Chakma

Chakma — Bangladeshdagi (Chittagong viloyatining togʻli tumani) va Hindistonning chegaradosh hududlaridagi odamlar. Umumiy soni 540 ming kishi, jumladan Bangladeshda — 440 ming kishi, Hindistonda — 100 ming kishi. Myanma madaniyati va turmush tarzi jihatidan yaqin. Zamonaviy chakmalar bengaliyaliklar tomonidan assimilyatsiya qilinmoqda. Ular Xitoy-Tibet oilasining markaziy guruhining tilida gaplashadilar. Koʻpchilik bengal tilida gaplashadi. Imonlilar asosan shimoliy yoʻnalishdagi buddistlardir, baʼzilari anʼanaviy eʼtiqodlarga rioya qilishadi.

Tarixi

Chakma ayol

Chakmalarning kelib chiqishi haqida qiziq, ammo ishonchsiz afsona bor. Ularning ismlari birmacha „chaok“ soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „aralash nasl“ degan maʼnoni anglatadi va oʻzlarini Marma ayollaridan kelib chiqqan deb hisoblashadi.

Etnik jihatdan Chakma Tibet-Birman tillari oilasiga mansub va shuning uchun Himoloy etaklaridagi qabilalar bilan chambarchas bogʻliq. Ularning ajdodlari Magadha qirolligidan (hozirgi Bixar, Hindiston) Arakanga joylashish uchun kelgan. Ularning aksariyati keyinchalik Bangladeshga koʻchib oʻtib, Koks-Bazar tumaniga joylashdi. Mustamlakachilar istilosidan oldin sivilizatsiyaning dastlabki shakli — Chakma podsholigi mavjud edi. Bugungi kunda Chakma qiroli Raja Debabish Royning kuchi faqat ramziy maʼnoga ega.

Madaniyati

Chakma oʻz madaniyati, xalq ogʻzaki ijodi, adabiyoti va anʼanalariga ega xalqdir. Chakma ayollari uzun, toʻpigʻigacha boʻlgan finon deb nomlangan xalat, shuningdek, bezak sifatida beliga xadiy kiyadilar. Phinon va xadi turli dizayndagi rang-barang kiyimlardir. Biju — Bengal kalendar yilining tugashini bildiruvchi uch kunlik Chakma madaniyati festivali. Har yili oʻn uchinchi aprelda qoʻshiq aytish, raqsga tushish, ichish va umumiy oʻyin-kulgi bilan nishonlanadi. Bijuning birinchi kuni phool biju, ikkinchi kuni esa mup biju deb ataladi. Ikkinchi kun — bayramning asosiy kuni. Oxirgi kun gaya paya din (dam olish kuni) deb ataladi. Bu kun faqat Chittagongda dam olish kuni hisoblanadi. Biju — Chakma xalqining asosiy bayrami.

Tili

Dastlab Tibet-Birman oilasiga mansub tilda soʻzlashgan, biroq bu til qoʻshni Chittagunien tilining taʼsiri ostida qolgan, bu til bengal tili bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan Sharqiy hind-aryan oilasining tili. Hozirgi kunda koʻpgina tilshunoslar zamonaviy Chakma tilini (Changma Waj yoki Changma Kodha nomi bilan tanilgan) bengal tilining janubi-sharqiy tarmogʻining bir qismi deb hisoblashadi. Chakma vajning oʻz imlosi bor, uni ochhopat deb ham atashadi. Chakma tili imloda uning kursiv shakli hisobga olinsa, ilgari Kambodja, Laos, Tailand va Birma janubida qoʻllanilgan kxmer tiliga deyarli oʻxshaydi.

Dini

Chakmalarning aksariyati Teravada buddizmining izdoshlari boʻlib, ular asrlar davomida amal qilib kelgan din. Yaqinda bir qancha xorijlik va mahalliy missionerlar chakmani nasroniylikni qabul qilishga urinishlari muvaffaqiyatsizlikka uchragani haqida xabarlar bor.

Adabiyotlar

• Bruk S. I. Chakma // Dunyo xalqlari va dinlari / Bob. ed. V. A. Tishkov. — M.: Buyuk rus ensiklopediyasi, 1999. — S. 613.
• Irqlar va xalqlar, V.19 / N. N. Mikluxo-Maklay nomidagi Etnografiya instituti / Ed. ed. Bruk S.I. — M.: Nauka, 1989. — S. 106-107.
• Cheboksarov N. N. Janubiy Osiyo mamlakatlaridagi etnik jarayonlar. — M.: Nauka, 1976. — S. 196-205.
• Belokrinitskiy V. Ya., Puchikov P. I. Bangladesh // Buyuk rus entsiklopediyasi, V.2. — M.: Buyuk rus entsiklopediyasi, 2005. — S. 742-749.

Havolalar

• Rangamati tumanining tub aholisi, yaʼni Chakma xalqi vakili (chakma va bengal tillarida) yozuvining qoʻlda yozilgan namunalari.