Daryo o'zanlari
| Daryo o'zanlari | |
|---|---|
水滸傳 | |
| Asosiy maʼlumotlar | |
| Janr | Roman |
| Muallif | Shi Nai-an, Guo Xun, Yang Ding-jian va Yuan Vu-ya |
| Orginal tili | Xitoy |
| Yozilgan sana | 14-asr |
| Nashrlar soni | 1585 yildan kechiktirmay |
| Daryo o'zanlari | |
"Daryo o'zanlari" ( xitoy trad. xitoy sodd.水浒传 pinyin: Shui hu chjuan ) — 14-asrda yozilgan xitoy klassik romani boʻlib, sakkizinchi imperator Song hukmronligi davridagi Liangshanbo togʻidagi ( Shandun provinsiyasi) Song Tszyan lageridan boʻlgan isyonchilarning 108 nafar “olijanob qaroqchilar”ning jasorati va sarguzashtlari haqidagi xalq ertaklariga asoslangan. Song sulolasining sakkizinchi imperatori - Huizong (1124-1127). Daryo o'zanlari tarixdagi birinchi wuxia romanidir. To'rt klassik Xitoy romanlaridan biridir. Zamondoshlar asarni kanonik Konfutsiy yozuvlariga qarshi bo'lgan, oddiy nasrning past, xalq janri bo'lgan xiaoshuo bilan bog'lashgan. Vaqt o'tishi bilan kitobning nufuzi oshdi. Tadqiqotchilar uni sarguzasht va tarixiy deb tavsiflaydilar, uning ajoyib adabiy xususiyatlarini qayd etadilar [1] .
Romanning muallifligi hali ham bahs mavzusi bo'lib kelmoqda. Shunday qilib, 70 bobdan iborat versiya Shi Nai-anga tegishli ( xitoycha: 施耐庵 ; shu bilan birga, taxallusning orqasida kim yashiringanligi ma'lum emas, ehtimol Luo Guan-zhong ); Guo Xun tomonidan 100-bob versiyasi; Yang Ding-jian va Yuan Vu-ya 120 bobdan iborat versiyasiyasining mualliflari hisoblanadi. Boshqa bir versiyaga ko'ra, Shi Nai-an haqiqatan ham mavjud bo'lgan va aksincha, Lo Guanzhongning salafi va o'qituvchisi bo'lgan .
Asarning syujeti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Roman Longxushanning Daoistlar markazida lashkarboshi Xong Xin tosh toshbaqa ostidan 108 yulduz turkumi ruhini qanday ozod qilgani tasviri bilan boshlanadi. Keyingi bobda hikoyaning asosiy antagonisti Gao Qiu laqabli Gao-erning yuksalishi tasvirlangan. U imperator Huizongning sherigi va saroy qo'riqchilarining boshlig'i bo'ladi. Kelajakda Gao Qiu o'z lavozimidan foydalanib, qilichbozlik o'qituvchisi Van Jinni poytaxtdan haydab chiqaradi. Vang Jin Yan'anga qochib, yo'lda Shi Jin bilan uchrashadi va u uning shogirdi bo'ladi. Keyingi bir necha boblar Yan'andagi chegara qo'shinlari boshlig'i Lu Da ismli odamning jinoyat sodir etganligi va yashirinishga majbur bo'lganligi haqida hikoya qiladi. Rohib bo'lganidan keyin u Lu Zhishen ismini oladi. Keyinchalik hikoya uning qasam ichgan ukasi Lin Chongga o'tadi, u Gao Qiu tomonidan adolatsiz ravishda Kanchjouga surgun qilingan bo'ladi, ammo u keyinchalik o'zini ozod qilishga muvaffaq bo'ladi. Keyin Lin Chong Lyanshanbo hududidagi tog'da yashovchi qaroqchilarga qo'shiladi. Keyingi hikoya Dongqiqun qishlog'i boshlig'i Chao Gay va uning etti do'sti tomonidan taniqli Kai Jinning tug'ilgan kuniga sovg'alarni o'g'irlashi haqida hikoya qiladi. Keyin ularning qilgan ishlari fosh qilinadi va ular ham Liangshanboga qochishga majbur bo'lishadi, u yerda Chao Gay qaroqchilarning boshlig'i etib saylanadi. Kelajakda ularning to'dalariga ko'proq yangi a'zolar kelib qo'shiladi. Ularning hikoyalari asta-sekin bitta hikoyaga birlashadi. Keyinroq Chao Gay jarohatidan vafot etadi va uning o'rnini Yunchenglik sobiq xizmatchi Song Jiang egallaydi.
