Carl Nielsen
Carl August Nielsen (1865-yil 9-iyun,1931-yil 3-oktyabr) Daniyalik bastakor, dirijyor va skripkachi boʻlib, ish yuritgan. Oʻz mamlakatining eng koʻzga koʻringan bastakori sifatida tan olingan.
Funen orolida kambagʻal, ammo musiqiy iqtidorga ega ota-onalar tomonidan tarbiyalangan. U yoshligida musiqiy qobiliyatini namoyish etgan. U 1884-yildan 1886-yilning dekabrigacha Kopengagendagi Daniya Qirollik musiqa akademiyasining orkestrda musiqa ijro etdi. U oʻzining Op premerasini taqdim etdi. Ulardan ''Suite for Strings''(1888- yilda),23 yoshida. Keyingi yili Nielsen dirijyor Johan Svendsen boshchiligidagi Qirollik Daniya orkestrida ikkinchi skripkachi sifatida ishga kirdi. U 16 yil faoliyat olib, bordi. Shu vaqt davomida u Giuseppe Verdining Falstaff va Otelloda Daniya premyeralarini ijro etdi. 1916-yilda u Daniya Qirollik akademiyasida oʻqituvchilik lavozimini egalladi. Oʻlimiga qadar u shu yerda ishlashni davom ettirdi.
Uning simfoniyalari, kontsertlari va xor musiqalari bugungi kunda eʼtirof etilgan boʻlsa-da, Nielsen faoliyati va shaxsiy hayoti davomida koʻplab qiyinchiliklarga duch keldi. Uning 1897-1904-yillar oraligʻida yozgan asarlarida baʼzan uning „psixologik“ davriga tegishli boʻlib, asosan haykaltarosh Anne Mari Brodersen bilan notinch nikohdan kelib chiqadi. Nielsenning, ayniqsa, oltita simfoniyasi,Shamol kvinteti va skripka, nay va klarnet uchun tayyorlagan kontsertlari eʼtiborga sazovor. Daniyada uning „Maskarade“ operasi va koʻplab qoʻshiqlari milliy merosning bir qismiga aylandi. Uning dastlabki musiqasi Brams va Grig kabi bastakorlardan ilhomlanib, yaratilgan. Ammo u tez orada oʻz uslubini ishlab chiqadi. Dastlab u progressiv tonallik bilan tajriba oʻtkazdi. Keyinchalik oʻsha paytda ham keng tarqalgan kompozitsiyasi standartlaridan ichidan tubdan ajralib chiqdi. Nielsenning oltinchi va oxirgi simfoniyasi "Sinfonia semplice " 1924-1925-yillarda yozilgan. Olti yil oʻtgach, u yurak xuruji kasalligi oqibatida vafot etdi. Uni Kopengagendagi Vestre qabristoniga dafn qilishdi.
Nielsen hayoti davomida oʻz mamlakatida, xalqaro miqyosda musiqiy autsayder obroʻsini saqlab qoldi. Keyinchalik uning asarlari xalqaro repertuarga mustahkam kirdi. 1960-yillardan boshlab Leonard Bernshteyn va boshqalar orqali mashhurligini tezlashtirdi. Daniyada Nielsenning obroʻsi 2006- yilda uning toʻrtta asari Daniya Madaniyat vazirligi tomonidan Daniya klassik musiqasining eng buyuk asarlari roʻyxatiga kiritilganida muhrlandi. Koʻp yillar davomida u Daniyaning yuz kronlik banknotida paydo boʻldi. Odensedagi Carl Nielsen muzeyi uning hayoti va xotinining hayotini hujjatlashtirib, yubordi.1994-2009-yillar oraligʻida Daniya hukumati homiyligidagi Daniya Qirollik kutubxonasi Nielsenning barcha asarlari uchun fon maʼlumotlar va notalarni oʻz ichiga kiritdi. Koʻplari ilgari nashr etilmagan onlayn rejimda bepul mavjud boʻlgan Carl Nielsen nashrini tugatdi.
