Dinamik va shakliy ekvivalentlik
Eslatma: „Dinamik ekvivalent“ atamasi elektrotexnika, fizika, akustika, iqtisod va yogada ham qoʻllanadi. "Shakliy ekvivalentlik" soʻrovi bu yerga yoʻnaltirilgan. Elektron qurilmalarni loyihalashni avtomatlashtirish jarayoni haqida maʼlumot olish uchun Shakliy ekvivalentlikni tekshirish maqolasiga qarang.
Dinamik va shakliy ekvivalentlik (Yudjin Nayda tomonidan kiritilgan atama) tarjimaga boʻlgan ikki xil yondashuv boʻlib, Bibliya tarjimalarida kuzatilgan tarjima matnida asliyat matnidagi bukvalizmlarning uchrashidan qochishga yordam beradi. Ekvivalentlikning ushbu ikki turi quyidagicha tushuniladi: matnning oson oʻqilishi hisobga olinadigan semantik tarjima (iboralar yoki butun jumlalarning maʼnolarini tarjima qilish) va asliyat matnining leksik tarkibini takrorlovchi soʻzma-soʻz tarjima (soʻz va iboralar maʼnolarining soʻzma-soʻz tarjimasi).
Tarjimaga ekvivalentlik nuqtai nazaridan boʻlgan yondashuvlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tarjimada shakliy ekvivalentlikka rioya qilinganida tarjima matni asliyat matnining leksik elementlari va grammatik tuzilishini koʻchiradi, dinamik ekvivalentlik esa asliyat matniga qatʼiy rioya qilishni talab qilmaydigan erkinroq tarjimani nazarda tutadi. „Dinamik ekvivalentlik“ atamasini birinchi boʻlib qoʻllagan Yudjin Nayda fikriga koʻra, bu „shunday tarjima sifatiki, unda asliyat matn xabari qabul qiluvchi tilga yetkazilganida qabul qiluvchining reaksiyasi joʻnatuvchi tildagi qabul qiluvchilarning reaksiyasiga oʻxshash boʻladi“[1]. Yakuniy maqsad ikkala tildagi xabarlarni qabul qiluvchining matnning maʼnosini xuddi matn asliyat tilda yozilgandek tushunishidan iborat.
Nayda keyinchalik „dinamik ekvivalentlik“ atamasidan „funksional ekvivalentlik“ evaziga voz kechdi[2][3][4]. „Funksional ekvivalentlik“ atamasi nafaqat asliyat matnining asliyat madaniyatidagi funksiyasi va tarjima matnining tarjima tilidagi funksiyasi oʻrtasidagi ekvivalentlikni nazarda tutadi, balki „funksiya“ni matnning oʻziga xos xususiyatlaridan biri sifatida qaralishi mumkinligini ham anglatadi. Boshqacha qilib aytganda, funksional ekvivalentlik – bu turli madaniyatdagi odamlarning bir-biri bilan oʻzaro munosabati.
Nazariya va amaliyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]Funksional ekvivalentlikka asoslangan tarjimaga yondashuv asl nusxaning grammatik tuzilishini qatʼiy nusxalashni talab etmasligi, aksincha, tarjimaning tabiiy tovushini koʻzda tutganligi sababli, u tarjimaning oson oʻqilishi asl nusxaning grammatik tuzilishini saqlab qolishdan muhim boʻlgan hollarda qoʻllanadi. Shakliy ekvivalentlik nazariy jihatdan mavjud boʻlsa ham, amalda kamdan-kam uchraydi, chunki tilda boshqa tilda toʻgʻridan-toʻgʻri ekvivalenti boʻlmagan soʻzlar yoki tushunchalar qoʻllanishi mumkin. Bunday hollarda tarjimaning yanada dinamik yondashuvidan foydalanish yoki muayyan tushunchani yetkazish uchun tarjima tilida neologizm (baʼzan asliyat tilidan soʻz olish orqali) yaratish mumkin.
Asliyat tili va tarjima tili bir-biridan qanchalik farq qilsa, tarjima tili qoidalariga muvofiq tarkibiy qismlarni oʻzgartirmasdan va qayta tartibga solmasdan amalga oshirilgan soʻzma-soʻz tarjimaning mazmunini anglash shunchalik qiyin boʻladi. Boshqa tomondan, shakliy ekvivalentlik asliyat tilini biladigan oʻquvchilarga asliyat matnida maʼno qanday berilganligini tahlil qilish imkonini beradi, chunki bunday tarjimada asliyat matnidagi maʼlumotlarni yetkazuvchi va maʼnoning nozik tuslarini taʼkidlovchi barcha idiomalar, notiqlik vositalari (masalan, Tanaxdagi xiazmalar) va uslubiy xususiyatlar saqlanib qoladi.
