilek esa zodagon folbin, tikuvchi va mohir toʻquvchi boʻladi[24].
Aydabolning oʻlim sanasi, holatlari va sababi nomaʼlum. U 1680-yilda vafot etgan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „АЙДАБОЛ - 1599 ж.т.“. 2016-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-noyabr.
- ↑ „Айдабол би 1680 жылы қайтыс болған“. 2020-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-may.
- ↑ 3,0 3,1 Shaxmetova, N. A. Proza Mashxur – Jusupa Kopeeva – S. 142.
- ↑ 4,0 4,1 „Айдабол-Кулболды-Шуманак-Сугуншы-Суйюндык-Мейрам сопы-Аргын“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-avgust.
- ↑ 5,0 5,1 Allabergen, K. M. Aydabol Sari batir – S. 332.
- ↑ 6,0 6,1 Abenov, K. M. Өmip tagʻilimi – S. 13.
- ↑ 7,0 7,1 Kopeev, M. J. Qazaq shejіresі – S. 116.
- ↑ Insebaev T. A. Ocherki istorii Pavlodarskogo Priirtishya – S. 78.
- ↑ 9,0 9,1 Potanin, G. N. Izbrannie sochineniya v trex tomax: Trudi po istorii, etnografii i folkloru – S. 498.
- ↑ Artikbaev, J. O. Istoricheskoe nasledie Mashxur Jusup Kopeeva – S. 185.
- ↑ „Выходец из рода Суюндик племени Аргын Среднего жуза“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-avgust.
- ↑ „Акарыс, Жанарыс, Бекарыс — имена предков трех жузов“. 2015-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-sentyabr.
- ↑ „АҚАРЫС, ЖАНАРЫС и БЕКАРЫС — являются отцами-основателями трех казахских жузов“. 2015-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-sentyabr.
- ↑ Sabitov, J. M. KAZAXSKOYe ShYeJIRYe KAK ISTOChNIK PO ISTORII KAZAXOV – S. 1.
- ↑ Allabergen, K. M., Arin, Ye. M., Batkeeva, B. T. Bіr tuar dara tұlgʻalar – S. 16.
- ↑ 16,0 16,1 Kumargajin, A. S. Moy Karatay ata. Po sledam Pilnogo poxoda – S. 12.
- ↑ „Предок Олжабая, Айдабол, стал судьей в 13 лет.“ (deadlink). 2013-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-sentyabr.
- ↑ „Айдабол с 13 лет в народе назван бием“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-avgust.
- ↑ Allabergen, K. M. Aydabol Sari batir – S. 9.
- ↑ Abjanov X. M., Nurimbetova G. R. DVIJYeNIYe ISTORII I ISTORIChYeSKAYa MISL (NA MATYeRIALAX KAZAXSTANA I YeVROPI EPOXI PROSVYeЩYeNIYa)
- ↑ Ona bila edinstvennoy docheryu biya svoego vremeni Aydobola. Data obraщeniya: 3 sentyabrya 2015. Arxivirovano 23 sentyabrya 2015 goda.
- ↑ „Младший сын Кенжегозы, рождённый старшей женой, умер рано, и его нареченная, дочь батыра Каратая, осталась вдовой.“ (deadlink). 2013-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-sentyabr.
- ↑ „Все дети, рожденные от трех жен Айдабола, были талантливыми акынами и батырами.“ (deadlink). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-avgust.
- ↑ „Акбилек была знатной предсказательницей, швеей, искусной ткачихой.“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-sentyabr.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- AYDABOL BI (Wayback Machine saytida 2015-09-23 sanasida arxivlangan)
- Dalbinskaya (Aydabolskaya) volost Pavlodarskogo uezda. (Wayback Machine saytida 2015-09-26 sanasida arxivlangan)
- Vliyatelneyshie ordinsi Bayan-Aulskogo vneshnego okruga(1830—1868 gg., po materialam Tsentralnogo Gos.arxiva Kazaxstana-TsGA RK). Prodoljenie. Aydabolskaya volost. (Wayback Machine saytida 2015-09-25 sanasida arxivlangan)
- Vliyatelneyshie ordinsi Bayan-Aulskogo vneshnego okruga(1830—1868 gg., po materialam Tsentralnogo Gos.arxiva Kazaxstana-TsGA RK). Prodoljenie. Jangozi-Aydabolskaya volost. (Wayback Machine saytida 2015-09-23 sanasida arxivlangan)
- Potomki Aydabola (Wayback Machine saytida 2017-03-13 sanasida arxivlangan)
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Аллаберген, К.М.. Айдабол Сары батыр, 2008.
- Аллаберген, К. М., Арын, Е.М., Баткеева, Б.Т.. Бір туар дара тұлғалар, 2003.
- Шахметова, Н. А.. Проза Машхур-Жусупа Копеева, 2013.
- Копеев, М.Ж.. Қазақ шежіресі.
- Абенов, К.М.. Өмip тағылымы, 2004.
- Артыкбаев, Ж.О.. Историческое наследие Машхур Жусуп Копеева, 2004.
- Кумаргажин, А. С.. Мой Каратай ата. По следам Пыльного похода, 2012.
- Востров В. В., Муканов М. С.. Родоплеменной состав и расселение казахов, XIX век.
- Инсебаев Т.А.. Очерки истории Павлодарского прииртышья, 2000.
- Абжанов Х. М., Нурымбетова Г. Р. ДВИЖЕНИЕ ИСТОРИИ И ИСТОРИЧЕСКАЯ МЫСЛЬ (НА МАТЕРИАЛАХ КАЗАХСТАНА И ЕВРОПЫ ЭПОХИ ПРОСВЕЩЕНИЯ). — 2013.
- Шорманов, С.М., Сейфуллин, С.. Казахстан. Национальная энциклопедия, 2004.
- Потанин, Г.Н.. Избранные сочинения в трех томах: Труды по истории, этнографии и фольклору, 2005.