Chemal tumani

Chemal
Chemal
	51°24′40″N 86°0′18″E / 51.41111°N 86.00500°E G OKoordinatalari: 51°24′40″N 86°0′18″E / 51.41111°N 86.00500°E G O
Mamlakat	Rossiya
Mintaqa	Yevrosiyo
	Chemal

Chemal tumani yoki viloyati ( Rossiya Federatsiyasining Oltoy Respublikasi tarkibidagi ma'muriy-hududiy birlik va munitsipalitet okrug ).

Maʼmuriy markazi — Chemal qishlogʻi.

Geografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hudud Oltoy Respublikasining shimoliy qismida, Shimoliy Oltoyning tog'-dasht zonasida, Katun irmoqlari bo'lgan kichik tog 'daryolari tizimida joylashgan bo'lib, Iolgo va Seminskiy tizmalarining bir qismini qamrab oladi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chemalskiy tumani Oltoy Respublikasining eng yosh tumanidir. U 1992-yilda, ma'muriy-hududiy islohot paytida, Shebalinskiy tumanining bo'linishi natijasida tashkil topgan.

Shu paytgacha tuman bir necha bor qayta tashkil etilgan:

1922-yilda markazi Ulalada boʻlgan Oirot avtonom okrugi tashkil topdi; mintaqa dastlab 24 volostni o'z ichiga olgan. 1923-yilda volostlar kengaytirildi, Beshpeltirskaya, Chemalskaya volostlari Chemal volostiga (Chemal v.), Saldam volostidan - Edigan, Kanzara, Kuyus, Beshpeltir-Turuk, Biyka, Chebo, Ikujoy qishloqlari, Imerinskaya volostidan kirdi. - Ingurek va Verx-Kuyum qishloqlari. Oirot oblasti ijroiya qoʻmitasining 1924-yil 16-sentabrda boʻlib oʻtgan majlisida oʻlkaning kengaytirilgan volostlari viloyatlar deb nomlandi.
Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qo'mitasining 1933-yil 10-apreldagi farmoni bilan Chemal viloyati Elikmanar deb o'zgartirildi.
RSFSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1962-yil 30-martdagi farmoni bilan Mayminskiy va Elikmanar tumanlari Maymin tumaniga birlashtirildi.
Oltoy Respublikasi Oliy Kengashi Prezidiumining 1992-yil 26-avgustdagi qaroriga binoan Chemalskiy tumani qayta tashkil etildi ( Shebalinskiydan ajratilgan).

2024-yil - 10,97 ming odamlar
2035-yil - 11,84 ming odamlar

Iqtisodiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chemal va Shebalin viloyatlari chegarasida Oʻroqtoy marmar koni joylashgan. Marmarlar ko'k-kulrang va rang-barang, pushti-lilak, nozik taneli, yaxshi sayqallangan. O'roqtoy marmar XX asrning 30-yillarida faol qazib olinib, Moskva metrosi qurilishiga etkazib berildi. Viloyatda yilqichilik, bog‘dorchilik, dorivor va texnik xomashyo kollektsiyasi rivojlanmoqda. Hududda daraxt kesish va yog'ochni qayta ishlash yo'q, chunki uchastkalarga kirish yo'llarning yo'qligi va baland tog'lar tufayli cheklangan. Xususiy arra tegirmonlari mahalliy aholining xomashyoga bo'lgan ehtiyojini qondirib, xom ashyoni tolllashda ishlaydi, viloyatda yog'och quritgichlar yo'q.

Go'sht va sut chorvachiligi davlat xo'jaliklarining qayta tashkil etilishi bilan to'xtadi, bu 1990-yillarning boshlarida sodir bo'ldi. Ayni paytda viloyat aholisining turmush darajasi pastligi tufayli hatto shaxsiy chorva mollarini boqish ham talab darajasida yo‘lga qo‘yilmagan. Otchilik yuqori daromadli biznes turi sifatida har birida 50 dan 200 boshgacha bo'lgan ko'plab dehqon xo'jaliklari tomonidan amalga oshiriladi. “Maral” naslchilik xo‘jaliklari mahsulotlarning arzonligi tufayli tanazzulga yuz tutmoqda, shox va gematogen juda arzon narxlarda xarid qilinmoqda. Shu bilan birga, 250 boshdan kam podani saqlash ham foyda keltirmaydi. Asalarichilik kam rivojlangan, chunki tog'larda asalari oilalarini parvarish qilish arzon emas va tog 'asalining narxi Oltoy o'lkasi tomonidan to'xtatiladi, bu erda 1 kg mahsulot narxi 2-2,5 baravar past.

Sovet davrida Chemalskiy tumani sovxozlarida nok, olma va boshqa mevalar pishgan. Davlat xo'jaliklari qayta tashkil etilgandan so'ng, sovxoz bog'lari chirigan va hozir qisman vayron qilingan.

Tomorqadan go‘shtni tekinga sotish taqiqlangani hudud aholisi uchun jiddiy muammo tug‘dirdi. Qoramol, otlarni sotib olish Oltoy o'lkasi va Kemerovo viloyatidagi go'shtni qayta ishlash zavodlari tomonidan amalga oshiriladi. 2010-yilda viloyatda o‘zining so‘yish sexiga ega birinchi oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash korxonasi ish boshladi. Uning mahsulotlari viloyatda sotish uchun, shuningdek, ulgurji sotuvchilarga tashrif buyurish uchun yetrali bo'ladi

OAV[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tumanda ikkita gazeta chiqadi: tuman hokimligiga qarashli “Chemalskiy vestnik” va mustaqil “Delovoy chemal”^[1].

Turizm[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mayminskiy kabi Chemal tumani ham o'zining qulayligi, qulay iqlim sharoiti, noyob go'zal landshafti va madaniy-tarixiy obidalari tufayli turizm jihatidan eng rivojlangan tumanlardan biridir. Viloyatga har yili tashrif buyuradigan sayyohlar soni mahalliy aholidan o'n baravar ko'p. Ammo shunga qaramay, mintaqaning sayyohlik salohiyati tugamaydi. Bu yerda ekologik-etnografik turizmni rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar yaratilmoqda.

Keyingi yillarda viloyatda avtomobil yo‘llari tarmog‘i jadal rivojlanib, 2010-yilda Askat ko‘prigidan Anos qishlog‘igacha asfalt yotqizildi. Dam oluvchilar mahalliy aholining shaxsiy uylariga joylashtiriladigan sport, diqqatga sazovor joylar, professional, biznes, festival turizmi, shuningdek, qishloq yoki yashil turizm jadal rivojlanmoqda. Uyushtirilgan va "yovvoyi" turizm tabiiy muhit holatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. So‘nggi paytlarda viloyat hokimligi tomonidan hududning ayrim tabiiy ob’yektlariga texnogen yuklamalarni tartibga solishga harakat qilinmoqda.