Buyuk Britaniyaning taʼlim tizimi

Buyuk Britaniyaning taʼlim tizimi — Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligining tarkibiy qismlari va undan oldin Britaniya orollari, shuningdek, turli qitʼalardagi dominionlar va Britaniya mustamlakalarini oʻz ichiga olgan Britaniya imperiyasining taʼlim muassasalari toʻplami^[1].

Buyuk Britaniyada taʼlim 5 yoshdan 16 yoshgacha boʻlgan barcha fuqarolar uchun majburiydir. Mamlakatda ikkita taʼlim sektori mavjud: davlat (bepul taʼlim) va xususiy (pullik taʼlim muassasalari, xususiy maktablar). Buyuk Britaniyada ikkita taʼlim tizimi osonlikcha birga boʻlishi mumkin: biri Angliya, Uels va Shimoliy Irlandiyada, ikkinchisi Shotlandiyada joylashgan^[2].

UNESKO va OECD maʼlumotlariga koʻra, 2012-yilda mamlakatda 3,5 million talaba tahsil olgan, ulardan 427 ming nafari xorijiy fuqarolardir^[3].

Taʼlim tizimining tuzilishi

Buyuk Britaniyada juda koʻp turli xil maktablar mavjud. Turli maʼlumotnomalar, onlayn, jurnal va gazeta maqolalari maktablarni tasniflash uchun turli mezonlardan foydalanishi mumkin. Buyuk Britaniyada maktabning keng tarqalgan turi bu internat maktablari boʻlib, unda talabalar ham oʻqiydilar, ham yashaydilar. Birinchi maktab-internatlar Britaniyada erta oʻrta asrlarda — asosan monastirlarda paydo boʻlgan^[4]. XII asrda Rim papasi barcha Benediktin monastirlarini ular bilan xayriya maktablarini ochishga majbur qildi. Biroz vaqt oʻtgach, bunday maktablarda oʻqish pulli boʻla boshladi. Aristokratik oilalar monastir maktablaridan koʻra uyda taʼlim olishni afzal koʻrsalar ham, vaqt oʻtishi bilan oʻsmirlar uchun, ijtimoiy kelib chiqishidan qatʼi nazar, tengdoshlari bilan birga oʻqish foydaliroq, degan eʼtiqod tarqaldi. Ushbu eʼtiqod imtiyozli maktab-internatlarni (davlat maktablari) tashkil etish va rivojlantirish uchun asos boʻldi, ular orasida ming yildan ortiq vaqt davomida zamonaviy Britaniya jamiyatining elitasini tarbiyalayotgan, oʻqitgan va shakllantirganlar bor. Dunyodagi eng qimmat va nufuzli maktablar roʻyxatiga Britaniya maktab-internatlari ham kiritildi^[5].

Oʻquvchilarning yoshi boʻyicha maktablarning tasnifi

Toʻliq tsiklli maktablar — bu yerda 3 yoshdan 18 yoshgacha boʻlgan barcha yoshdagi bolalar oʻqiydi^[6].
Maktabgacha taʼlim muassasalari — 2 yoshdan 7 yoshgacha boʻlgan bolalar uchun bolalar bogʻchalari deb ataladi. Bu yerda ular oʻyinlar orqali oʻqish, yozish, hisoblash, rivojlanishni oʻrgatishadi. Odatda bunday maktablar kichik yoshdagi oʻquvchilar maktablari bilan birgalikda tashkil etiladi. Oʻquvchilarning yoshi 2 yosh 9 oydan 4 yoshgacha.

Yosh talabalar uchun muassasalar

Boshlangʻich maktab — oʻquvchilarning yoshi 4 yoshdan 11 yoshgacha. SAT^[7] 2 bosqichda, ikkinchi va oltinchi oʻqish yilida oʻtkaziladi. Ikkinchi imtihon natijalari Oʻrta maktabga kirish uchun muhimdir.

Oʻrta maktab — 7 yoshdan 13 yoshgacha boʻlgan bolalar uchun. Bu yerda bolalar turli fanlar boʻyicha maxsus boshlangʻich umumiy oʻqitish tsiklidan oʻtadilar, bu umumiy kirish imtihonlari bilan yakunlanadi. Bunday imtihondan muvaffaqiyatli oʻtish oʻrta maktabga kirishning asosiy shartidir^[8].

Oʻrta maktab oʻquvchilari uchun muassasalar

Katta maktablar — 14 yoshdan 18 yoshgacha boʻlgan oʻsmirlar uchun. Bu yerda bolalar birinchi navbatda GCSE imtihonlarini topshirish uchun ikki yillik treningdan oʻtadilar, soʻngra yana ikki yillik dastur: A-Level yoki International Bakalavr.
Oʻrta maktab — 11 va undan katta yoshdagi bolalar uchun taʼlim.
Grammatika maktabi — 11 yosh va undan katta yoshdagi bolalar uchun chuqurlashtirilgan dastur boʻyicha taʼlim. Xuddi shu maktablarda siz universitetga tayyorgarlik koʻrishingiz mumkin (oltinchi sinf).
Universitetlarga tayyorgarlik koʻrish maktablari — 16-18 yoshli katta oʻsmirlar uchun.

Maktabgacha taʼlim

Maktabgacha taʼlimni ham davlat, ham xususiy taʼlim muassasalarida olish mumkin. Asosan ota-onalar farzandlarini 3-4 yoshida bolalar bogʻchasiga yuborishadi.

