Bobil iqtisodiyoti

Bobil iqtisodiyoti asosan dehqonchilik va savdoga asoslangan edi. Qirollikning joylashuvi iqtisodiyotning bir qator tarmoqlarining rivojlanishiga yordam berdi. Shunday qilib, Mesopotamiyaning shimoliy va janubiy davlatlari oʻrtasidagi savdoda vositachi boʻlgan davlat qoʻshnilari bilan faol savdo qilgan. Viloyat tuprogʻi va yaxshi tashkil etilgan sugʻorish kanallari tarmogʻi tufayli qishloq xoʻjaligi juda yaxshi rivojlangan. Qadimgi hujjatlar, shu jumladan Hammurapi qonunlari kodeksi Bobilning iqtisodiy hayoti koʻrinishini tiklashga imkon beradi.

Tabiiy resurslar

Bobilda tosh, metall, yogʻoch yoʻq edi. Bobilliklar bu xom ashyoni savdo yoki qoʻshni davlatlardagi istilolar yoʻli bilan olib kelganlar. Shunday qilib, oʻrmonlar va toshlarga ega chiqish uchun hukmdorlar Sinay va Arabiston yarim orollariga ekspeditsiyalar uyushtirganlar^[1]. Mamlakat hududi neftga boy edi. Buni bilgan aholi lampalarni toʻldirish uchun moydan, gʻisht qoʻyishda esa asfalt va bitumdan foydalanganlar^[2].

Tosh asboblar ishlab chiqarish uchun asosiy materiallardan biri sifatida oʻz ahamiyatini yoʻqotdi. Ammo butlar, qirol haykallari, qimmatbaho yozuvlari boʻlgan stellarni toshdan yasashda davom etishdi. Tosh asosan qurilishda Alebastr, ohaktosh, bazalt, qimmatbaho va yarim qimmatbaho jinslar bilan birgalikda ishlatilgan ^[2] .

Yogʻoch juda kam va qimmat edi. Xurmo, tamarisk, chinor daraxtlari uy hunarmandchiligi uchun ishlatilgan. Qimmatbahoroq narsalarni ishlab chiqarish uchun chetdan keltiriladigan sadr, eman, olxa yogʻochlaridan foydalanilgan^[2].

Qishloq xoʻjaligi

Mesopotamiyaning Dajla va Furot suvlari bilan oʻgʻitlangan va sugʻorilgan tekislik tuprogʻi dehqonchilikning rivojlanishiga juda katta hissa qoʻshgan. Shudgorlash buqalar bogʻlangan ogʻir plug yordamida amalga oshirilgan. Qul mehnatining keng tarqalishi, baʼzida ushbu pluglar odamlar tomonidan tortilib yerlar shudgorlanganidan dalolat beradi^[3].

Podshohlik iqtisodiyotida chorvachilik muhim o‘rin tutgan. Mintaqaning oʻtloqlari va dashtlari podalar boqiladigan ajoyib yaylovlar edi. Davlat hokimiyati boy chorvadorlarning manfaatlarini himoya qildi. Chorvaning katta qismi bir necha boylar qoʻlida toʻplanib, uni oddiy bobilliklarga ijaraga bergan. Choʻponlar oʻgʻirlangan jonivorga tamgʻa bosish yoki sotish uchun ham javobgar boʻlgan^[3].

Savdo

Bobilning geografik joylashuvi savdoning sezilarli rivojlanishiga yordam berdi. Bobil podsholigi agrar davlat boʻlgani uchun undan qishloq xoʻjaligi mahsulotlari eksport qilinardi. Hammurapi kodeksining 104 va 237-moddalarida bunday tovarlar qatoriga non, sariyog 'va xurmo kiradi^[3].

Davlarning eng yirik savdo markazlari Bobil va Sippar edi. Sippar jun toʻqishning markazi boʻlgani uchun bu yerdan jun gazlamalar eksport qilingan.

Hunarmandchilik

Qishloq xoʻjaligidan farqli oʻlaroq, hunarmandchilik mehnati hurmat qilinmagan. Hunarmandlarga nisbatan salbiy munosabat ularning saflari muntazam ravishda asirlar va qullar bilan toʻldirilib borilishi bilan bogʻliq edi. Qul-hunarmandlar oʻz egalariga oʻzlarini boyib ketishlariga imkon berganligi sababli, mutaxassisligi boʻlmaganlarga qaraganda yuqori baholangan. Bunday qullar oʻlpon va daromadning bir qismini egalariga toʻlashlari kerak edi^[2].

Hunarmandchilikka oʻrgatish toʻgʻrisida bizgacha etib kelgan hujjatlar davlatning asosiy ishlab chiqarish markazlari — Bobil va Sipparda boʻlgan. Lekin bu shaharlarda ham yirik hunarmandchilik korxonalari boʻlmagan^[4].

Qullik

Quldorlik birinchi marta Mesopotamiyada miloddan avvalgi IV ming yillikning oxirida paydo boʻlgan deb taxmin qilinadi. Birinchi qullar harbiy asirlar edi. Ularning koʻpchiligi kanallar, yoʻllar qurish, binolar qurish kabi ishlarni amalga oshirishgan. Qullar meros boʻlib avloddan avlodga oʻtar edi^[5]^[6].