Keyingi boblarda qaroqchilarning Song hukumatining rasmiylari bilan to'qnashuvlari, so'ngra ularning ustidan qozongan g'alabasi haqida hikoya qilinadi. Shundan so'ng, imperator Huizong qaroqchilarni kechiradi. Ular unga Liao davlatiga qarshi kurashda yordam berishadi.
Asarning tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Romanda Song sulolasi davrida yuz bergan 1120-yillarda Song Szyan boshchiligidagi qoʻzgʻolon bilan bogʻliq baʼzi tarixiy faktlar aks ettirilgan. Uning hayoti haqidagi ma'lumotlar juda ziddiyatli. “Song tarixi” da imperator qoʻshinlari Song Jiang qaroqchilariga qarshilik koʻrsata olmaganligi va ularga amnistiya berish va Fan La boshchiligidagi Chjejiang va Anxuy provinsiyalarida harakat qilayotgan qoʻzgʻolonchilarga qarshi yuborishga qaror qilinganligi taʼkidlanadi [2] . Liangshanbolik zodagon qaroqchilarning nohaq bo'lgan hukmdorlardan yashirinib, ular bilan xalq manfaati uchun kurashayotgani haqidagi hikoyalar xalq orasida keng tarqalgan va, uzoq vaqt davomida og‘zaki ravishda yetib kelgan. Biroq, Yuan sulolasi davriga kelib, bunday hikoyalar faqat og'zaki shakllar doirasidan tashqariga chiqdi - masalan, zaju pyesalari ular asosida sahnalashtirilgan. Ming sulolasi hukmronligi davrida roman formatida hikoyalar yozish ham sodir bo'lgan - ammo asl nusxasi hozirgi kungacha saqlanib qolmaganligi sababli, uning qanday ko'rinishini aytib berish mumkin emas.
Bizgacha yetib kelgan eng qadimgi nashr Guo Xun (XVI asr) nashri hisoblanadi, u 100 bobni o‘z ichiga olgan, ammo muhim she’riy qismi yo‘q bo'lgan. 1585 yilda Li Chji romanni qayta nashr etadi va unga sharh beradi, qo'lga kiritilgan misralarni tiklaydi va muallifning so'zboshini yozadi. 1614 yilda Yang Ding-jian va Yuan Vu-ya 120 bobdan iborat nashrni nashr etdilar, unda o'sha paytda ma'lum bo'lgan Liangshanbo qahramonlari haqidagi barcha hikoyalar, jumladan , Tyan Xu va Van Qingga qarshi yurishlar ham mavjud bo'lib, bu romanning eng to'liq versiyasidir. Biroq, eng mashhuri 1641 yilgi nashr bo'lib, u atigi 70 bobdan iborat edi, chunki u taniqli adabiyot nazariyotchisi va tarixchi Jin Sheng-tan (1608-1661) tomonidan tahrirlangan. Aynan u "Daryo o'zanlari" Ming va Qing sulolalari davrida qabul qilingan sakkiz qismli imtihon inshosi ya'ni bagu shaklida yozilgan degan fikrni ma'qullagan. Aynan u: "Liangshanbo qaroqchilari o'zlarining individual harakatlaridan hayratga tushishgani - lekin umuman olganda ular sarguzashtchilar, yolg'onchilar va jinoyatchilardir" degan fikrni tasdiqladi.
