Choʻponota maqbarasi
| Choʻponota maqbarasi | |
|---|---|
 Choʻponota maqbarasining restavratsiyadan oldingi koʻrinishi | |
| Joylashuv | Oʻzbekiston |
| Turi | Maqbara |
| Material | Pishiq gʻisht |
| Xarita | |
| Koordinatalari | 39°41′6″N 67°1′41″E / 39.68500°N 67.02806°E |
Choʻponota maqbarasi – Oʻzbekistonning Samarqand shahridagi XV asr meʼmoriy yodgorligi. Bino toʻrtburchak tarhli, toʻrt tomonida eshik oʻrni bor. Bino tashqarisi bezaksiz, faqat gumbazi feruza rangli koshinlar bilan qoplangan. Bino ichi va poygumbaz ganch suvoq qilingan. Choʻponota maqbarasi yopmasi tashqi va ichki gumbazli tuzilishga ega: xonaning gumbazi ravoklarga qoʻyilgan; tashqi gumbaz baland poygumbazga oʻrnatilgan. Bu uslubdagi qurilma Choʻponota maqbarasida ilk bor qoʻllangan boʻlib, keyingi inshootlarda yanada mukammallashtirilgan.
Tavsifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Choʻpanota tepaligi Samarqandning shimoli-sharqiy chekkasida, Zarafshon daryosi yaqinida joylashgan. U taxminan 800 gektar maydonni egallaydi va dengiz sathidan 826 m balandlikda. Choʻpon ota tepaligi Samarqanddan 100 metr balandlikda boʻlib, u tufayli shaharning goʻzal manzarasini tomosha qilish mumkin[1].
Choʻponota tepaligidan arxeologik ishlar davomida balandliklar yonbagʻirlarida bir necha bor turli xil harbiy anjomlar – zirhlar, dubulgʻalar, nayzalar, oʻq uchlari va boshqalar topilgan[2]. Choʻponota gilidan XII asrdan boshlab samarqandliklar issiqqa chidamli idishlar ishlab chiqarishda keng qoʻllangan. Undan tayyorlangan buyumlar samarqandlik hunarmandlarning boshqa kulolchilik buyumlaridan sezilarli farq qiladi. Qurilishda Choʻponota hududidan olingan tuproqdan tayyorlangan gʻisht ishlatilgan. Jumladan, Goʻri Amir maqbarasidagi 14-asr oxiri – 15-asr boshlaridagi inshootlarning poydevori undan qurilgan[3].
1424—1428-yillarda Ulugʻbek bu yerda oʻsha davrda Sharqdagi eng yirik rasadxonalardan birini qurdirgan[4].
Ulugʻbekning Koʻhak tepaligida barpo etgan binolari saqlanib qolmagan. 1908-yilda V.L.Vyatkin va 1948-yilda V.A.Shishkinlar tomonidan olib borilgan arxeologik ishlar natijasida faqat rasadxona poydevori va ulkan oʻlchash moslamasi – sekstantning parchasini topish mumkin boʻldi. Ammo 1430—1440-yillarda tepalik ustida qurilgan Choʻponota mozori bugungi kungacha yaxshi saqlanib qolgan[5][6]. Ulugʻbekning qurdirgan bu binoning asl maqsadi maʼlum emas. Mozordan[7] qadimiy dafn izlari topilmagani bois, ayrim olimlar bu bino mayoq vazifasini oʻtashi mumkin, deb hisoblashadi. Choʻpon otaga sigʻinish bu joyda keyingi davrlarda chorva boqib yurgan choʻponlar tomonidan kelib chiqqan. Choʻponota maqbarasi toʻrtburchak shakldagi inshootdir. Zal va yana ikkita kichik yordamchi xona yon tomonga biriktirilgan. Yuqorisi qoʻsh gumbazli. Maqbara vaqt oʻtishi bilan butunlay parchalanib ketgan sirlangan gʻishtlardan mozaika bilan bezatilgan. Bir paytlar mozor atrofi pishiq gʻishtdan yasalgan panjara bilan oʻralgan boʻlib, uning parchalari hozirgacha saqlanib qolgan. 2011-yilda Choʻpon ota maqbarasida restavratsiya ishlari boshlandi[8]. Hozirda gumbazning epigrafik bezaklari qayta tiklangan, gumbazning oʻzi esa firuza koshinlar bilan qoplangan. Maqbaraga kirish biroz qiyin, chunki u Samarqand radio va televideniye uzatish markazi hududida joylashgan, biroq vaqt oʻtishi bilan mahalliy hokimiyat uni sayyohlik obʼyektlari roʻyxatiga kiritishni rejalashtirmoqda.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ T. Raxmatullaev. Chudo prirodi Chupan-ata…
- ↑ Легенды о Самарканде, Самарканд, 1990 — 24 - 27-bet.
- ↑ Portal goroda Samarkanda. Arxitekturniy kompleks u mavzoleya Gur-Emir.
- ↑ Самарканд. Краткий справочник-путеводитель. Ташкент: Государственное издательство Узбекской ССР, 1968 — 28-bet.
- ↑ Alexey Arapov. Samarkand. Masterpieces of Central Asia. Tashkent: «San’at», 2004 — 67-bet.
- ↑ [rutraveller.ru/place/49633 Mavzoley Chupon Ata].
- ↑ Istoricheskie i arxitekturnie pamyatniki Samarkanda. Mazar Chupan-ata[sayt ishlamaydi].
- ↑ „В Самарканде началась реставрация памятника Чупон-ата“ (deadlink). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-dekabr.
Izohlar
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |