Ayol hamshiralar

Tarixan, ayollar hamshiralik kasbi va ilmiy intizomning katta qismini tashkil qilgan. Hamshira ayollar ham bemorlarga gʻamxoʻrlik qilish, ham xona va jihozlarni toza saqlash uchun javobgar boʻlishgan. Amerika Qoʻshma Shtatlarida ayollar hamshiralarning koʻp qismini tashkil qiladi va 2021-yilda roʻyxatga olingan hamshiralarning 86 foizini ayollar edi^[1]. Dunyo boʻylab esa ayollar hamshiralarning 89 foizini tashkil qiladi^[2].

Tarixdagi hamshiralarning kundalik vazifalari

Ilgari hamshiralar koʻp soatlab ishlashlari va juda kam maosh evaziga koʻplab bemorlarga qarashlari kerak edi. Qolaversa, hamshiralik kasbini oʻrganadigan odatiy universitet muhiti oʻsha paytda mavjud emas edi. Aksincha, hamshiralar bu hunarni dalada ishlab o‘rganganlar. Yana bir farq shundaki, hamshiralik talabalari tajriba orttiruvchilar deb atalar edi. Sinov muddatini oʻtayotganlar sifatida ular muassasa tomonidan belgilangan qatʼiy qoidalar va qonunlarga rioya qilishlari kerak edi. Bundan tashqari, sinovdan oʻtganlar shifokorlarning barcha koʻrsatmalariga shubhasiz rioya qilishlari va turli uy vazifalarini bajarishlari ham kerak edi. Buyruqlarni bajarishni oʻrgangan tajriba orttiruvchilar 6 haftalik rotatsiya uchun operatsiya xonasiga yuborilardi. Ushbu 6 haftalik muddat davomida sinovdan oʻtganlar steril bandajlarni inventarizatsiya qilishni, operatsiya xonasini toza saqlashni va jarrohlik paytida jarrohlarni steril suv bilan taʼminlashni oʻrganar edilar. Oʻqishni tugatgandan soʻng, sinovdan oʻtganlar hamshira sifatida tan olinar edi.

Hamshira sifatida ular baʼzi ishlarni: bemorlarga ovqatlantirish va kerak boʻlganda bolalar bilan bogʻliq kasalliklar boʻyicha maʼlumot berishni ham bajarishar edi. Umuman olganda, hamshiralar bemorlarni choʻmilish, kateter qoʻyish, dori-darmonlarni berish, huqna qilish, palatani toza saqlash va hamma narsa toʻgʻri hujjatlashtirilganligiga ishonch hosil qilish uchun mas’ul edi. Oʻsha paytda bemorlarning kundalik parvarishida yordam beradigan hamshiralarning yordamchilari yoʻq edi. Shunday qilib, barcha vazifalar hamshira zimmasiga tushardi. Bu vazifalar roʻyxatiga qoʻshimcha ravishda hamshira bemorlarga buyurilgan damlamalarni tayyorlashga ham mas’ul edi. Hozirgi vaqtda damlamalar deyarli qoʻllanilmaydi va zarur boʻlgan har qanday dori-darmonlar odatda dorixona tomonidan ishlab chiqarilib, tayyorlanadi. Ungacha shifokorning buyrugʻini olgandan keyin, hamshiralar baʼzi vena ichiga yuboriladigan suyuqliklar, antibiotiklar va insulin preparatlarini tayyorlar edi^[3].