4 may harakatidan keyin va “ommaviy adabiyot”ga qiziqish kuchaygach, romanni ilmiy tahlil qilish boshlandi. 1920 yilda professor Xu Shix Wang Yuan-fang muharrirligi ostida tahrirlangan romanning Shanxay versiyasini qayta nashr etildi va "Daryo o'zanlari" ko'rinishini butunlay qayta ko'rib chiqdi. Zaju tahlili asosida, Yuan sulolasi davrida Liangshanbo qahramonlari haqidagi hikoyalar hali bitta asarga to'planmaganligi va shuning uchun uni bagu deb hisoblash noto'g'ri ekanligi aniqlandi. Shuningdek, Jin Sheng-tanning 70 bobdan iborat versiyasi allaqachon mavjud matnni ijodiy qayta ishlash ekanligi aniqlandi. Biroq, romanning 70 boshli versiyasi muallifining kimligi aniq aniqlanmagan - "Shi Nai-an" taxallusi ortida kim yashiringanligi hali ham noma'lum. 100 boshli versiyaning muallifligi Luo Guan-chungga tegishli (u "Uch qirollik" romanining muallifi ham hisoblanadi). Koreys va yapon sarguzasht romanlari bilan taqqoslash asosida “Orqaga suv” bu mamlakatlarga Ming davrida zaju pyesalari shaklida kirib kelgani aniqlandi.
SSSRda roman (70 bob) birinchi marta 1955 yilda A. Rogachev tahriri ostida tarjima qilingan va keyinchalik uch marta - 1959 (Moskvada), 1998 (Rigada) va 2008 (Moskvada) yillarda qayta nashr etilgan. 1968 yilda roman Leningradda bolalar o'qishi uchun qisqartirilgan versiyada nashr etilgan, E. A. Serebryakov va B. L. Lisitsa tomonidan tarjima qilingan. 100 va 120 boblarning versiyalari rus tiliga tarjima qilinmagan.
Liangshanboning 108 ta jasur qahramonlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hikoyaning oxiriga kelib, Liangshanbo lageridagi toshga isyonchilarning rahbarlarining ismlari o'yib yozilgan. Ularning qatoriga o'sha paytda jarohatdan vafot etgan, "Samoviy shahzoda" laqabli Chao Gay kiritilmagan. Toshning old tomonda "O'ttiz oltita qudratli va jasur samoviy yulduzlar" nomi o'yilgan. Toshning teskari tomonida yer yuzidagi yetmish ikkita qo'rqinchli yulduzlarning nomi berilgan. Hammasi bo'lib, bu taqdirning 108 yulduzini tashkil qiladi.
