Aydar (soch)

Aydar — bosh atrofida tugʻilgandan olib tashlanmagan bir tup sochlarini maxsus qoldiriladi. Aydar — kuch va quvvatning belgisi. Qadimgi zamonda bola koʻrmay yurib, toʻsatdan oʻgʻilli boʻlsa, uning boshiga bir tup soch qoʻyib, unga marjon-munchoqlar aralshtirib oʻrib qoʻyadigan odat boʻlgan. Baʼzi xon urugʻlari va baymanaplar yaxshi koʻrgan oʻgʻillarining boshining tepasiga aydar qoʻydi. „Aydarli oʻgʻling, tulimli qizingiz bormi“ degan frazeologizm shuni dalolat beradi. Qulning, choʻrilarning bolalariga aydar qoʻydirmagan. Bu anʼananing ham oʻziga xos maʼnosi bor. Keksalar boshiga aydar taqilgan bolalarga alohida eʼtibor qaratadilar, bolalarga mehr bilan qaraydilar, ularni chaqiradilar, ismlarini soʻrab, duo qiladilar. U uzoq umr, sihat-salomatlik tilaydi. Xullas, aydarli bolalarga ezgu niyat bilan yoziladi: „Bu bolani xalqning madadi, himoyasi, umidi boʻlsin“. Aydar qoʻyish turk, venger qipchoqlari, moʻgʻul, xitoy, manjur, qalmiq, ukrain va boshqa xalqlar uchun xos. Bu ham xalqlarning odatidir. Qozoq xalq adabiyotida Aydarli (oʻgʻil), tulim (qiz), tilla aydar, shoq belbeu va boshqalari. Frazeologik iboralarning tez-tez uchrab turishi bu anʼananing etnik-madaniy hayotda keng tarqalganligini koʻrsatadi. Aydar yoki Tulumdan majburan mahrum qilish uning egalarining asl ijtimoiy mavqeyini yoʻqotish, yaʼni kamsitish ramzi. Qahramonlar qoʻshiqlaridagi „Tulimdasini tul qildi, aydardoshin qul qildi“ kabi mashhur iboralar magʻlubiyatga uchragan tomonning kuch-qudrati butunlay zaiflashganini bildiradi.

Xalq aydarli odam chiroyli koʻrinadi, unga til — koʻz tegmaydi deb ishonishgan. Qoʻyilgan aydarni bola yetti yoshga yoki oʻn uch yoshga toʻlguncha koʻz va tildan himoyalanish niyatida emas deb hisoblashgan. Xalq anʼanalarida oʻng peshonaga qoʻyib, oʻzgacha bolaga tili va koʻz tegmasin, begʻaraz odamning koʻzi aydargʻa tushib aldanib qolsin, degan ishonch bilan qoʻyadi. Aydar qoʻygan bolaning sochin sunnat qilinganidagina olinadi.

Aytishlaricha, oʻsha paytlarda qozoqlar bolani tashqi koʻrinishidan tanigan — kim oʻgʻil, kim himoyasiz, yetim, uzoq vaqt farzand koʻra olmay, xunuk oʻgʻil yoki qiz tugʻgan. - Ammo, etnografning soʻzlariga koʻra, bugungi kunda turli xil niqoblar ostida soch qoʻyish anʼanasi asta-sekin yoʻq boʻlib ketgan. Ular tashqaridan taqlid qilish uchun model olib kelishadi. Shunday qilib, qaysi biri moda, qaysi biri moda ekanligini ajrata olmay qolgan.