1880-yillar

Hamshiralarning har biriga 50 nafar bemor biriktirilar, bundan tashqari ular oʻzlarining tibbiy yozuvlari va boʻlimni toza saqlashlari uchun javobgar edilar. Ularning kundalik vazifalaridan baʼzilari quyida keltirilgan^[3]:
- Har kuni palatangizning pollarini supuring va arting; bemorlarning mebellari va deraza tokchalarini changdan tozalang.
- Xonani isitish uchun koʻmir olib, palatangizda bir xil haroratni saqlang.
- Bemorning ahvolini kuzatish uchun yorugʻlik muhim. Shuning uchun har kuni kerosin lampalarini toʻldiring va jihozlarini tozalab turing. Haftada bir marta derazalarni yuving.
- Har bir kunlik navbatchi hamshira har kuni ertalab soat 7 da hisobot beradi va 20: 00 da ketadi, shanba kunidan tashqari, siz tushdan 14:00 gacha dam olishingiz mumkin.
- Agar siz muntazam ravishda cherkovga boradigan boʻlsangiz, hamshiralar direktori bilan yaxshi munosabatda boʻlgan bitiruvchi hamshiralar har haftada bir oqshom dam olishadi.
- Har bir hamshira ogʻir boʻlib qolmasligi uchun har bir ish kunidan oʻzining kamayib borayotgan yillaridagi nafaqalari uchun yaxshi miqdorda pul ajratishi kerak. Misol uchun, agar siz oyiga 30 dollar ishlab topsangiz, 15 dollarni ajratib qoʻyishingiz kerak.
- Chekadigan, spirtli ichimliklarni har qanday shaklda ishlatadigan, goʻzallik doʻkonida soch turmagini oʻrnatadigan yoki raqs zallariga tez-tez tashrif buyuradigan har qanday hamshira hamshira direktoriga uning qadr-qimmati, niyatlari va halolligiga shubha qilish uchun asosli sabab beradi.
- Besh yil davomida oʻz mehnatini bajargan, bemorlar va shifokorlarga sodiq va aybsiz xizmat koʻrsatgan hamshiraga kasalxonada toʻlanmagan qarzlari boʻlmagan taqdirda, shifoxona maʼmuriyati tomonidan kuniga 5 tsentdan ustama beriladi. ^[3]

Urush paytida

Urush vaqtida hamshiralarga talab oshib ketdi. Ushbu talabni qondirish uchun hamshiralar oʻz oilasini ham unitib, jang maydoniga borishdi. Jang maydonida kasal va yaradorlarga gʻamxoʻrlik qilish asosiy vazifalari edi^[4].

Urushdan keyin

Urushning tugashi hamshiralarga psixiatrik yordamni oʻrganish orqali yangi darajadagi hurmatga ega boʻlishlariga yordam berdi. Bundan tashqari, taxminan shu vaqt ichida penitsillin yaratildi. Bu, oʻz navbatida, koʻplab infeksiyalarni davolashga yordam berdi va natijada koʻplab odamlarning hayotini saqlab qoldi^[5].

1950-yillar

Ushbu avlod davrida inʼeksiyalarning samarali tayyorlash usuli mavjud emas edi. Kislorod ballonlari yotoqlarga bogʻlangan va bir martalik ishlatiladigan uskunalar juda oz edi. Hamshiralar ignalarni oʻtkirlash va kateter bloklarini sterilizatsiya qilish uchun mas’ul edilar^[5].

1960-yillar

1960-yillar intensiv terapiya boʻlimlarining rivojlanishiga olib keldi. Bu yerda hamshiralar bemorlarning haroratini va qon bosimini muntazam oʻlchashlari kerak edi. Intensiv terapiya boʻlimiga qoʻshimcha ravishda, hamshiralikning sohaga ixtisoslashishi va ilgʻor hamshiralik darajasiga ega boʻlishlari kerak edi. Hamshiralar qilishlari kerak boʻlgan yana bir narsa (qaysi sohada boʻlishidan qatʼiy nazar) shifokorlar xonaga kirganda turish edi. Shu yillardan boshlab ayol hamshiralar ham anʼanaviy oq forma va qalpoq kiyib yurishgan^[6].

1970-yillar

Bu davrda bir qancha oʻzgarishlar roʻy berdi. Ulardan biri, yangi hamshiralar, odatda, martabasini koʻtarmoqchi boʻlishsa tungi smenada ishlashlari kerak edi. Umuman olganda, yangi hamshiralar ham antibiotiklarni, tomir ichiga yuboriladigan dori-darmonlarni aralashtirish, hisoblash va tuzish bilan shugʻullangan. Bu ishlarga qoʻshimcha ravishda, hamshiralar hali ham qogʻoz kartalardan foydalanishgan va dori-darmonlar shkafda qulflangan holda saqlashgan. Bu davrning soʻnggi asosiy xususiyati shundaki, shifokorlar xonaga kirganlarida hamshiralar oldingidek turishlari kerak edi va baʼzi muassasalarda anʼanaviy oq forma va qalpoq hali ham ishlatilar edi^[7].

1980—1990-yillar

Bu vaqt ichida hamshiralar texnologiyaning yaxshilanishini va uning hamshiralik ishiga qoʻshilishini koʻrdilar. Takomillashtirilgan texnologiya samaradorlikni oshirdi, ammo hamshiralar texnologiyalarni qanday ishlatilishini oʻrganishlari uchun qoʻshimcha mashgʻulotlar oʻtashga majbur boʻldilari.

2000-yillar

Ushbu davrda hamshiralar bugungi kunda ham amaldagi vazifalar, yaʼni: bemorni bevosita parvarish qilish (masalan, choʻmilish, ovqatlantirish, hojatxonaga olib borish), shifokor koʻrsatmalariga rioya qilish, hayotiy koʻrsatkichlarni oʻlchash, kunlik vaznni oʻlchash, kirish va chiqishlarni qayd etish, maʼlumotlarni olish, turli xil laboratoriya namunalarini olish, dori-darmonlarni qabul qilish va rejalashtirish kabilarni bajargan^[8]. Bundan tashqari, hamshira ushbu vazifalarning baʼzilarini hamshira yordamchisiga topshirishi mumkin edi. Ammo hamshira yordamchisiga oʻz zimmasidagi vazifalarni bajartirishdan avval, hamshira yordamchisining malaka darajasi mos kelishi va muassasa tomonidan ruxsat berilgan boʻlishi kerak edi^[9].

Tarix davomida hamshiralarning maxsus kiyimlari

19-asr^[10]

Bu davrda hamshiralar kiyimlari xizmatchi kiyimlariga juda oʻxshash boʻlib, oq yigʻilgan yoki bogʻlangan qalpoqli va oq fartukdan iborat edi. Taxminan 1840-yilda hamshiralik ishi hurmatga sazovor boʻldi va hamshiralar koʻproq oʻqitildi. Shu bilan birga, oʻsha paytda kiyiladigan formalar xizmatkorlar formasidan klassikadagi „oq fartuk va qalpoqli ayollar kiyimi“ga oʻta boshladi. Bu kiyimlar ularning hamshira ekanligini koʻrsatib turar edi. Bu vaqt ichida juda nufuzli hamshira Florens Naytingeyl oʻzining hamshiralik faoliyatini boshladi. U oʻz davrida juda koʻp hamshiralikka foydali boʻlgan narsalarni olib keldi. Misol uchun, u hamshiralik maktabi va kiyim-kechaklarini yaxshiroq joriy etish orqali bu kasbni yanada hurmatli qilishga yordam beradi. Yana ushbu davrga kelib turli xil amaliyotchi hamshiralarning darajasini aniqlash ham muhim boʻlib qoldi va hamshiralarning martabalariga qarab turli rangdagi chiziqli qalpoqlar kiyila boshlashdi. Yangi hamshira talabalar pushti, koʻk ranglardagi lentalar taqib yurishni boshlashdi. Katta hamshiralar va hamshiralar oʻqituvchilari esa kattalikni bildirish uchun qora lentalar taqib yurishgan.

20-asr

Bu davr kiyim-kechaklarning oʻzgarishi, oq koʻylaklar va ularga choʻntaklar qoʻshilishi bilan boshlanadi. Bundan tashqari, ular pardaga oʻxshash katta bosh kiyimlarini kiyishgan. Bu turdagi kiyim-kechaklar Birinchi jahon urushigacha amalda qo‘llanilgan, o‘shanda hamshiralarning ish samaradorligini oshirish va amaliy bo‘lishi uchun uniformalarni yangilash zarurligi to‘g‘risida qaror qabul qilingan. Masalan, formadagi yenglar oʻralgan holda oʻzgartirildi, katta hajmli apronlar echib tashlandi va koʻylaklar qisqartirildi. Bularning barchasi qulaylik tugʻdirish maqsadida edi va hamshiralarning yaxshi ishlashiga imkon berardi^[10].

1950-yillarga kelib, birinchi Jahon urushi paytida hamshiralar kiygan katta toj qalpoqlarini oʻrnini qogʻoz qalpoqlar va oddiy buklangan qalpoqlar egalladi. Chunki oddiy qogʻoz qalpoqlar qulayroq edi. Liboslar ham rivojlandi, chunki hech kimning nozik tikilgan kiyimlarni yuvishga vaqti boʻlmas edi. Liboslar kamroq mahkamlangan, yuvish, dazmollash va kiyish oson boʻlgan matolardan tikila boshlandi^[10].

1970-yillarga kelib, xalatli erkaklarning tibbiyotga kirib kelishi bilan, ayollar formasi yana oʻzgardi. Qalpoqlar kiyish bekor qilindi va bundan tashqari, ularning liboslari oddiy kiyimlarga oʻxshay boshladi^[11]. 1980-yillarga kelib, qalpoq va mato apron bekor qilindi. Hamshiralar mato fartuklari oʻrniga bir martalik kiyimlarni kiyishni boshladilar^[12].

Hozirgi davr

Bugungi kunda hamshiralar turli xil ranglar va naqshlardagi xalatlar kiyishda davom etmoqdalar. Rasmiy formalar (yaʼni, ruxsat etilgan ranglar va naqshlar) tasdiqlangan boʻlib, ammo baʼzida ichki qonunlarga qarab oʻzgarib turadi. Baʼzi ob’ektlar har xil turdagi xodimlardan turli xil rangdagi liboslar kiyishni talab qiladi. Shunda ularning oʻziga xos ish unvoni liboslarining rangi bilan aniqlanishi mumkin. Masalan, „hamshiralar bir rangda, texniklar boshqasida va hokazo“^[11].

Hamshiralikdagi taniqli ayollar

Manbalar

↑ „Employed persons by detailed occupation, sex, race, and Hispanic or Latino ethnicity“ (en-us). Bureau of Labor Statistics. Qaraldi: 2022-yil 14-fevral.
↑ „The WHO Global Strategic Directions for Nursing and Midwifery (2021–2025)“ (en). www.who.int. Qaraldi: 2022-yil 14-fevral.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 „Nursing Through the Generations“. www.valleychildrens.org. 2015-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.
↑ Kizmo. „Women nurses in World War 2 - Facts | World War Stories“. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.
↑ ^5,0 ^5,1 „A History Of Nursing From 1900 - Today | eLearnPortal.com“. www.elearnportal.com. 2015-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.
↑ „Nursing in the 1960s“. 2019-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-sentyabr.
↑ „Hospital Nursing in the 1970s“. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.
↑ „Nursing Duties, Responsibilities and Career Options“. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.
↑ „General Guidelines to Effective Delegation in Nursing | NurseTogether.com“. www.nursetogether.com. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 „The History of Nursing Uniforms“. www.nursinguniforms.net. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.
↑ ^11,0 ^11,1 Scrubs. „Learning About Scrubs: The History Of Nursing Uniforms“ (2013-yil 1-fevral). Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.
↑ Network. „Nursing 50 Years Back and Today: How the Nursing Field Has Changed Over the Last 50 Years | HEALTHeCAREERS“. www.healthecareers.com. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „25 Most Famous Nurses in History | Nurseblogger“. onlinebsn.org. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[1] „Employed persons by detailed occupation, sex, race, and Hispanic or Latino ethnicity“ (en-us). Bureau of Labor Statistics. Qaraldi: 2022-yil 14-fevral.

[2] „The WHO Global Strategic Directions for Nursing and Midwifery (2021–2025)“ (en). www.who.int. Qaraldi: 2022-yil 14-fevral.

[:4-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 „Nursing Through the Generations“. www.valleychildrens.org. 2015-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[4] Kizmo. „Women nurses in World War 2 - Facts | World War Stories“. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[:0-5] 5,0 ^5,1 „A History Of Nursing From 1900 - Today | eLearnPortal.com“. www.elearnportal.com. 2015-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[6] „Nursing in the 1960s“. 2019-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-sentyabr.

[7] „Hospital Nursing in the 1970s“. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[8] „Nursing Duties, Responsibilities and Career Options“. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[9] „General Guidelines to Effective Delegation in Nursing | NurseTogether.com“. www.nursetogether.com. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[:1-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 „The History of Nursing Uniforms“. www.nursinguniforms.net. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[:2-11] 11,0 ^11,1 Scrubs. „Learning About Scrubs: The History Of Nursing Uniforms“ (2013-yil 1-fevral). Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[12] Network. „Nursing 50 Years Back and Today: How the Nursing Field Has Changed Over the Last 50 Years | HEALTHeCAREERS“. www.healthecareers.com. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.^{[sayt ishlamaydi]}

[:3-13] „25 Most Famous Nurses in History | Nurseblogger“. onlinebsn.org. Qaraldi: 2015-yil 9-aprel.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]