Tayyorgarlik taʼlimi

Xususiy maktablarda tayyorgarlik yoki boshlangʻich sinflarga 5 yoshdan boshlab bolalar qabul qilinadi. Chet ellik talabalar maktabga 7 yoshdan kirishadi va 11-13 yoshda darhol oʻsha xususiy maktabning oʻrta sinflariga oʻtkaziladi^[9].

Boshlangʻich maktab taʼlimi

Koʻpchilik britaniyalik bolalar 5 yoshida davlat boshlangʻich maktablariga kiradi va keyin 11 yoshida oʻsha maktabdagi oʻrta taʼlim sinflariga oʻtadi yoki kollejga boradi. Boshlangʻich maktabda bolalar ingliz tili, matematika, tarix, geografiya, musiqa, sanoat texnologiyasi va sanʼat fanlarini oʻrganadilar. Mavzular ota-onalar tomonidan tanlanadi. Baʼzi tuman va tumanlarda 11 yoshli bolalar oʻrta taʼlim uchun maktab tanlash imkoniyatini kengaytirish uchun " 11+ " deb nomlangan kengaytirilgan imtihon topshirishlari mumkin. Ilgari, bu imtihon Angliya va Uelsda qoʻllangan, ammo standartlashtirilgan test bilan almashtirildi^[10].

Taʼlim 16 yoshdan boshlab

16 yoshdan, oʻqishning majburiy tsiklini tugatgandan soʻng, talabalar maktabni tashlab, ishlashni boshlashlari yoki universitetga kirish uchun oʻqishni davom ettirishlari mumkin. Universitetga kirishni xohlovchilarga ikki yillik A-level kurslari taklif etiladi. Oʻqishning birinchi yilidan soʻng AS imtihonlari boʻlib oʻtadi, ikkinchisidan keyin esa A2 darajalari olinadi. Oʻqishning birinchi yili 4-5 ta, ikkinchisi 3-4 ta fanni majburiy oʻrganishni oʻz ichiga oladi. Yetkazib berish uchun majburiy fanlar talab qilinmaydi — talaba maktab tomonidan taklif qilingan 15-20 tadan barcha fanlarni individual ravishda tanlaydi va shu bilan universitetda keyingi 3-5 yillik oʻqishga bagʻishlangan ixtisosligini belgilaydi. Koʻpincha Buyuk Britaniyaga oʻqish uchun kelgan chet ellik talabalar oʻqishni A-leveldan boshlaydilar^[11].

Taʼlim 18 yoshdan boshlab

Ikki yillik A-darajali kursni tugatgandan soʻng, talabalar professional yokida oliy maʼlumot olishlari mumkin^[12].

Qoʻshimcha taʼlim kasbiy tayyorgarlik kurslarini va oliy taʼlim uchun baʼzi kurslarni (bakalavr darajalari) oʻz ichiga oladi. „Kasb-hunar taʼlimi“ atamasi 16 yoshda maktabni tark etganlar uchun kurslarga nisbatan qoʻllanadi. Buyuk Britaniyada 600 dan ortiq davlat va xususiy qoʻshimcha taʼlim kollejlari mavjud. Ushbu muassasalar turli xil oʻquv dasturlarini taklif qiladi, jumladan, ingliz tili kurslari, Oʻrta taʼlimning umumiy sertifikati va A-level, professional kurslar^[13].

Oliy taʼlim bakalavriat, aspirantura (magistratura, doktorantura) va MBA dasturlarini oʻz ichiga oladi. „Oliy taʼlim“ atamasi oliy yoki doktorlik darajasini taklif qiluvchi universitetlar, kollejlar va institutlarda oʻqishni anglatadi^[14].

1960-yillargacha mamlakatda oliy taʼlim 23 ta institutlarda olib borilgan, ulardan 16 tasi Angliyada, 1 tasi Uelsda, 4 tasi Shotlandiyada, 2 tasi Shimoliy Irlandiyada boʻlgan^[15]. Biroq, oliy taʼlim sohasidagi oʻzgarishlar tufayli 1970-yillarning boshlariga kelib, universitetlar soni ikki baravar koʻpaydi va ularda tahsil olayotgan talabalar soni yanada oshdi^[16].

Manbalar

[1] ttps://www.theguardian.com/uk/2005/jul/28/politics.schools

[2] ttps://rg.ru/2021/09/22/rossijskomu-obrazovaniiu-nuzhny-standarty-obucheniia-predprinimatelstvu.html

[3] ttps://www.theguardian.com/uk/2005/jul/28/politics.schools

[4] ttps://rg.ru/2021/09/22/rossijskomu-obrazovaniiu-nuzhny-standarty-obucheniia-predprinimatelstvu.html

[5] ttps://study.by/poleznaya-informatsiya/sistemy-obrazovaniya/468/

[6] ttps://cyberleninka.ru/article/n/reformy-vysshey-shkoly-v-velikobritanii-kak-faktor-sovershenstvovaniya-ee-nauchno-issledovatelskoy-deyatelnosti

[FOOTNOTESATsguide-7] SATsguide.

[8] ttps://www.bbc.com/russian/uk/2010/12/101209_princes_car_attacked

[9] ttps://www.bbc.com/russian/uk/2010/12/101209_princes_car_attacked

[10] „Teaching union calls for return of 11-plus“.

[11] ttps://study.by/poleznaya-informatsiya/sistemy-obrazovaniya/468/

[12] ttps://study.by/poleznaya-informatsiya/sistemy-obrazovaniya/468/

[13] ttps://www.edworld.ru/country/greatbritain/education-england.html

[14] ttps://www.edworld.ru/country/greatbritain/education-england.html

[15] ttps://www.unipage.net/ru/education_uk

[16] ttps://www.unipage.net/ru/education_uk

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]