Chashma majmuasi
| Chashma majmuasi | |
|---|---|
 | |
| Joylashuv | 40°19′55″N 65°24′18″E / 40.3320°N 65.4049°E |
| Xarita | |
„Chashma“ yoki Nur-Buloq majmuasi — diniy majmua, Oʻzbekistonning Navoiy viloyati Nurota shahridagi joylashgan ziyoratgoh. Majmua tarkibiga Chashma bulogʻining oʻzi kiradi. Nomi fors va tojik tillaridan so‘zma-so‘z „muqaddas manba“ deb tarjima qilinadi.
Bu Oʻrta Osiyodagi suv havzasilari orasidagi eng muhim ziyoratgoh boʻlib, mintaqadagi musulmonlarning eng koʻp ziyorat qilinadigan va muqaddas joylaridan biri hisoblanadi. Har yili majmuaga butun dunyodan minglab sayyohlar tashrif buyurishadi.
Joylashuvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Chashma majmuasi Oʻzbekistonning Navoiy viloyati Nurota shahrida joylashgan. Buloqda mozor mavjud. Atrof asrlar davomida mahalliy aholi uchun mahalla vazifasini bajarib kelgan. Ziyoratgohdan uncha uzoq boʻlmagan joyda bozor, hammom, choyxona, mehmonxona bor.
Mahalliy aholi orasida tarqalgan afsonalardan biriga koʻra, 40 ming yil avval majmua joylashgan joyga meteorit tushib, yorugʻlik chiqaradi. Meteorit tushgan joydan buloq hosil boʻladi. Maʼlum boʻlishicha, uning suvi shifobaxsh xususiyatlarga ega. Mahalliy aholi bu joyni nur deb atay boshladi. Shaharning Nurota nomi shundan kelib chiqqan[1][2][3].
Qal’a Oʻzbekiston hududidagi eng qadimiy qal’alardan biridir. Qal’aning xarobalari bugungi kungacha saqlanib qolgan va arxeologlar, shuningdek, bu joylarga tashrif buyuradigan sayyohlar uchun katta qiziqish uygʻotmoqda. Qazishmalar chogʻida qalʼa tepalikda joylashgani va uning atrofi qalʼa devorlari bilan oʻralganligi aniqlangan[1][2][3].
Muqaddas «Chashma» bulog’i minglab musulmonlar va chet el sayyohlari ziyorat qiladigan muqaddas joydir. «Chashma» so’zi tojikchadan tarjima qilinganda «muqaddas buloq» degan ma’noni anglatadi.
Ushbu tarixiy majmua “Chilustun” jome masjidi, buloq (Chashma), Panjob (Beshpanja) qudug’i, «Panjvaqta» masjidi (Katta Gumbaz), Shayx Abul Husan Nuriy maqbarasi va Nur qal’asini o’z ichiga qamrab olgan. Nurotaliklarning aytishlaricha, 40 ming yil avval xuddi shu joyga osmondan meteorit tushgan ekan va u yuz kun davomida o’zidan nur taratib turgan ekan. Meteoritning tushishi natijasida krater hosil bo’lgan va shifobaxsh xususiyatga ega muqaddas buloq paydo bo’lgan. Nurota shahrining nomlanishi aynan ana shu hodisa bilan bog’liq degan fikrlar mavjud. Shu yerning tub aholisi ushbu hodisaga ilohiy kuch deya qarab, «Olloh bizga nur ato yetdi!» deb o’ylashgan. Bu yerning paydo bo’lish tarixi qadim zamonlarga borib taqaladi. Muqaddas buloq yonida «Nur» qal’asi qoldiqlari saqlanib qolgan.
IX asrda «Chashma» hududida «Chilustun» masjidi qurilgan va u Amir Temur hukmronlik qilgan davrda, ya’ni, XVI asrda qayta qurilgan. Masjid muqaddas buloq yonida qurilgan. Unda silindrsimon derazalardan iborat gumbaz shaklidagi quyosh soati mavjud. U masjidning qoq o’rtasida joylashgan. Bundan tashqari masjid qurilishida yog’och o’ymakorligi san’atidan va boshqa O’rta Osiyo milliy bezak namunalaridan mohirlik bilan foydalanilgan.