| Ismi | Taxallusi | Birinchi bor paydo bo'lishi | Yulduzi |
|---|---|---|---|
| 36 samoviy yulduz | |||
| Song Jiang | adolat posboni | 17-bob | Uy |
| Lu Junyi | Nefritli Qilin | 59-bob | Katta Ayiq |
| Wu Yun | dono | 13-bob | Donolik |
| Gongsun Seng | bulutlarda uchayotgan ajdaho | 14-bob | Bekorchilik |
| Guan Sheng | katta qilich | 62-bob | Jasorat |
| Lin Chong | leopard boshli | 8-bob | Jasorat |
| Qin Ming | Momaqaldiroq | 33-bob | Hujum |
| Huyan Chjuo | Ikki qamchi bilan | 53-bob | Buyuklik |
| Hua Rong | Kichkina Li Guang | 21-bob | qahramonlik |
| Chai Jin | kichik bo'ron | 8-bob | zodagonlik |
| Li Ying | Bulutlar tomon uchayotgan burgut | 46-bob | boylik |
| Chju Tong | soqolli odam | 12-bob | mo'l-ko'llik |
| Lu Zhishen | Tatuirovkali rohib | 2-bob | yolg'iz |
| Wu Sun | Hoji | 21-bob | Yaralangan |
| Dong Ping | Ikki belkurakli komandir | 68-bob | harakatsiz |
| Chjan Qing | Tuklarsiz o'q | 69-bob | Tez |
| Yang Chji | qora yuzli hayvon | 10-bob | zulmat |
| Xu Ning | oltin nayza | 69-bob | Xavfsizlik |
| So Chao | oldinga intiluvchi | 12-bob | bo'shliqlar |
| Dai Zong | Sehrli Uoker | 35-bob | Tez |
| Liu Tang | qizil sochli shayton | 13-bob | favqulodda |
| Li Kui | qora girdob | 37-bob | halokat |
| Shi Jin | to'qqiz ajdaho | 1-bob | Kichik |
| Mu Hong | Hech qanday to'siqni bilmaydigan | 36-bob | hamma narsani qamrab oluvchi |
| Ley Heng | qanotli yo'lbars | 12-bob | chekinish |
| Li Jun | Daryolarni qo'zg'atuvchi ajdaho | 35-bob | Uzoq umr ko'rish |
| Yuan Syao-er | Ruhlar va jinlarning boshlig'i | 14-bob | qilich |
| Chjan Xen | Qayiqchi | 36-bob | tekis |
| Yuan Syao-vu | qisqa muddatli | 14-bob | Jinoyatli |
| Chjan Shun | suvdagi oq lenta | 37-bob | nuqsonli |
| Yuan Xiao-chi | Tirik qirol Yama | 14-bob | Mag'lub bo'ldi |
| Yang Xiong | Yovuz Guan So | 43-bob | Qamoqxonalar |
| Shi Xu | Umidsiz | 43-bob | Aql |
| Xie Zhen | ikki boshli ilon | 48-bob | Shafqatsizlik |
| Xie Bao | ikki dumli chayon | 48-bob | Ko'z yosh |
| Yan Qing | Isrofgar | 60-bob | Chaqqonlik |
| 72 Yer yulduzi | |||
| Chju Vu | Daho qo'mondon | 1-bob | uy |
| Huang Xin | Uchta tog'ni zabt etuvchi | 32-bob | dahshatli |
| Sun Li | Yovuz Yuichi | 48-bob | Ja |
| Xuan Zan | Xunuk kuyov | 62-bob | Zodagonlik |
| Hao Siwen | Qo'riqchi Xudo | 62-bob | qahramonlik |
| Han Tao | Yengilmas | 54-bob | buyuklik |
| Peng Ji | Osmonning ko'zi | 54-bob | Jasorat |
| Shan Tinggui | Suvning sehrli sarkardasi | 66-bob | Ajoyib |
| Vei Dingo | Olovning sehrli sardori | 66-bob | Vahshiy |
| Syao Chjan | Sehrli yozuvchi | 38-bob | Stipendiya |
| Pei xuan | Adolatli sudya | 43-bob | Adolta |
| Ou Peng | Bulutlarda uchayotgan oltin qanotli burgut | 40-bob | Koinot |
| Dan Fei | Olov ko'zli sher | 43-bob | Yopilish |
| Yan Shun | Dog'li Yo'lbars | 31-bob | Kuch |
| Yang Lin | Brokar leopard | 43-bob | Tushkunlik |
| Ling Zheng | Ajoyib Jannat | 54-bob | Yerning o'qi |
| Jiang Ching | Sehrli hisoblagich | 40-bob | Uchrashuv |
| Lu Fang | Kichkina Ven-xou | 34-bob | Yordam |
| Guo Sheng | Ren Guining raqibi | 34-bob | Himoya qilish |
| An Daoquan | Sehrli shifokor | 64-bob | aqldan ozgan |