Bibliya tarjimasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bibliya tarjimonlari muqaddas matnni ingliz tiliga tarjima qilish uchun shakliy ekvivalentlikdan radikal foydalanishdan tortib dinamik ekvivalentlikdan radikal foydalanishgacha boʻlgan turli yondashuvlardan foydalanganlar[5].
Rasmiy ekvivalentlikdan foydalanish ustunlik qiladi:
- Bibliyaning qayta tiklangan versiyasi (1999)
- Qayta koʻrib chiqilgan Bibliya (1885)
- Yangning soʻzma-soʻz tarjimasi (1862)
- DuayReams Bibliyasi (1610)
- Qayta koʻrib chiqilgan standart versiya (katolik cherkovining 2-nashri) (Ignatius nashriyoti uyining Bibliyasi) (2006)
- Qayta koʻrib chiqilgan standart versiya (1952)
- Grinning soʻzma-soʻz tarjimasi (1985)
- Ingliz tilida Bibliya (2000)
- Lekshem Bibliyasi (2011)
- Yangi tahrirlangan standart versiya (1989)
Shakliy va dinamik ekvivalentlikdan meʼyorda foydalanish (optimal ekvivalentlik)
- Yangi Amerika standart Injil (1971)
- Amerika standart versiyasi (1901)
- Qirol Yakovning Bibliyasi (1611)
- Ingliz tilidagi standart versiya (2001)
- Qirol Yakovning yangilangan versiyasi (1982)
- Kengaytirilgan Bibliya (1965)
- Zamonaviy tilda Bibliya (1969)
- Birodarlik Injili (1969)
- Yangi Amerika Injilning qayta koʻrib chiqilgan nashri (2011)
- Yangi xalqaro versiya (1978, qayta koʻrib chiqilgan 1984, 2011)
- Yangi soddalashtirilgan xalqaro versiya (1996)
- Yangi jonli tarjima (1996)
- Muqaddas Yozuv – Yangi dunyo tarjimasi (1961, 1984, 2013 y. qayta koʻrib chiqilgan)[6]
- „Xolman“ nashriyotining standart xristian Bibliyasi „optimal ekvivalent“ deb taʼriflangan (2003)
- Yangi inglizcha tarjima (2005)
- Yangi zamonaviy xalqaro versiya[7] (2005)
- Yangi Amerika Bibliyasi (1970)
Dinamik ekvivalent/parafraza yoki ikkalasini haddan tashqari koʻp ishlatish:
- Noks Bibliyasi (1949)
- Quddus Bibliyasi (1966)
- Yangi ingliz Bibliyasi (1970)
- Xushxabar Bibliyasi (ilgari „Zamonaviy inglizcha versiya“) (1966)
- Yangi Quddus Bibliyasi (1985)
- Xristian jamoasi Bibliyasi (1988)
- Qayta koʻrib chiqilgan inglizcha versiyasi (1989)
- Xudo Kalomining tarjimasi (1995)
- Ingliz tilidagi yangilangan versiya (1995)
- Ibroniycha toʻliq nashr (1998)
Parafrazani haddan tashqari ishlatish:
- Tirik Injil (1971)
- Xabar (2002)
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Til resurslarini boshqarish
- Injilning turli tarjimalari boʻyicha bahslar
- Tarjima
- Yurisprudensiyada qonunning soʻzma-soʻz talqini :
- asl maʼnosi (qarang. rasmiy ekvivalentlik)
- asl niyat (qarang. dinamik ekvivalentlik)
- Maqsadli teleologik talqin (shuningdek, maqsadli talqin nazariyasi deb ataladi)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Nida, Eugene A., and Charles R. Taber. (1969). The Theory and Practice of Translation, With Special Reference to Bible Translating, 200. Leiden: Brill.
- ↑ Let the words be written: the lasting influence of Eugene A. Nida p. 51 Philip C. Stine – 2004 „That probably would not have happened if it hadnʼt been for Nidaʼs ideas“ (Charles Taber, interview with author, 21 Oct. 2000).7 Nida later felt that the term „dynamic equivalence“ had been misunderstood and was partly responsible for
- ↑ Translation and religion: holy untranslatable? p91 Lynne Long – 2005 "In order to avoid certain misunderstandings, de Waard and Nida (1986: 7, 36) later replaced the term 'dynamic equivalenceʼ with 'functional equivalenceʼ, but they stated clearly that 'The substitution of „functional equivalence“' is not…"
- ↑ The History of the Reina-Valera 1960 Spanish Bible p98 Calvin George – 2004 „190 For this reason in his later writings he distanced himself from the term 'dynamic equivalence,' preferring instead 'functional equivalence.' 191 The idea is to produce the closest natural equivalent in the target or 188 190 Nida, …“
- ↑ Data collected from two sources that have nearly identical ranking with an overlapping (supplemental) list of translations studied: 1. Thomas, Robert L., Bible Translations: The Link Between Exegesis and Expository Preaching, pages 63ff; and 2. Clontz, T. E. and Clontz, J., The Comprehensive New Testament, page iii.