Biodizel
Biodizel – bu yoqilgʻining bir turi boʻlib, u oʻsimlik, hayvon yogʻi, maxsus turlardagi suv oʻtlari va hatto oqova suvlarni qayta ishlash orqali tayyorlanadi. U qayta tiklanadigan energiya turiga kiradi. Chunki ularning hammasi tirik oʻsimliklar va hayvonlardan olinadi. U odatda avtomobillar, samolyotlar kabi transport vositalarida ishlatish uchun foydalaniladi. U neftdan olinadigan dizel yoqilgʻisining oʻrnini bosadi[1].
Biomassadan tayyorlangan bioyoqilgʻi biroz farq qiladi. Chunki u neftdan olinmaydi va yoqilgʻini tayyorlash uchun boshqa kimyoviy jarayondan foydalaniladi.
Afzallik va kamchiliklari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Biodizel anʼanaviy qazilma yoqilgʻilardan tayyorlangan dizel yoqilgʻisiga qaraganda ancha toza va atrof-muhitni kamroq ifloslantiradi. U shuningdek, erituvchi sifatida ham ishlatilishi mumkin (xuddi sovun kabi). U dvigatelda foydalanilganda dvigatel ichini shunchalik tozalaydiki, filtrlarni toʻldirib qoʻyishi mumkin. Filtrlar almashtirilgandan keyin esa muammo yoʻqoladi.
AQSh va boshqa joylarda yangi qonunlar oddiy dizel yoqilgʻisi tarkibida oltingugurt miqdori past boʻlishini talab qiladi. Bu ifloslanishni, ayniqsa kislotali yomgʻirlarini yoʻq qiladi. Lekin shu bilan birga yoqilgʻining lubrikantlik xususiyatini ham kamaytiradi. Biodizel qoʻshish yoqilgʻini yanada lubrikantroq qilib, dvigatelni silliq ishlashini taʼminlaydi[2].
Aksariyat biodizel oʻsimliklardan olinadi[3]. Bu yoqilgʻi olish uchun koʻp yer maydoni talab qilinishini anglatadi. Olimlar, kimyo muhandislari va qishloq xoʻjaligi muhandislari neft ishlab chiqarish uchun suv oʻtlari va shoʻr suv oʻsimliklaridan foydalanish yoʻllarini oʻrganmoqdalar. Bu esa oziq-ovqat yetishtirish uchun ishlatiladigan ekin maydonlarini kamaytirmaydi. Shuningdek, baʼzi biodizel chiqindi yogʻlar va hayvon yogʻlaridan olinadi. Bu yogʻlar esa boshqa hollarda tashlab yuborilardi. NASA oʻz samolyotlarini parvozga chiqarish uchun tovuq yogʻidan tayyorlangan biodizelni sinovdan oʻtkazmoqda[4].
Barcha dizel yoqilgʻilari sovuq havoda dvigatelni ishga tushirish bilan bogʻliq muammolarga duch keladi. Ammo biodizel bu borada yanada koʻproq qiyinchiliklarga ega. Bu muammoni toʻgʻri nisbatda biodizel va oddiy dizelni aralashtirish orqali hal qilish mumkin. Yoki yoqilgʻini dvigatelni foydalanishdan oldin qizdirish orqali hal qilish mumkin. Buning uchun avtomobilga oʻrnatilgan maxsus qizdirgichdan foydalanish mumkin[5].
Oʻsimliklardan olinadigan biodizel
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aksariyat biodizel yogʻli urugʻlardan olinadi. Yogʻli urugʻlar – bu tarkibida yetarli miqdorda moy boʻlgan urugʻlarning har qanday turi boʻlib, ular oʻsimlik yogʻi ishlab chiqarishda foydali hisoblanadi.
Braziliyada ricinus (kastor) urugʻlari biodizel ishlab chiqarish uchun eng yaxshi oʻsimlik hisoblanadi. Germaniyada biodizel odatda kolza urugʻlaridan olinadi. Qoʻshma Shtatlarda esa soya va kungaboqar urugʻlari keng qoʻllanadi. Tailandda esa xomashyo palma yogʻi, kokos yogʻi, jatropa yogʻi va hayvon yogʻidan olinishi mumkin. Jatropa daraxtlari Hindiston va Afrikada ham oʻstiriladi.
Baʼzi odamlar restoranlarda ovqatlarni qovurishda ishlatilgan eski yogʻlardan foydalanadi. Ushbu avtomobillarning chiqindi hidi qovurilgan kartoshka hidi kabi boʻladi[6].
Suv oʻtlaridan olinadigan biodizel
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kelajakda suv oʻtlari hozirgi oʻsimlik yogʻidan koʻra koʻproq biodizel ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin. Suv oʻtlari oziq-ovqat yetishtirib boʻlmaydigan joylarda oʻstirilishi mumkin. Shuning uchun ular odamlar uchun oziq-ovqat yetishtirishga halaqit bermaydi[7]. Ammo hozircha bu jarayon juda qimmat, lekin olimlar jarayonni yaxshilash yoʻllarini oʻrganmoqdalar[8].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Intro to Biodiesel“. Biodiesel.org. Qaraldi: 2013-yil 15-aprel.
- ↑ „Biodiesel advantages and considerations“. U.S. Department of Energy. Qaraldi: 2013-yil 15-aprel.
- ↑ „Biomass to Diesel: A Sustainable Alternative to Fossil Fuels“. WhatsBiomass. 2023-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-fevral.
- ↑ „Jets fly on chicken fat“. NASA. Qaraldi: 2013-yil 15-aprel.
- ↑ „Cold weather problems“. Home-made Biodiesel. 2013-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-aprel.
- ↑ „Biodiesel, smells like french fries“. University of Illinois. 2013-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-aprel.
- ↑ „Uses of algae“. oilgae. Qaraldi: 2013-yil 15-aprel.
- ↑ „Oil extraction from algae (not a simple-english source)“. Oilgae. Qaraldi: 2013-yil 15-aprel.