Hayot
[tahrir | manbasini tahrirlash]Dastlabki yillari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nielsen 1865-yil 9-iyunda Funen orolidagi Odense janubidagi Norre Lyndelse yaqinidagi Sortelung shahrida kambagʻal dehqon oilasida dunyoga kelgan. Oilada oʻn ikki farzandning yettinchisi boʻlib tugʻilgan.[1] ''Min Fynske Barndom" avtobiografiyasida tasvirlab bergan (Funendagi bolaligim). Uning bolaligida xalq qo‘shiqlarini kuylaganini eslagan onasi dengiz kapitanlarining badavlat oilasidan edi[2]. Amakilaridan biri Hans Andersen (1837-1881) isteʼdodli musiqachi boʻlgan.[3][4]
Nielsen musiqaga kirishi haqida shunday dedi: „Men avval musiqa nima ekanligini tushunish uchun musiqa eshitganman. Otamni skripka va kornet chalayotganini, onamning qoʻshiq kuylayotganini eshitganman. Qizamiq bilan toʻshakda yotganimda kichkina skripkada musiqa chalishni sinab koʻrganman“.[5] U olti yoshida skripkani onasidan olgan edi.[6] U bolaligida skripka va fortepiano chalishni o‘rgangan. Sakkiz-to‘qqiz yoshida o‘zining ilk kompozitsiyalarini yozgan: hozir yo‘qolgan beshik va o‘z tarjimai holida eslatib o‘tgan polka. Ota-onasi u kelajakda musiqachi boʻlishiga ishonmagani uchun uni oʻn toʻrt yoshida yaqin atrofdagi qishloqdagi doʻkondorga shogird qilib berishdi. Yoz oʻrtalarida doʻkondor bankrot boʻldi va Nielsen uyiga qaytishga majbur boʻldi. Guruch cholgʻu asboblarida chalishni oʻrgangach,1879-yil 1-noyabrda u Odensedagi armiyaning 16-batalyonida bugler va alto-trombonchi boʻldi.
Nielsen batalyonda boʻlganida skripka chalishdan voz kechmadi. Otasi bilan raqsga tushish uchun uyga borganida skripkani chalishni davom ettirdi. Armiya unga ikki yarim yil davomida har besh kunda uch kron, 45 øre va bir boʻlak non toʻladi. Shundan soʻng uning maoshi biroz koʻtarildi, bu esa ombor raqslarida qatnashishi uchun zarur boʻlgan fuqarolik kiyimlarini sotib olishiga imkon berdi.[6]
Ta'lim olishi va erta karyerasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1881-yilda Nielsen oʻzining skripkasini chalishni jiddiyroq qabul qila boshladi, Odense soborida sekston Carl Larsen qoʻlida alohida oʻqidi. Bu davrda Nielsen qancha bastalagani maʼlum emasdi. Lekin uning tarjimai holidan maʼlum bo‘lishicha, u guruch cholg‘u asboblari uchun bir qancha trio va kvartetlar yozgan. Guruch cholg‘u asboblari sozlanganligi bilan murosaga kelishda qiynalgan. Kopengagendagi Qirollik akademiyasi direktori Niels V. Geyd bilan tanishtirgandan soʻng, uni yaxshi kutib olishdi.Nielsen qisqa vaqt ichida harbiy orkestrdan ozod qilindi. 1884-yil boshidan Akademiyada tahsil oldi.[7]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Carl Nielsen haqida turkum mavjud |
- ↑ Hagen, S. A. E. „Nielsen, August Carl“, . Dansk Biografisk Leksikon Bricka: , 1898 — 213–214-bet.
- ↑ Lawson 1997.
- ↑ „Funen Childhood“. Carl Nielsen Society. Qaraldi: 2015-yil 21-aprel.
- ↑ Larsen 2015.
- ↑ Nielsen 1953.
- ↑ 6,0 6,1 „The Early Years“. Carl Nielsen 2015-yil (2022-yil 4-avgust). Qaraldi: 3-may 2015-yil.
- ↑ Ahlgren Jensen 2008.