Cho'chqa urushi
| Cho'chqa urushi | |
|---|---|
 |
Cho'chqa urushi 1859-yilda Amerika Qo'shma Shtatlari va Britaniya imperiyasi o'rtasida yuzaga kelgan, asosan San-Xuan orollarining hududiy da'vosi bilan bog'liq bo'lgan mojarodir. Bu urush o'zining g'alati nomi bilan mashhur bo'lib, faqatgina bir cho'chqaning o'limi sababli boshlangan. Garchi "urush" deb atalsa-da, ikki tomondan ham inson o'limi qayd etilmagan, ammo asosiysi hududiy va diplomatik kelishmovchiliklarga olib kelgan.
Tarixiy Kontekst va Sabablari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tinch okeanining shimoliy-g'arbiy hududidagi chegaralar haqida muloqotlar, asosan 1846-yilda imzolangan Oregon shartnomasi [1] bilan boshlandi. Shartnomaga ko'ra, AQSH va Britaniya imperiyasi o'rtasidagi chegara 49-daraja kenglik bo'ylab belgilanadi, ammo bu orollar va ularning atrofidagi hududlarni qanday taqsimlash haqida aniq kelishuv yo'q edi. Ushbu shartnomada chegaralar Vankuver oroli va materik o'rtasidagi suv yo'lidan o'tishi ko'rsatilgan. Biroq bu hududda ikkita asosiy suv yo'li mavjud edi: Haro bo'g'ozi (AQSH tomonidan tanlangan) va Rosario (Buyuk Britaniya tomonidan tanlangan). Natijada San-Xuan oroli kimga tegishli ekanligi mavhum bo'lib qoladi. San-Xuan orollari, Vancouver orolining janubi-g'arbida joylashgan va ikkala davlat uchun ham strategik ahamiyatga ega bo'lgan joy edi. Ushbu orollar qishloq xo'jaligi va baliqchilik uchun muhim, shuningdek, Tinch okeani orqali savdo yo'llari uchun ham strategik nuqtada joylashgan edi.
Mojaro Boshlanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1859-yil iyun oyida, San-Xuan orolida, Layman Katler ismli amerikalik fermer o'zining kartoshka bog'ida yetishtirilayotgan o'simliklarni yeyayotgan bir cho'chqani otib tashlaydi. Cho'chqa Britaniya imperiyasi tomonidan boshqarilayotgan "Gudson's Bay" kompaniyasiga tegishli edi va uning egasi Charlz Griffin cho'chqaga zarar yetganligini aytib, fermerdan to'lov talab qiladi. Katker bunga rozi bo'lmaydi.[2]
Britaniya hukumati, cho'chqaning o'limi sababli amerikalik fermerdan zarar undirishni talab qilib, orolga o'z kuchlarini yuborishga qaror qiladi. Buning javobida AQSH, o'z fuqarosining himoyasi uchun orolga qo'shin yuboradi. Shunday qilib, ikki mamlakat o'rtasida to'qnashuv ehtimoli yuzaga keladi.
Harbiy To'qnashuvlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Britaniya imperiyasi orolga 4 kema va 2,000 askar yuboradi. Ular o'z hududlarini himoya qilishni rejalashtiradilar. AQSH esa orolga 2,600 askar yuborib, o'z hududini himoya qilishga tayyorlanadi. Biroq, hech bir tomon to'liq urush boshlashni istamadi, chunki har ikki tomon ham ushbu mojaro juda kichik sababga ko'ra yirik urushga aylanishidan qo'rqardi. Ko'proq diplomatik vositalar orqali muammoni hal etishga harakat qilindi.
Diplomatik Yondashuv
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mojaroni hal qilish uchun, ikkala tomon ham xalqaro vositachilikka rozi bo'ldi. Ular butun dunyoda ahamiyatga ega bo'lgan kelishmovchilikni tinch yo'l bilan hal qilishga intildilar. 1871-yilda AQSH va Britaniya o'rtasida ikki davlat o'rtasidagi barcha hududiy nizolarni hal qilish uchun London shartnomasi imzolandi. Shartnomaga ko'ra, ikkala davlat ham San-Xuan orollaridagi nizoni Germaniya imperiyasi hal etishiga rozi bo'ldi. Germaniya imperatori Vilgelm I hakam sifatida ish olib bordi va 1872-yilda orollarni AQSHga berish qarorini chiqardi.
Hal etilish va Yakun
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mojaro 1872-yilda tinch yo'l bilan hal qilindi, va San-Xuan orollari AQSHga berildi.[3] Bu qaror keyinchalik ikki davlat o'rtasidagi diplomatik munosabatlarni mustahkamladi. O'sha paytda, bu nizoning hech qanday harbiy to'qnashuvlar yoki halokatli oqibatlari bo'lmadi, faqat bir cho'chqa halok bo'ldi.
Asosiy Sabablar va Ahamiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu voqea tarixda o'zining oddiylik va g'alati sabablariga qaramasdan, ikki yirik davlat o'rtasida urushning oldini olishga qaratilgan samarali diplomatik yondashuvni namoyish etadi. Urushning bunday xususiyati ko'pincha tinchlikni saqlash va diplomatik muloqotlarni davom ettirishning ahamiyatini ko'rsatadi.
Bundan tashqari, bu voqea ikki davlat o'rtasida yanada barqaror munosabatlar o'rnatishga olib keldi va kelajakdagi hududiy nizolarda diplomatiya va hakamlikka tayyor turishning ahamiyatini ta'kidladi.