Ebül Muzaffer Ziyâeddin Gazi
| Ebül Muzaffer Ziyâeddin Gazi | |
|---|---|
| Amir, bey | |
|
Mansab davri 1123/24 – 1132 | |
| Hukumat boshligʻi | Saltukogullar |
| Oʻtmishdoshi | Ali bin Abulkasim |
| Vorisi | Izzeddin Saltuk II |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Otasi | Izzeddin Saltuk I |
Ebül Muzaffer Ziyâeddin Gazi (turkcha: Ebül Muzaffer Ziyâeddin Gazi; 1132-yilda vafot etgan) – 1123/1124—1132-yillarda Saltuklu beyligi hukmdori, uning asoschisi Abulkasim Saltuk I ning oʻgʻli.
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yoshligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ziyâeddin Gazi Saltuklu bekligi asoschisi Abulkasim Saltuk I ning oʻgʻli boʻlgan. Saltuk vafotidan keyin uning oʻrniga Gʻoziyning ukasi amir Ali keladi[1][2]. XIII asrdagi arman tarixchisi Mxitar Ayrivanetsi 1101-yilda: „Xizil Lorini olib, Xagpat va Sanaginni yoqib yubordi“ deb yozgan[3]. Ali Gazihukmronligi davrida maʼlum muddat Dvin shahri amiri boʻlgani taxmini mavjud. Chunki boshqa bir arman tarixchisi Vardan Areveltsining yozishicha, Dvinni qoʻlga olib, shahar hukmdori Shaddodiylarning oʻgʻillaridan birini oʻldirgan[4]: „554(1105)-yilda Parsiyada tartibsizliklar boshlanadi, kelib chiqishi skif boʻlgan Xezil ismli amir paydo boʻladi: Lori shahrini egallab, Devinga kirib keladi va Manuchening ukasi Bunarni majburan oʻldirtiradi“[5]. Mxitar Ayrivanetsining yozishicha, 1111-yilda „Xizil oʻldirilgan“[3], ammo boshqa manbalarda Gazining nomi hamon tilga olib kelinadi. 1116-yilning may-iyun oylari Dvinada amir Gaziga bagʻishlab kitob qayta yozilgan[4]. Abbosiylar xalifasi Al-Mustarshid Billoh musulmon amirlaridan Hilla hukmdori Dubays ibn Sadakka qarshi yordam payt, Ali saltukoğlular qoʻshini[1][6] boshchiligida ukasi Ziyâeddin Gazini Bagʻdodga joʻnatadi.
Boshqaruvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Taxminlarga koʻra, 1123/24-yilda amir Ali vafot etadi va Ziyâeddin Gazi Erzurum hukmdoriga aylanadi[6]. Amir Ali davrida boshlangan gruzinlarning beylik hududiga hujumlari Ziyâeddin Gazi davrida ham davom etgan. 1124-yil bahorida gruzinlar Shirvonshoh qarorgohini egallaganlar. Iyun oyida Gole, Ispir va Oltaga hujum qilib, Saltukoğlularga qarashli Pasinler tekisligiga koʻchganlar[6][2][7]. 1131-yilda Ivane Abulitisdze saljuqiylar nasroniylardan bosib olgan yerlarga yana hujum qiladi va Ziyâeddin Gazini (Töğanning oʻgʻli Arslon Kurti bilan birga) magʻlub etadi[6][2].
Arab tarixchisi Ibn al-Azroq (1181-yil vafot etgan) ning yozishicha, artukiy Mardin Timurtash (1121—1152) ning akasi Sulaymon[4][2] oʻlimidan soʻng Mayafariqinni qoʻlga olgan, soʻngra Ziyoiddin u bilan ittifoq tuzgan[1] va qizini unga turmushga bergan[6]. Turk tarixchisi Faruk Sümer nikohni 1125 yoki 1126-yilga deb hisoblagan[4][2]. Gʻoziyning qizi 4 ta: 1126 yilda Nedjmeddin Alpi, 1127 yilda Jemaliddin Jevti, shuningdek, tugʻilgan yillari qayd etilmagan Hediye Xotun va Samsamuddin Bahram ismli farzand koʻradi[4] [2] .
Halab solnomachisi Al-Azimi (1161-yil vafot etgan) maʼlumotlariga koʻra, 1131/1132-yilda „Erzen hukmdori Gazivafot etgan“[2][4].
Ziyâeddin Gazi Erzurumdagi ichki qal’ada bugungi kungacha saqlanib qolgan ikkita inshoot: Kale masjidi va Tepsi qorovullar minorasini qurdirgan[2] .
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Leiser 1995.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Atçeken, Yaşar 2016.
- ↑ 3,0 3,1 Мхитар Айриванеци 1869.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Sümer 1990.
- ↑ Вардан Великий 1861.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Özaydın 2009.
- ↑ Turan 1998.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Вардан Аревелци. Всеобщая история Вардана Великого. М.: Лазаревский институт восточных языков, 1861.
- Мхитар Айриванеци. Хронографическая история, составленная отцом Мехитаром, вардапетом Айриванкским // Тр. Вост. отд-ния Имп. русского археологического общества / Русский пер. с предисл. и прим. Патканова К.. — СПб.: Тип. Императорской академии наук, 1869. — Т. 14. — С. 223—418.
- Atçeken Z., Yaşar B. „Saltuklular ve Saltuklu Byyligi'nin Kurulusu (1071—1202)“, . Malazgirt'ten Vatana Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi. Konya: Eğitim Yayınevi, 2016 — 86—100-bet. ISBN 978-975-8890-15-6.
- Leiser G.. Saltuḳ Og̲h̲ullari, 2nd, E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913–1936, Leiden: E.J. Brill, 1995 — 1001-bet.
- Özaydın A. Saltuklular(turk.) // Islam Ansiklopedisi. — 2009. — C. 36. — S. 54—56.
- Sümer F.. Selçuklular devrinde Doğu Anadolu'da Türk beylikleri. An.: Türk Tarih Kurumu Yayainlari, 1990. ISBN 9789751630834.
- Turan O.. Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. An.: Ötüken Neşriyat A.Ş., 1998. ISBN 978-9-754-37479-7.