Dogʻistonda soʻfiylik

Dogʻistonda soʻfiylik Dogʻiston xalqlarining ruhiyati, hayoti, madaniyati va maʼrifatiga tubdan taʼsir koʻrsatdi. Musulmon olami va soʻfiylik mafkurasining buyuk mutafakkiri al-Gʻazzoliyning (1058-1111) asarlari roʻyxatining „geografiyasi“ Dogʻistonning turli mintaqalarida qoʻlyozmalar, jamoat, masjid va xususiy fondlarning bir qismi sifatida saqlangani^[1] K. M. Xonboboyev fikricha Dogʻistonda soʻfiylikning rolini koʻrsatadi.

Rossiya Federatsiyasi hududida soʻfiylik birinchi marta aynan Dogʻiston hududidan tarqala boshlagan.^[2]

Respublika hududida asosan uch tariqatning vakillari – Naqshbandiy, Shoziliya va Qodiriyalar mavjud boʻlgan.^[3]

Oʻtmish: Dogʻistonda soʻfiylikning paydo boʻlishi

Soʻfiylik Dogʻistonga ilk oʻrta asrlarda kirib kelgan. Darbandda XI asrdan boshlab soʻfiy jamoalari faollashgan. Shaharda yashovchi soʻfiy faylasufning monumental qomusiy asari shundan dalolat beradi. U Darband fuqarosi Abu Bakr Muhammad ad-Darbandiydir. (XI asr.) „Rayhon al-haqoiq va buston ad-daqoiq“ („Haqiqatlar rayhoni va nafosat bogʻi“). Taxminlarga koʻra, qoʻlyozma muallifining oʻzi nufuzli shayx oilasidan boʻlib, Darbanddagi soʻfiy jamoalaridan birining ruhiy ustozi boʻlgan.

XIV asrda Eron va Ozarbayjondan kelgan Suhravardiya soʻfiylik tariqatining vakillari Togʻli Dogʻistonda oʻz tariqatlarini yoyishga urinishgan. Shunday qilib Kubachida Suhravardiya tariqati mashhur shayxlaridan birining oʻgʻli shayx Hasan ibn Muhammadni (1306), Xoja Jamshidning oʻgʻli, Ardabil Safaviylaridan boʻlgan soʻfiy shayxi Junaydning oʻgʻli^[4] Xoja Jamshidni dafn etishadi.

XIV asrning oxiriga kelib Kavkaz forslar, turklar, moʻgʻullar oʻrtasidagi siyosiy ziddiyatlar sababiga, shuningdek, mahalliy xalqlar oʻrtasidagi ichki nizolar joyiga aylandi. Oʻsha paytda muridizm oʻsha yerda boshlangan, ammo u hali siyosiy ahamiyatga ega emas edi.^[5] Soʻfiylik Dogʻistonda keyingi XV-XVIII asrlarda tarqaldi. XIX asr boshlarida tasavvufning naqshbandiy tariqati Dogʻistonga Shayx Hoji Ismoil Kurdamiriy va uning shogirdi Xos-Muhammad Shirvoniy orqali kirib boradi. Muhammad-Afandi al-Yaragiy yangi tariqatning birinchi Dogʻiston shayxi boʻldi. XIX asrning 20-50-yillarida togʻlilarning uzoq davom etgan kurashi Muhammad-Afandi al-Yaragiy asos solgan naib tasavvuf shaklidagi soʻfiylikni birinchi oʻringa olib chiqdi.

Dogʻistonda XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab Kunta Hoji Kishiyev (1867-yilda vafot etgan) orqali Qodiriya va XX asr boshlarida Sayfulla Qodiy Bashlarov orqali (1918-yilda vafot etgan)) – Shoziliya tariqati tarqaladi. Yigirmanchi asrning boshlariga kelib Dogʻistonda oʻnlab shayxlar boshchiligida yuzlab soʻfiy birodarlar boʻlgan. XX asr boshlaridagi inqilob davrida soʻfiy birodarlar rahbarlarining baʼzilari sovet tuzumiga qarshi chiqdilar.^[4]

Manbalar

↑ Xanbabaev K. M., Yakubov M. G. Religiozno-politicheskiy ekstremizm v mire, Rossii: suщnost i opit protivodeystviya. Maxachkala, 2008. – S. 194.
↑ Сейфулла Фейзуллаевич Рашидов. СУФИЗМ В СОВРЕМЕННОМ ДАГЕСТАНЕ: САИД-АФАНДИ ЧИРКЕЙСКИЙ О ТАРИКАТЕ // Актуальні проблеми філософії та соціології. — 2019-11-26. — Вып. 25. — С. 91–101. — ISSN 2410-3071&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false 2415-7295, 2410-3071. — DOI:10.32837/apfs.v0i25.883.
↑ {{{заглавие}}}.
↑ ^4,0 ^4,1 Kurbanov M. A. Sufizm v Dagestane: istoriya i sovremennost //RYeLIGIYa–NAUKA–OBЩYeSTVO: PROBLYeMI I PYeRSPYeKTIVI VZAIMODYeYSTVIYa. – 2013. – S. 24.
↑ Dzh. S. Trimingėm, Дж. С. Тримингэм. Sufiĭskie ordeny v islame. Moskva: Gelios, 2002. ISBN 5-344-00275-0, 978-5-344-00275-0.

[1] Xanbabaev K. M., Yakubov M. G. Religiozno-politicheskiy ekstremizm v mire, Rossii: suщnost i opit protivodeystviya. Maxachkala, 2008. – S. 194.

[2] Сейфулла Фейзуллаевич Рашидов. СУФИЗМ В СОВРЕМЕННОМ ДАГЕСТАНЕ: САИД-АФАНДИ ЧИРКЕЙСКИЙ О ТАРИКАТЕ // Актуальні проблеми філософії та соціології. — 2019-11-26. — Вып. 25. — С. 91–101. — ISSN 2410-3071&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false 2415-7295, 2410-3071. — DOI:10.32837/apfs.v0i25.883.

[:1-3] {{{заглавие}}}.

[:0-4] 4,0 ^4,1 Kurbanov M. A. Sufizm v Dagestane: istoriya i sovremennost //RYeLIGIYa–NAUKA–OBЩYeSTVO: PROBLYeMI I PYeRSPYeKTIVI VZAIMODYeYSTVIYa. – 2013. – S. 24.

[5] Dzh. S. Trimingėm, Дж. С. Тримингэм. Sufiĭskie ordeny v islame. Moskva: Gelios, 2002. ISBN 5-344-00275-0, 978-5-344-00275-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]