Cicuta douglasii
| Cicuta douglasii | |
|---|---|
| |
Ilmiy tasnifi 
| |
| Olam: | Plantae |
| Boʻlim | Tracheophytes |
| Katta avlod: | Angiosperms |
| Kichik avlod: | Eudicots |
| Sinf: | Asterids |
| Kichik sinf: | Apiales |
| Oila: | Apiaceae |
| Turkum: | Cicuta |
| Tur: | C. douglasii
|
| Biologik nomi | |
| Cicuta douglasii | |
Cicuta douglasii — Apiaceae oilasiga kiruvchi vakili boʻlib, yer sharining gʻarbiy suv va botqoqliklarida oʻsadigan, juda zaharli koʻp yillik oʻsimlikdir .
Tavsifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻsimlikning ildizlari qalin va tuberli boʻlib, asosiy ildizida koʻplab mayda ildizmevalari boʻlib, turli sharoitlarda sharoitda omon qolish imkonini yaratishga yordam beradi. Poyasi 0.5-2 metr atrofida boʻlib, binafsha rangli dogʻlar bilan qoplangan boʻladi. Ichki ildizi va ildiz osti oʻsimlik tanasi oziqlanishi uchun foydali boʻlgan gorizontal yoriqlarga ega[1]. Barglari muqobil va murakkab pinnatli tuzilgan. Barg varaqalari uzunligi 3-10 santimetr va kengligi 1-2 santimetr boʻlib, chetlari qirrali shaklga ega[1]. Uning toʻpgullari uzunligi 11-13 santimetrga yaqin boʻlib, murakkab soyabon tipida tuzilgan[1], koʻp mayda, oq gulli, har birida ikkitadan urugʻi bor. Urugʻlar bahorda unib chiqadi va gullar iyun oyining oxiri va iyul oyining boshlarida pishib etiladi. Urugʻlarning tarqalishi shamol, suv, mashinalar, kiyim-kechak va tashilgan tuproq orqali amalga oshiriladi[2]. Urugʻlardan yangi oʻsimliklarni oʻstirishdan tashqari, ildiz poyalari kuzda bazal meristemadan yangi oʻsimliklarni ham ishlab chiqishi mumkin. Ular keyingi bahorda ajralib chiqqanda, ulardan yangi oʻsimlik hosil qilish mumkin.
Tarqalishi va yashash joyi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Suv choʻmichchasi Britaniya Kolumbiyasida[3] eng koʻp tarqalgan va Shimoliy Amerikada mahalliy oʻsimlik hisoblanadi[4]. Bu oʻsimliklar asosan Rokki togʻlari etagidan Tinch okeani qirgʻogʻigacha boʻlgan hududlarda oʻsadi, Alyaskadan Kaliforniyagacha choʻzilgan yerlarda turli xildagi turlari aniqlangan. Suvga boʻlgan talab bu oʻsimlikning ochiq yaylovlarda yashashini maʼlum darajada cheklaydi. U nam joylarda, masalan, botqoqlarda, soy boʻylarida, soy yoqalarida, ariqlarda, oʻtloqlarda va nam yaylovlarda oʻsadi[2].
Toksikligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gʻarbiy suv zambilining boshqa turlardan asosiy farqlovchi xususiyati uning toksikligidir. Mazkur oʻsimlik sikutoksin ishlab chiqariladigan toksini boʻlib, u Shimoliy Amerikadagi eng zaharli oʻsimliklar qatoriga kiradi[5]. Sikutoksin — sargʻish suyuqlik boʻlib, ildizlarda keng tarqalgan. Bu toʻyinmagan spirt hayvonlarning markaziy asab tizimiga katta taʼsir koʻrsatadi. Sikutoksin bilan zaharlanishning dastlabki belgilari orasida koʻp soʻlak oqishi, ogʻizda koʻpik paydo boʻlishi, asabiylashish va diqqatni jamlolmaslik belgilari kiradi. Bu alomatlar titroq, mushaklar kuchsizligi, tutilish va nafas olish etishmovchiligiga olib kelishi mumkin. Gʻarbiy suv oʻsimligining yashil qismlarini: poyasi, bargini odam tana vaznining taxminan 0,1 % ga teng miqdorda isteʼmol qilish hatto oʻlimga olib kelishi mumkin[6]. Odamlar uchun oʻta xavfli boʻlishidan tashqari, bu oʻsimlik hayvonlarga juda katta taʼsir koʻrsatadi. Qo‘ylar uchun 0,2-0,5 %, qoramollar uchun 0,1 %, otlar uchun 0,5 % va cho‘chqalar uchun 0,3 % miqdordagi suyuqlik har bir kg tana vazni hisobiga o‘limga olib kelishi mumkin. Oʻlim toksinni isteʼmol qilgandan keyin oʻn besh daqiqa ichida sodir boʻlishi mumkin. Bu bahorda paydo boʻladigan birinchi oʻsimliklardan biri boʻlib, juda yoqimli hidga ega. Bu xususiyatlar, nam joylarda oʻsishi bilan birga, oʻsimlikni oʻtloq hayvonlar uchun juda jozibali koʻrinishi mumkin, ammo halokatli taʼsir koʻrsaadi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Spellenberg, Richard. National Audubon Society Field Guide to North American Wildflowers: Western Region, rev, Knopf [1979], 2001 — 337-bet. ISBN 978-0-375-40233-3.
- ↑ 2,0 2,1 Weeds BC. „Water hemlock, Cicuta douglasii“ (2005-yil 13-iyul). 2002-yil 30-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Weeds BC (2005-07-13). „Water hemlock, Cicuta douglasii“. Archived from the original on 2002-07-30.
- ↑ Block, N. (n.d.). (2005-07-13). „Cicuta douglasii (DC.) Coult. & Rose“.
- ↑ "Poisoning due to water hemlock". Clin Toxicol 47 (4): 270–8. April 2009. doi:10.1080/15563650902904332. PMID 19514873.
- ↑ Ministry of agriculture, food & fisheries. „Western water hemlock“ (2005-yil 13-iyul). 2005-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan.