Duma
Duma (ruscha: дума - fikrlamoq) — Rossiyadagi qonun chiqaruvchi-kengashuvchi, vakolatli muassasa (Boyarlar dumasi, Davlat dumasi); shaharning oʻzini-oʻzi boshqarish organlari (shahar dumasi). Pyotr I Dumani muassasa sifatida yo'q qilgan. Taxminan 200 yil o'tgach, birinchi rus inqilobidan keyin Rossiya imperiyasining Davlat Dumasi tuzildi. 1993-yildan Davlat Dumasi Rossiya parlamentining quyi palatasi hisoblanadi.
Knyazlik va boyarlar dumasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Knyazlik dumasi knyaz huzuridagi doimiy kengash boʻlib, uning tarkibiga uning eng yaqin hamkorlari kiradi. Odatda knyaz boyarlar bilan maslahatlashmasdan jiddiy qarorlar qabul qilmagan. Ko'pincha ruhoniylarning vakillari fikrlarda qatnashdilar, ammo ularning vakillari doimiy bo‘lmagan.
Boyar dumasi XIV asrda tashkil etilgan va knyazlik dumasining davomi boʻlgan, organ mustaqil rol oʻynamagan. U davlat kengashining ekvivalenti boʻlib, doimo podshoh bilan birga ishlagan, u bilan birga yagona oliy hokimiyatni tashkil etgan kuch hisoblangan. XVI asrdan boshlab Duma oʻzining aniq tarkibiga ega boʻldi. 1505 yil holatiga koʻra, Dumada 23 ta boyar, 6 ta saroy aʼzosi, 1 ta butler va 1 ta gʻaznachi bor edi. Ularning umumiy soni kamaydi va 21 kishini tashkil etdi. Bundan tashqari, Duma a'zolarining soni doimiy ravishda o'sib bordi (Mixail Fyodorovich davridan tashqari). Boris Godunov davrida ulardan 30 nafari, notinch davrda 47 nafari, Mixail Fyodorovich davrida 19 nafari, Aleksey Mixaylovich davrida 59 nafari, Fyodor Alekseevich davrida 167 nafari bor edi. Podsho Duma raisi boʻlgan, lekin u yoʻqligida ham boyarlar qaror qabul qilishlari mumkin edi. Avtokratiya shakllanishi davrida Duma majlislari kamroq o'tkazila boshlandi, a'zolar soni 1696—1697 yildagi 138 kishidan 48 kishiga kamaydi. 1713-yilda Duma o'z faoliyatini to'xtatdi. "Boyarlar Duma" atamasi tarixchilar tomonidan XVIII—XIX asrlarda qo'llanilgan[1].
Rossiya imperiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Rossiya imperiyasining Davlat Dumasi Rossiya imperiyasining qonun chiqaruvchi, keyinchalik qonun chiqaruvchi vakillik instituti edi. Birinchi rus inqilobidan keyin 1905-yil 6-avgustdagi manifestga muvofiq "qonunchilik takliflarini dastlabki ishlab chiqish va muhokama qilish, davlat daromadlari va xarajatlari ro'yxatini ko'rib chiqish bilan ta'minlangan maxsus qonunchilik instituti" sifatida tashkil etilgan[2]. Keyinchalik, 17-oktyabr manifestiga muvofiq, Duma qonun chiqaruvchi organga aylandi.
| Partiya | I Duma | II Duma | III Duma | IV Duma |
|---|---|---|---|---|
| RSDIP | (10) | 65 | 19 | 14 |
| Eserlar | - | 37 | - | - |
| Milliy sotsialistlar | - | 16 | - | - |
| Ishchilar | 107 (97)[3] | 104 | 13 | 10 |
| Progressiv partiya | 60 | - | 28 | 48 |
| Kadetlar | 161 | 98 | 54 | 59 |
| Avtonomistlar | 70 | 76 | 26 | 21 |
| Oktyabristlar | 13 | 54 | 154 | 98 |
| Natsionalistlar | - | - | 97 | 120 |
| Partiyasizlar | 100 | 50 | - | 7 |
| Jami | 511 | 500 | 441 | 442 |
| Duma tarqatib yuborilgandagi fraksiyalar soni | 6 | 10 | 11-12 | 11-16 |
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Большая Российская энциклопедия. Боярская дума“. 2020-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 10-iyul.
- ↑ Манифест от 6 августа 1905 года
- ↑ 10 человек выделились из фракции и организовали свою фракцию социал-демократов
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 |