«Chilustun» masjidi yonida «Panjvaqta» masjidi joylashgan. Bu masjid 1570-1582 yillarda qurilgan. Ma’lumki, masjid qurilishi Buhoro amiri Abdullaxon II buyrug’i bilan boshlangan. Bugungi kunda masjid binosi ikki yoqlama ayvonli katta gumbazdan tashkil topgan. Barcha ustunlar tut va qayrag’och daraxtidan qilingan, asosi esa marmar toshdan iborat. Gumbazning ichki qismi qadama naqsh san’atining ajoyib va betakror namunalari bilan bezatilgan. Ammo ulardan faqat geometrik shakldagilari saqlanib qolgan. Shayx Abul Husan islom dini targ’ibotchisi bo’lgan. U soddaligi, kamtarligi va Qur’oni Karimni chuqur o’rganganligi bilan xalqning hurmatiga sazovor bo’lgan. Aynan shuning uchun vafotidan keyin muqaddas Chashma yonida dafn etilgan. Endi esa asosiy diqqatga sazovor joyga fikrimizni qaratamiz. Bu joy albatta muqaddas Chashma bulog’idir. «Chashma» oddiygina buloq emas, uning doimiy temperaturasi 19,5°C ni tashkil qiladi. Bundan tashqari buloqning suvi foydali minerallar va tuzlar bilan to’yinganligi odamni hayratga soladi. Mikrobiologlarning aytishicha, bu muqaddas suv o’zida 15 xil foydali mikroelementlarni mujassamlashtirgan. Ushbu mikroelementlar insonni tinchlantirish va uning tanasiga ijobiy ta’sir qilish xuxusiyatiga ega ekan.
Qizig’i shundaki, muqaddas buloq suvida tog’ daryolari va irmoqlarida uchraydigan Qorabaliqlar suzib yuradi. Buloqdan qorabaliqlar bilan g’ij-g’ij to’lgan suv kanal orqali oqib o’tadi. Aholi orasida ushbu baliqlar oddiy baliq emas, balki ilohiy baliqlar bo’lib, ularni yeyish mumkin emas degan afsona mavjud. Agar kimdir bu baliqlarni o’ldirsa yoki ovlab yeyishga jur’at qilsa u albatta tuzalmas kasallikka duchor bo’lib, vafot etarkan yoki uning butun badanini oq dog’lar qoplarkan. Buloq yonida “Panjob» yoki “Besh Panja» qudug’i joylashgan. Quduqqa suv beshta ariq orqali yer osti daryolaridan kelib tushadi va bu suv quduqdan «Chashma» ga oqib o’tadi. Quduq chuqurligi 7,5 m ni tashkil qiladi. Agar diqqat bilan e’tibor qiladigan bo’lsak, quduq ulkan qo’l panjasi shaklidaligini ko’ra olamiz.
Arxitektura binolari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Majmua 16-asrdan keyin qurilgan Juma masjidi, oʻrta asr hammomi, mozor, Panj qudugʻi va qadimiy Panjvakta masjidini (forscha panj — besh, vakta — vaqt/vaqt, yaʼni) oʻz ichiga oladi. Panjvakta masjidi majmuadagi eng qadimiy bino boʻlib, u 16-asrning birinchi yarmida qurilgan. Masjidlarning ichki qismida anʼanaviy yogʻoch oʻymakorligi va Markaziy Osiyo va Fors bezaklarining boshqa elementlari mavjud. Juma masjidi gumbazining diametri 16 metr[1][2][3].
Majmua hammomi 20-asr boshlarida buxorolik ustalar tomonidan eski hammom oʻrnida qurilgan[1][2][3].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Чашма — комплекс культовых сооружений Нураты“. 2016-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-fevral.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Комплекс Чашма“. 2019-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyul.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Комплекс «Чашма»“. 2016-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-fevral.