| Huang-fu Duan | Qizil soqol | 69-bob | Vahshiyliy |
| Vang Ying | Kalta oyoqli yo'lbars | 31-bob | Chit |
| Xu Sannian | Bir zhangli yashil (ilon). | 46-bob | Aql |
| Bao Xu | O'lim ruhi | 66-bob | Shafqatsizlik |
| Fan Rui | Dunyoni bezovta qiladigan iblislar shohi | 58-bob | Sukunat |
| Kong Ming | Jingalak | 21-bob | yovvoyilik |
| Kong Liang | Yolg'iz bo'ri | 21-bob | Ehtirosli |
| Xiang Chun | Sakkiz qurollik Neja | 58-bob | Uchar |
| Li Gun | Osmonga ko'tarilga buyuk solih odam | 58-bob | Yurish |
| Jin Dajian | Ajoyib o'ymakor | 38-bob | Chaqqonlik |
| Ma Lin | Sehrli temir nay | 40-bob | Aniqlik |
| Tong Vey | Go'rdan chiqqan ajdaho | 35-bob | Aktsiyalar |
| Tong Meng | Daryolarni orqaga qaytaruvchi toshbaqa | 35-bob | so'nish |
| Meyn Kang | Nefritli ustuni | 43-bob | To'liq |
| Xou Jian | Maymun qo'l | 40-bob | Qoniqish |
| Chen Da | Yo'lbars tez oqimlardan sakrab o'tmoqda | 1-bob | Mukammal |
| Yang Chun | Dog'li ilon | 1-bob | Yashirin |
| Zheng Tyanshou | Oq yuzli janob | 31-bob | G'ayrioddiy |
| Tao Zongvang | To'qqiz dumli toshbaqa | 40-bob | Oddiy |
| Song Ching | Temir Yelpig'ich | 17-bob | Zodagonlik |
| Yao He | Temir Hushtak | 48-bob | Musiqa |
| Gong Vang | Bo'ynida dog'li yo'lbars | 69-bob | Tezkor |
| Ding Desun | O'qdan yaralanga yo'lbars | 69-bob | Tezlik |
| Mu Chun | To'xtatib bo'lmaydigan kichkina | 36-bob | Bostirish |
| Cao Zheng | Pichoqli shayton | 16-bob | Jabduqlar |
| Song Wan | Bulutlarda qo'riqchi xudo | 10-bob | Iblis |
| Du Qian | Osmonga erishuvchi | 10-bob | Sehrgarlik |
| Syu Yong | Yovuz yo'lbars | 35-bob | Tumali |
| Shi En | Oltin ko'zli yo'lbars | 27-bob | yashirinuvchi |
| Li Chung | Yo'lbarslarni o'ldiradigan qo'mondon | 2-bob | Tanho |
| Chjou Tong | Kichkina Lord | 4-bob | Bo'sh |
| Tan Long | Dog'li leopard | 53-bob | Yolg'iz |
| Du Xing | Shayton yuzli | 46-bob | Tugallangan |
| Zou Yuan | O'rmondan chiqqan ajdaho | 48-bob | Qisqa |
| Zou Jun | Bir shohli ajdaho | 48-bob | Ko'mirli |
| Chju Gui | Quruqlik hayvoni | 10-bob | Jinoyatchi |
| Chju Fu | Kulayotgan yo'lbars | 42-bob | Yashirin |
| Cai Fu | Temir qo'llar | 61-bob | Sokin |
| Cai Qing | Yolg'iz gul | 61-bob | Jarohatli |
| Li Li | O'lim hukmdori | 35-bob | Hizmatkor |
| Li Yun | Qora ko'zli yo'lbars | 42-bob | Tadqiqot |
| Jiao Ting | Yuzsiz | 66-bob | Shafqatsiz |
| Shi Yun | Tosh qo'mondon | 34-bob | Xunuk |
| Sun Xin | Kichkina Yuchi | 48-bob | Taqdirlar |
| Gu xola | Yo'lbars | 48-bob | Qorong'u |
| Chjan Qing | Bog'bon | 16-bob | Jazolangan |
| Sun Er-niang | Kannibal | 16-bob | Jasorat |
| Vang Dingliu | Chaqmoqning onasi | 64-bob | Past |
| Yu Baosi | Daffn qilish ruhi | 67-bob | Sog'lik |
| Bai Sheng | Kun kalamushi | 15-bob | Kalamush |
| Shi Qian | Baraban ustidagi burgalar | 45-bob | O'g'ri |
| Duan Jingzhu | Qizil it | 59-bob | Kuchuk |
Nashrlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Rus tilida
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Shi Nai An. Daryo suvlari: 2 jildlik roman / Per. A. P. Rogachev, tahrir. V. S. Kolokolova. - M .: Davlat badiiy adabiyot nashriyoti, 1955. - 500 b., 624 b.
- Shi Nai An. Daryo suvlari: 2 jildlik roman / Per. A. P. Rogachev, tahrir. V. S. Kolokolova. Ed. 2. - M .: Davlat badiiy adabiyot nashriyoti, 1959 yil.
- Shi Nai An. Daryoning orqa suvlari / Abbr. boshiga. kit bilan. yoki T. qayta ishlangan B. Lisitsy va E. Serebryakova. - L .: "Bolalar adabiyoti", 1968. - 320 b.
- Shi Nai An. Daryoning orqa suvlari. 2 jildlik roman / Per. A. P. Rogacheva; Muqaddima L. N. Menshikov. - Riga: "Polaris", 1992. - 500 p., 624 p. - Xitoy adabiyotining yangi kutubxonasi seriyasi. - ISBN 5-88132-004-2 .
- Shi Nai An. Daryoning orqa suvlari. 2 jildlik roman / Per. A. P. Rogacheva. - M .: "Enneagon Press", 2008. - 548 b., 688 b. - Xitoy klassik adabiyoti turkumi. - ISBN 978-5-91051-026-9, ISBN 978-5-91051-025-2 .
- Shi Nai An. Daryo suvlari: 2 jildlik roman / Per. A. P. Rogacheva; Muqaddima Pan Ying, T. A. Pan. - Sankt-Peterburg: Nauka, 2014. - 607 b., 727 b. — “Xitoy adabiyoti kutubxonasi” turkumi. — ISBN 978-5-02-038384-5 .
Ekran moslamalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- " Daryoning orqa suvlari " (1972) - Gonkong filmi
- Daryoning orqa suvlari (Yaponiya, 1973, teleserial)
- Hamma odamlar birodarlardir (Gongkong, 1975, film), 1972 yilgi filmning davomi
- Daryoning orqa suvlari (Xitoy, 1983, teleserial)
- Daryoning orqa suvlari (Xitoy, 1998, teleserial)
- Qahramon: 108 (Xitoy, 2010, animatsion serial)
- Daryoning orqa suvlari (Xitoy, 2011, teleserial)
Ta'sir qilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Britaniyalik tarixchi E. Xobsbaumning yozishicha, xitoylik inqilobchi Mao Tszedun 1917 yilda o‘z kursdoshlarini “Daryo o'zanlari” romani qahramonlariga taqlid qilishga undagan .
Eslatmalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Алексеев В. М.. Труды по китайской литературе. Книга 1, Классики отечественного востоковедения. М.: Восточная литература, 2002.
- Аникина Г. П., Воробьёва И. Ю.. Китайская классическая литература: Учебно-методическое пособие. Хабаровск: Дальневосточный государственный гуманитарный университет, 2008.
- Палат, А.. Историко-филологические исследования. Сборник статей к семидесятипятилетию академика Н. И. Конрада. М.: Наука, 1967.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Utagava Kuniyoshi gravyurasidagi "Mashhur Suikoden romanining 108 qahramoni" (Wayback Machine saytida 2020-09-26 sanasida arxivlangan)