Bobilliklar qullarga buyum sifatida qarasalar ham, ularga maʼlum huquqlar berilgan. Qul ozod ayolga uylanib, mulkka ega boʻlishi va baʼzan pul evaziga erkinlikka ega boʻlishi mumkin edi^[5].

Miloddan avvalgi 2-ming yillikda baʼzi odamlar bolalarini ovqatlantirishga qodir boʻlmagan va ularni savatlarga solib shahar devorlariga yoki daryolar yaqiniga tashlab ketishgan, shunda har kim ularni olib, qul qilib olishi mumkin edi^[5].

Qullar sonining koʻpayishi va tez-tez qochib ketishi tufayli qirol hokimiyati ularni kuzatib borgan. Bobilliklarning quldorlik huquqini roʻyxatga olish bilan maxsus muassasalar shugʻullangan, degan taxmin mavjud. Qul egalarining manfaatlarini himoya qilish uchun qullarga tamg‘a qo‘yilgan: qullarning professional markasi bo‘lgan sartarosh ularning sochi olingan boshlariga belgilar qo‘ygan^[3]^[4].

Moliya

Soliq solish

Qirollik aholisi bir qator soliqlarni, jumladan xurmo bogʻlari, kunjut ekinlari va baliqchilar jamoalaridan olinadigan soliqlarni toʻlashlari kerak edi. Soliqlar kumush shaklida ham undirilar edi. Bularning barchasi qirol xazinasiga tushib, qirol mulkini tashkil etgan, u ham ibodatxona mulki kabi qonun bilan himoyalangan^[3].

Qirol Hammurapi vafotidan keyin mamlakat tanazzulga yuz tuta boshladi. Janubda podshoh Isin oʻz davlatini tuzdi va Bobil bilan kurash boshladi. Sharqdan kassitlarning togʻli qabilalari unga yaqinlashdi. Bosqinchilar Shumer va Bobilni boʻysundirdilar. Kassitlar hukmronligi davridagi saltanatning holati chegara toshlaridagi bitiklar („kudurru“) bilan tasvirlangan. Odatda bu qirolning er uchastkasini istalgan shaxsga berish toʻgʻrisidagi farmonlari edi. Kassitlar oʻz zodagonlariga yer taqsimlab, aristokratik yer egaligini kuchaytirmoqchi boʻldilar. Shuning uchun ham „kudurru“ yozuvlarida maʼlum bir yer uchastkasi podshoh foydasiga boj va soliqlardan natura shaklida ozod qilingani haqida tez-tez xabar berilgan^[3].

Manbalar

Adabiyotlar

Rus tilida

Avdiev, Vsevolod Igorevich. Istoriya Drevnego Vostoka. — Leningrad: Gospolitizdat, 1953.
Turaev, Boris Aleksandrovich. Istoriya Drevnego Vostoka / pod redaksiey V. V. Struve i I. P. Snegireva. — Leningrad, 1935. — T. 1.
Belyavskiy, Vitaliy Aleksandrovich. Glava 5. Vavilonskie umelsi i delsi // Vavilon legendarniy i Vavilon istoricheskiy. — Moskva: Misl, 1971.
Gulyaev, Valeriy Ivanovich. Shumer. Vavilon. Assiriya: 5000 let istorii. — SPb.: Aleteyya, 2004. — 440 s. — (Sokrovennaya istoriya sivilizatsiy). — 1000 ekz. — ISBN 5-89321-112-X;.
Dandamaev, Muxammad Abdulkadirovich. Rabstvo v Vavilonii: VII-IV vv. do n.e.(626-331 gg.). — Nauka, 1974. — 492 s.
Saggs, Genri. Vavilon i Assiriya. Bit, religiya, kultura. — Tsentrpoligraf, 2004. — 240 s. — ISBN 5-9524-1461-3.
Struve, Vasiliy Vasilevich. Istoriya Drevnego Vostoka. — Leningrad: Gosudarstvennoe sotsialno-ekonomicheskoe izdatelstvo, 1934.
Moshenskiy, Sergey Zaxarovich. Evolyutsiya vekselya. — Kiev — Rovno: Planeta-DRUK, 2005. — 449 s. — ISBN 966-8851-01-1.
Lapteva, Yelena Vasilevna. Finansovie genii mira. — Rusayns, 2016. — 173 s. — ISBN 978-5-4365-0673-9.
Martirosyan, Anait Arutyunovna. Delovoy dom Egibi. — Izdatelstvo AN Armyanskoy SSR, 1989. — 189 s.

[FOOTNOTEТураев1935-1] Тураев 1935.

[FOOTNOTEБелявский1971-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Белявский 1971.

[FOOTNOTEАвдиев1953-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Авдиев 1953.

[FOOTNOTEДандамаев1974-4] 4,0 ^4,1 Дандамаев 1974.

[FOOTNOTEJunius_P._Rodriguez1997-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Junius P. Rodriguez 1997.

[FOOTNOTEСтруве1934-6] Струве 1934.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]